Vy razmaŭlajecie pa-łatysku?
Apošni čas znoŭ vyjaviŭ prablemu sužyćcia Maskoŭščyny z susiedziami. Kremal vinavaciać u sprobach destabilizacyi sytuacyi, Rasieja viarnułasia i da svajoj daŭniaj sfery intaresaŭ — Bałtyi. Hałoŭny ŭdar nakiravany na Łatviju, dzie kala 30% žycharoŭ rasiejskaha pachodžańnia i dzie vialikaja prysutnaść rasiejskaha kapitału.
Rasieja ŭlivaje vializnyja hrošy ŭ łatvijskija filii takich rasiejskich fašystoŭskich arhanizacyjaŭ, jak RNIE, a taksama praz padkantrolnyja medyi sprabuje kamprametavać tych palitykaŭ i ŭradaŭcaŭ, jakija piarečać intaresam rasiejskaha biznesu ŭ Łatvii. Inšaja stratehija Rasiei — nahniatańnie strachu i varožaści siarod niekarennaha nasielnictva krainy. Zakłapočanaja hetymi atakami prezydent Łatvii Vajra Vikie-Frajberhie na tym tydni adkryta abvinavaciła Rasieju ŭ zamachach na niezaležnaść Łatvii, čym adrazu pryciahnuła ŭvahu śvietu da stasunkaŭ Ryhi z byłoj metrapolijaj. Śviet adreahavaŭ na zajavu z spahadaju.
Rasiejska-łatyskija dačynieńni nikoli nie byli ciopłymi, ale najbolš psavacca jany pačali ź viasny 1998 h.
Łatvija chutka dasiahnuła poŭnaj palityčnaj samastojnaści i adrakłasia savieckaj kulturnaj spadčyny, abapirajučysia na niamieckuju pomač. FRN stała druhim pa značeńni handlovym partneram Łatvii (12—15% ekspartu-impartu) Ale asnoŭnym ekanamičnym partneram Łatvii, u adroźnieńnie ad vypadkaŭ Litvy i Estonii, fatalna zastavałasia Rasieja.
Najbolšaj prablemaj Łatvii, aproč jak pryviazanaść da niestabilnaj i kryminalizavanaj rasiejskaj ekanomiki, źjaŭlajecca demahrafičnaja. Nasielnictva mienšaje štohod na 8—10 tys. Dola łatyšoŭ u nasielnictvie pabolšała da 56,5% (52% za Savietami), ale dziela admoŭnaha demahrafičnaha rostu ciapier łatyšoŭ zastajecca mienš, čym u 1939 h.
Prahramy ŭsich łatyskich partyjaŭ amal adnolkavyja i deklarujuć vartaści niezaležnaści i intehracyi ŭ Eŭraźviaz i NATO. Adroźnivajucca ž jany staŭleńniem da pytańnia hramadzianstva i niehramadzianaŭ (levyja prapanujuć vyrašyć hetaje pytańnie bolš liberalna). Pytańnie hetaje klučavoje dla łatyskaj palityki, bo hramadzianami krainy źjaŭlajucca tolki kala 75% nasielnictva. Jano dalikatnaje: niekantralavanaja intehracyja ŭ hramadztva niehramadzianaŭ rasiejskaha pachodžańnia moža pastavić pad pahrozu nacyjanalnuju admietnaść krainy.
Tamu hetaje pytańnie žorstka staić u Łatvii: isnuje navat admysłovaja pasada moŭnaha inspektara, jakich 18 na krainu z 2,6 miljonami žycharoŭ. Jany zavitajuć va ŭsiakuju ŭstanovu j firmu, kali ŭviedajuć, što tam mała razmaŭlajuć pa-łatysku. Inšyja ź ich mohuć navat prykinucca klijentami. Kali ž znojduć parušeńni, to štrafy siahajuć dziasiatkaŭ dalaraŭ. Kožny niełatyš musić mieć sertyfikat pra viedańnie łatyskaj movy. Sertyfikat maje try stupieni, u zaležnaści ad taho, dzie čałaviek pracuje.
Kali praca minimalna źviazanaja sa znosinami ź ludźmi, dyk dastatkova minimalnaha viedańnia movy, a voś, skažam, pradaŭcy ŭžo musiać mieć siaredniuju stupień. Zahadčyki ž kramaŭ majuć vałodać sertyfikatam najvyšejšaj stupieni. Inšym razam sertyfikaty padrablajuć i kuplajuć, tamu moŭny inspektar spraŭdžvaje viedańnie movy na praktycy: pradaviec pavinien viedać łatyskija nazvy taho, što jon pradaje, cyrulnik — nazvy, prykładam, ščypcoŭ dla zaviŭki. Municypalnaja moŭnaja inspekcyja reahuje na zajavy hramadzianaŭ pra toje, što ich niedzie nie absłužyli pa-łatysku. Absalutna ŭsio, ad čekaŭ da instrukcyjaŭ, pavinna mieć adpaviednik na łatyskaj movie.
Pry ŭsim hetym u piacioch najvialikšych miestach krainy: Ryzie, Libavie, Dźvinsku, Ventśpiłsie i Jałhavie — jašče j siońnia łatyskamoŭnyja ŭ mienšaści. Treba skazać, što łatyšy i rasiejskamoŭnyja ŭ cełym suisnujuć mirna i padparadkoŭvajucca kanstytucyjnym normam.
My ž pakul što tolki marym pra takoje žyćcio, jak u Łatvii. U nas dahetul luby pan — ad milicejskaha čynoŭnika da kantralora ŭ transparcie — kali tolki choča, moža dazvolić sabie papalavać abo paplavać na hramadzianaŭ, što nia viedajuć rasiejskaj movy. Užyvajučy daloka nie kanstytucyjnyja metady.
Siarhiej Radštejn
