Drukarskija tajamnicy
Spoŭniłasia 10 hadoŭ z času vydańnia “Kseraksu Biełaruskaha”
U 1997 hodzie da mianie pačali źviartacca niekatoryja biblijateki i asobnyja ludzi, kab ja dapamoh im znajści patrebnyja numary połackaha litaraturnaha almanachu “Kseraks Biełaruski”. Da kaho ž im jašče było źviartacca, jak nie da vydaŭca. Samymi redkimi numarami akazalisia №1 (1990) i №3 (1992). Ja navat musiŭ dać abviestku ŭ “NN”, maŭlaŭ, dapamažycie adšukać vydańnie, bo svaje archiŭnyja numary ja nie źbiraŭsia nikomu achviaravać. Na moj zvarot, jak ni dziŭna, pryjšli listy. Vyśvietliłasia, što peryjodyk pamiatali. Vyručyŭ Aleś Turovič, jaki ŭ svajoj biblijatecy znajšoŭ niekalki asobnikaŭ.
Sioleta “Kseraksu Biełaruskamu” spoŭniłasia 10 hadoŭ. Hetki maleniečki jubilej prajavy biełaruskaj kultury najnoŭšaj historyi. Symbalična, što pieršy numar “KB” rychtavaŭsia ŭ Połacku, a drukavaŭsia ŭ Vilni.
Pasprabujcie zhadać niešta svajo, što mieła miesca dziesiać hadoŭ tamu. I vy pabačycie, kolki padrabiaznaściaŭ zhubiłasia z vašaj pamiaci.
Ja ŭsio ž pasprabuju ŭznavić padrabiaznaści.
Na vydańnie “KB” mianie natchniła źjaŭleńnie ŭ 1989 hodzie almanachu “Litaratura”, redaktaram jakoha byŭ Dubaviec. Ja viedaŭ, što niepasredna vydańniem peryjodyka zajmajecca Aleś Hurkoŭ. Z Alesiem ja listavaŭsia z 1988-ha, jon raz-poraz dasyłaŭ mnie novyja niezaležnyja druki, jakija pładzilisia tady ź niečakanym impetam. Pieramovy z Alesiem adnosna vydańnia połackaha litaraturnaha almanachu pačalisia jašče ŭ listapadzie 1989 hodu. Voś vytrymka ź lista Hurkova ad 3.12.89: “Litaratura” №1 pad redakcyjaj sp. Dubaŭca Siarhieja abyšłasia nam paŭtara rubla. Kali padrychtujecie hetki almanach, dyk pasprabujem jaho nadrukavać. Dla hetaha treba padrychtavać makiet na zvyčajnych drukarskich arkušoch (dla mašynki). Potym jany pamianšajucca, i atrymlivajecca hetkaja knižačka, jak u sp. Dubaŭca”.
Heta adnosna tahačasnych drukarskich tajamnicaŭ.
Tvory dla “KB” №1 ja sabraŭ u navapołackich litarataraŭ. Siaržuk Sokałaŭ-Vojuš daŭ mini-pjesu absurdu “Ranica respubliki”, Vinceś Mudroŭ ź Ciumienskaj vobłaści, dzie jon pracavaŭ na naftavych radoviščach, prysłaŭ apovied “Čas kamara”, Uładzimier Arłoŭ, jaki na pačatku 90-ch ź siamjoj užo pierabraŭsia ŭ Miensk, pieradaŭ svoj najnoŭšy “bajavik” pra Abecedarskaha “Sovieršienno siekrietno”, abo Adzin u troch ipastasiach (natatki niaŭdziačnaha vučnia)” — “bajavik” hety potym šmat dzie drukavaŭsia, svaje vieršy dali Valancina Aksak i Lavon Barščeŭski. Pamiataju, jak zimovym dniom ja zachodziŭ pa vieršy ŭ malupasieńkuju kvaterku Lavona Barščeŭskaha, jaki tady pracavaŭ vykładčykam zamiežnych movaŭ u Navapołackim technalahičnym instytucie (ciapier universytet). Teksty tvoraŭ načysta pieradrukavała Nadzieja Sałodkaja. Vokładku namalavała Ryta Cimochava, jana ž namalavała imiony aŭtaraŭ pierad tekstami — kamputaraŭ tady jašče nie było. Siońnia, kali ja paraŭnoŭvaju “KB” №1 i “Litaraturu” №1, mnie padajecca, što my nie sastupali staličnamu peryjodyku. Viadoma, pałačanie vyhladali bolš kanservatyŭna, bo hlobusaŭskija zdani pačali raspaŭzacca pa Biełarusi mienavita ź pieršaj “Litaratury”, adnak, mušu zaznačyć, amal usio, što było nadrukavana ŭ tym taniutkim “Kseraksie”, vytrymała vyprabavańnie časam.
Naprykancy lipienia 1990 hodu pieršyja asobniki “KB” №1 pryvioz u Navapołacak ź Miensku Siaržuk Sokałaŭ-Vojuš. 30 lipienia na čarhovym pasiedžańni litabjadańnia “Krynicy” ja “abnarodavaŭ” novy peryjodyk. Treba pryznacca, navinu sustreli raŭniva. Było šmat inšych pretendentaŭ na redaktarskuju pasadu. Ale redaktara niezaležnaha peryjodyka nie pryznačajuć, im stanoviacca.
“KB” №1 vyjšaŭ tysiačnym nakładam i raspaŭsiudžvaŭsia ź Miensku pa roznych “nacdemaŭskich” tusoŭkach. U Navapołacak patrapiła nia tak šmat asobnikaŭ. Hetkim ža šlacham ja padrychtavaŭ druhi numar “Kseraksu” i pieradaŭ jaho Hurkovu, adnak vydać jaho ŭ Alesia nie atrymałasia, tamu dalejšyja numary “KB” drukavalisia ŭ Navapołackaj drukarni. Z “KB” №2 redaktaram almanachu staŭ Vinceś Mudroŭ, jaki nieŭzabavie viarnuŭsia na radzimu ź sibiernych ciumienskich krajoŭ.
“Kseraks Biełaruski” staŭ pieršym połackim litaraturnym peryjodykam XX st. paśla troch litalmanachaŭ połackaj filii “Maładniaka”. Ź jaho j pačaŭsia šerah połackich vydavieckich inicyjatyvaŭ, jakija potym realizoŭvalisia na praciahu ŭsich 90-ch hadoŭ.
Aleś Arkuš
