Nie vučycie «vučonych», spadar Vik!
Naša ABSE prajechała pa abłasnych haradach, praviała sustrečy, kab raspavieści pra eŭrapiejskaje samakiravańnie dy inšyja demakratyčnyja rečy. Asabista Ch.-H.Vik naviedaŭ tolki apošniaje —haradzienskaje mierapryjemstva, jakoje adbyłosia 18—19 lutaha. Skazaŭ ustupnaje słova: maŭlaŭ, vy tut bližej da hetaj samaj Eŭropy, vam i karty ŭ ruki. Treba źnizu, ź vioski demakratyzavacca praz samakiravańnie...
Słuchać było kamu: vialikaj kolkaści čynavienstva i pradstaŭnikam usiakich hramadzkich dy partyjnych arhanizacyjaŭ. Pasiedžańnie adbyvałasia ŭ vialikaj zali abłvykankamu. Hetki schod uładaŭ dy apazycyi na miascovym uzroŭni.
Prabačcie, ale adrazu — pra tradycyjnuju łyžku čahości. Pramoŭcam dadumalisia dać mikrafon tolki paśla abiedu. U prybiralni nie było, jak zaŭždy, myła i papiery. Zrešty, apošniaja ŭvohule nie praduhledžana. Prybiralniu ramantavali razam z zalaj da mierkavanaha ŭ traŭni 1999 h. «ahulnaparlamenckaha schodu» z udziełam tav.Sielaźniova sa tavaryšy. Dziela revanšu ŭ horadzie, dzie kaliści była dabita Reč Paspalitaja i biełaruskija abšary byli dałučanyja da Rasiei. Dyk voś, u kabinkach ścieny pakryli plitkaj, ale nie prymacavali nijakaj pryłady dla rulek, navat ćvika dla hazety niama. Z hetaha vynikaje, što planavałasia: maskoŭskija hości buduć rabić tolki siusiu, h.zn. pić, nie zakusvajučy.
Spačatku načalstva vypuściła tav.S.Čubryka ad Navahradzkaha rajsavietu. Jon udała raspačaŭ stambulskaj cytataj z Łukašenki nakont misii ABSE. Zatym važka zaznačyŭ, što ŭsie hetyja ichnyja zachady adnosna samakiravańnia — usiaho tolki «pradaŭžeńnie raniej načatava pracesa, uže vapłaščonnava ŭ žyźń». Dalej jon paviedamiŭ pra padvyšeńnie roli sielsavietaŭ, pra vuličnyja kamitety, pra starastaŭ, jakich navahradzkaje načalstva nazyvaje ŭpaŭnavažanymi. U kancy dyplamatyčna padkreśliŭ: u vas svaja svaćba — «Eŭrapiejskaja chartyja samakiravańnia», u nas svaja. U nasielnictva hetki svojeasablivy mentalitet, što vašaja chartyja tut asabliva nie prydatnaja.
Z dakładčykam pačała źjedliva dyskutavać apazycyjnaja halorka. Samakiravańnie na vioscy — heta blef, havorać. «K sažaleńju, eta nie blef», — adkazvaje tav.Čubryk. Čamu polskuju škołu nie dazvalajecie adčynić u Navahradku? «Polskaje nasialeńje u nas, k sažaleńju, małačyślena», — adkazvaje, ale deputaty, maŭlaŭ, parajucca z narodam — što rabić. Hech, tavaryšy čubryki! Biełaruskaha ž nasielnictva ŭžo chapaje, ale Łukašenka tak «paraiŭsia», što škołaŭ, naprykład, u Horadni biełaruskich niama!
Vialikuju cikavaść vyklikaŭ mer miastečka Pasvalis ź Litvy sp.H.Hiehužynskas. «Pa-biełarusku nie mahu, pa-litoŭsku nia maje sensu, — skazaŭ jon, — tamu budu pa-rasiejsku, choć my pačali zabyvać słovy». «Ščaślivyja», — uzdychnuła halorka. Načalstva adno ściała zuby. Raskazaŭ jon pra svaju meryju, radu z 25 čałaviek. Usie ad partyjaŭ, byłych kamunistaŭ — minimum. Raskazaŭ pra administratyŭnuju reformu. Što hazety ŭsie pryvatnyja, i apazycyi nia treba damahacca ŭ dziaržavy, kab nadrukavali.
Načalstva słuchała, jak apovied pra dalokuju Ameryku, chacia jašče pamiataje, jak pry SSSR usia Horadnia — stalica lepšaj sielskahaspadarčaj vobłaści — jeździła ŭ susiednija Druskieniki pa kaŭbasu. Niemiec z ABSE sp. Ja.Klaŭs pachvaliŭ: Litva vielmi chutka raźvivajecca.
Čech sp.T.Irsa — mer z Budejovickaha kraju — raskazaŭ pra decentralizacyju ŭ Čechii. Havaryŭ pa-anhielsku. Pa-rasiejsku moh by, «ale ciažka», bo «10 hadoŭ nie havaryŭ». Małady mer, jaki zarablaje sabie na žyćcio, ale maje bukinistyčnuju kramu pryvatnuju.
Palak sp.T.Vrona z Sojmu. Havaryŭ našym vertykalščykam pra «filazofiju ŭłady»(!), cytavaŭ Papu! Maŭlaŭ, kali ŭłada—samameta, jana krucicca, jak mašyna, bieź nijakaj karyści, tolki z ryzykaj nanieści škodu... Tady jaho spytali, ci zakładajuć u ich u haradzki biudžet 10% hrošaj u vyhladzie «štrafaŭ z hramadzianaŭ», jak heta ŭ nas? Palak nie zrazumieŭ, načalstva taksama maŭčała. Zatym sp.Vrona zaryjentavaŭsia krychu, raskazaŭ pra padatak za ŭtrymańnie sabak, a taksama pra «kartu hžyvien» — štrafy, jakija spahaniaje municypalnaja palicyja. Ale heta, maŭlaŭ, nievialikija sumy, pazabiudžetnyja srodki. Tut načalstva pačało raptam aburacca: niama ŭ nas takoha!
Mer Lidy sp.U.Malec. Darečy, małady i vielmi eŭrapiejskaha vyhladu. Heta mižvoli źviartaje ŭvahu, bo čaściej u našych merach nadta bačnyja ŭčorašnija viaskovyja bryhadziry, ahranomy, zaatechniki. Jon chacieŭ skazać vielmi šmat pra rehijanalnaje ekanamičnaje raźvićcio, tak što pierakładčyki nie paśpiavali ŭsio pierakazać zamiežnikam: francuzam, niemcam, amerykancu. U Lidzie sapraŭdy spravy bolš-mienš. Jość supolnyja prajekty ź niemcami. Adnak usio sapsavała lidzkaja apazycyja: čamu hazetu nie dazvalajecie zarehistravać? čamu, kab małako i tvaroh kupić, treba paŭtary hadziny madzieć u čarzie?..
Psychalahična kulminacyjnym momantam staŭ vystup S.Domaša — hałoŭnaha apazycyjnaha palityka na Haradzienščynie. Jon prajšoŭ usie prystupki ŭłady ŭ vobłaści. Byŭ meram Lidy, zatym — Horadni, kiravaŭ abłvykankamam i abłasnym Savietam. Staŭ siabram Prezydyjumu VS. Pierad im siadzieli jahonyja ŭčorašnija padnačalenyja. Jon raspačaŭ z taho, što Haradzienščyna zaŭždy była mocnaja ekanamična. Dziakujučy tamu, što saviety sa svaimi kałhasami pryjšli na 20 hadoŭ paźniej. Ciapier ža sielskaja haspadarka apynułasia na miažy vyžyvańnia. Viarnulisia stalinskija časy: dziaržava zabiraje ŭ kałhasaŭ zbožža, miasa, małako — nižej sabiekoštu. U kramach — narmavany prodaž praduktaŭ. Kraina zroblenaja zakładnicaj «niepradkazalnaj Rasiei». Pavodle źviestak AAN, Biełaruś maje ŭzrovień žyćcia žabrackich krainaŭ — 1 dalar na čałavieka ŭ dzień. A tym časam u susiedniaj Litvie, dzie ciapier apracoŭvajecca tolki 40% ziemlaŭ, liški zbožža: siabie kormić i nas hatova...
Čynavienstva maŭčała, unuryŭšy hałovy. Adno padrychtavaŭsia tav.M.Prysada, zahadčyk adździełu abłvykankamu. Pačaŭ dakładčyka bić ličbami: u vašyja časy, maŭlaŭ, spad u ekanomicy byŭ jašče bolšym, a my ciapier vypraŭlajem vašyja pamyłki... Realna ja kiravaŭ mienš za hod, adkazaŭ Domaš, da prezydenckich vybaraŭ, potym usia ŭłada apynułasia ŭ rukach adnaho čałavieka. U sprečku ŭstupiŭ pensijaner: nia hańcie našych ideałaŭ! Nu i žyvicie ŭ hetym svaim ščaści, jak u telereklamie: bieź dziaciej za stałom, ale sa skvarkaj dy z čarkaj, nieviadoma ź jakoj butelki nalivanaj! — machnuŭ rukoj pramoŭca.
U pryhožy niamiecki raj usich pieranios časova sp.R.Nolman z Bonu. Vielmi vialiki, darečy, amatar sabak. Tam navat sabaki adhukajucca na rodnuju movu, a nie na rasiejskuju! Tam svaboda zajmacca luboj pradprymalnickaj dziejnaściu! Tam padatkovaja inspekcyja nie trasie firmu kožny miesiac, a tolki raz u 4—5 hadoŭ! Kab zarehistravać firmu, tam dosyć 10 chvilin! Jašče i kredyty dajuć pad 1—2%. Tam nie «hramadzianin słužyć dziaržavie», a naadvarot — «dziaržava starajecca słužyć hramadzianinu». A heta ŭ Niamieččynie druhi pavodle važnaści pastulat paśla Biblejskich, dydaktyčna zaznačyŭ zachodni niemiec, ź jakoha pramienili dastatak, svaboda i demakratyja.
Siarhiej Astraŭcoŭ
