Histaryčnyja akcyi
Łukašenka zapomnicca palityčnymi zabojstvami,
90-ja — vuličnymi akcyjami pratestu
Narod supraciŭlaŭsia i pratestavaŭ. Hetaha nie asprečyć ni historyk, ni paet. I jak ty paśla Dzion Voli, Čarnobylskich Šlachoŭ, Maršaŭ Svabody, uručeńnia harbuza rasiejskamu pasłu ci akcyi «Pieramienaŭ!» dakažaš, što biełarusy z radaściu pryniali novyja jormy?
Mitynhi i šeści pierałomu 80-ch i 90-ch typalahična roźniacca ad maršaŭ časoŭ Łukašenki. Tady jany prachodzili, z redkimi vyniatkami mirna. Ciapier matki pravodziać synoŭ na mitynh, jak na vajnu. Tady akcyi adbyvalisia na hrebni revalucyjnaha ŭzdymu ŭva ŭsim rehijonie. Burliła Maskva, tryjumfavała Varšava, abaraniałasia Vilnia, vychodzili j my. Ciapier my ładzim šeści ŭ adzinocie — palityčnyja bury vakoł Biełarusi ścišylisia — nasupierak admoŭnamu staŭleńniu da hramadzkich pratestaŭ, jakoje staranna pryščaplaje niezacikaŭlenaja ŭ narodnaj aktyŭnaści maładaja rasiejskaja aliharchija. Demanstracyi apošnich hadoŭ — heta naša asabistaja historyja. Historyja ździajśniałasia «tut», ci, prynamsi, my sprabavali jaje tutaka ździajśniać.
Samo słova «akcyja» akazałasia vielmi biełaruskim i samadastatkovym. «Jon na akcyi», — mova adbivaje novyja realii.
Maskva i prarasiejskaja presa ŭ Biełarusi imknucca luboj canoj prymienšyć značeńnie mienskich pratestaŭ. Kažuć pra 300 ci 200 ŭdzielnikaŭ akcyi «Pieramienaŭ!» Hetym dasiahajucca dźvie mety: masavaść zanižajecca i zapałochvajucca patencyjnyja ŭdzielniki. Bačycie: 200 vyjšła, 112 ź ich my złavili. Tolki pasprabujcie sšyć dźvie biełyja pałoski z čyrvonaju i dałučycca!
Hazpromaŭskaja «Biełorusskaja hazieta» ŭvohule pra šeście moładzi maŭčyć. Jana abmiarkoŭvaje, vyraście ci źmienšycca davier Łukašenki da Miaśnikoviča paśla pryznačeńnia Batury ŭ Mahiloŭ. Toža važna! Zdymaju šapku pierad imknieńniem strukturavać i arhanizavać łukašenkaŭskuju elitu, ale nia vieru, što heta moža pa-sapraŭdnamu źmianić krainu. Nie takich «pieramienaŭ» patrabavała moładź 12 listapada.
Čamu tak mała ludziej vyjšła na akcyju «Pieramienaŭ»? — pytajucca «Svobodnyje novosti». «500–1000 čałaviek», — z arytmetyčnaj reŭnaściu padličvaje Alaksiej Šydłoŭski dla «Našaj Svabody». Sapraŭdy, čamu hety viasioły, burny pachod sabraŭ dźvie, nu, razam ź vielmi pasyŭnymi ŭdzielnikami — try tysiačy? Reklama akcyi była takaja, što bolšaj i nie dabješsia. Ni bulba, ni prymusovyja zaniatki ŭ škołach nie zaminali. I — «tolki» dźvie tysiačy.
Samo źličeńnie kolkaści ŭdzielnikaŭ padobnaj akcyi addaje hłybokim cynizmam. Heta ŭsio adno što raskazvać pra pratesty dysydentaŭ na Krasnaj płoščy, sychodziačy ź ličbaŭ. «Pratestavać suprać rasiejskaha ŭvarvańnia ŭ Čechasłavaččynu vyjšli 16 čałaviek, a suprać sudu nad Siniaŭskim i Danielem — tolki 9», — bryda.
Mała ludziej dazvalaje sabie vyjści na vulicy, bo Biełaruś — nie Słavaččyna, dzie Mečjar dapuskaŭ isnavańnie niezaležnaha telebačańnia i prezydenta ŭ apazycyi sabie, i nia Serbija, dzie isnavali svabodnaje radyjo i apazycyjnyja municypalitety. Režym Łukašenki našmat bolš aŭtarytarny za byłyja serbski i słavacki. Tut sapraŭdy ŭsio pad fatalnym i tatalnym kantrolem. «Tut Maskva ŭ televizary i hałavie», jak śpiavaje Kasia Kamockaja. Tut «rasiejskaja zona ŭpłyvu».
Ja taksama dzivujusia, što na akcyi kštałtu «Pieramienaŭ!», pahulać u hetuju «amonaŭskuju ruletku», prychodziać cełyja dźvie tysiačy čałaviek, cudoŭna viedajučy, što sotnia ź ich paspytaje dubinałaŭ i akažacca za kratami. U lohiku słuchača alihafrenizatarskich FM-stancyjaŭ takija dobraachvotnyja decymacyi prosta nie ŭkładajucca. Pavodle ŭsich planaŭ łukašenkaŭskich prahnoznych instytutaŭ ruch pratestu musiŭ syści na ništo ŭ 1997-m, nu, u krajnim razie, u 1999-m, nu, prynamsi paśla taho, jak byŭ skončany vyškał paŭvajennych paŭnacysckich atradaŭ, rukami jakich možna likvidavać dziejačoŭ apazycyi. A tut iznoŭ dźvie tysiačy vyjšli, kab zapatrabavać pieramienaŭ. Iznoŭ pryłavili sotniu čałaviek. Usio jak 14 sakavika 1997-ha. Adkul jany biarucca, Vasia?
Łukašenka nia choča iści na pramyja šyrokija represii: biełaruskaja tradycyja i hramadzkaja dumka nie dajuć. Tamu instytuty prahnozu prapanujuć aficyjnym ŚMI nahniatać jašče macniejšy strach. Žurnalistam niezaležnych hazetaŭ taksama mnoha nia treba, jany chapajucca za ŭsio, što choć jak nahadvaje skandał ci tryler. Dastatkova pry žurnalistu «BDH» zapytacca, «ci budziem jaho prabivać?», kab čarhovaja zastraška źjaviłasia na staronkach presy. I fatohrafy IREX-Promedia jaŭna addajuć pieravahu nehatyvu — demanstracyi muskułaŭ AMONu i kadram razhonu i źbićcia — pierad pazytyvam, usim tym, što vyklikaje aptymizm.
Nasamreč, represii zachłynajucca ŭ niežadańni aparatu ździajśniać ich. Dekany i rektary vykručvajucca, kab nie vyhaniać studentaŭ, dyrektary nie žadajuć zvalniać supracoŭnikaŭ, sudździ čaplajucca za kožny kručočak uva ŭkazach, kab zasudžvać jak maha miakčej proci taho, što patrabujuć źvierchu. Padazraju, što i amonaŭcy zatrymlivajuć 112 čałaviek pry normie 200. Choć niama rodu biez vyrodu, jasnaja štuka.
Usie namahańni «zakrucić hajki» hruznuć u maŭklivym sabatažy tych, chto maje heta zrabić. Reakcyja ŭładaŭ na vuličnyja akcyi jak najlepš vyjaŭlaje siłu cichaha hramadzkaha supracivu ciapierašniaj uładzie i niazhody z metadami, jakimi ŭłada ažyćciaŭlajecca. Srodki abarony ad represijaŭ, jakija jość u pravaabarončych arhanizacyjaŭ, pakul namnoha pierasiahajuć zdolnaści represiŭnaha aparatu. Adnaho studenta vyhaniajuć, dvuch zaprašaje na vučobu Praski ŭniversytet. U miesiac sudy razdajuć štrafaŭ na try tysiačy dalaraŭ, a achviaravańniaŭ na palitviaźniaŭ źbirajecca na šeść. Nas pužajuć, a nam nia strašna. Pryvykli da hroznych «uciečak infarmacyi» pierad kožnaj važnaj demanstracyjaj.
Adstaronienaja žurnalisckaja interpretacyja padziejaŭ akazvajecca niedaravalnaju. Nakidajučy nam svaje škurnickija razvažańni pra toje, chto vyjhraŭ, chto prajhraŭ, chto kaho padstaviŭ, a chto atrymaŭ dyvidendy ad «apazycyjnych akcyj», kolki tysiačaŭ pryjšło, a kolki prajšło, pryvučajučy nas da samoj hetaj frazealohii i buhalteryi, aficyjoznyja i rasiejskija ŚMI padtočvajuć samaje nutro našaha ruchu.
Aficyjoznyja i rasiejskija ŚMI padtočvajuć samaje nutro našaha ruchu, chočuć ubić klin pamiž liderami apazycyi i prostymi sympatykami. «Prostyja ŭdzielniki ničoha nie atrymlivajuć, a voś Viačorki i Labiedźki kładuć sabie ŭ kišeniu tysiačy», — paŭtarajuć jany. «Masavyja akcyi nia mohuć ničoha pamianiać», — siejuć jany paniavierku.
Mo i padtočać, raskładuć ź siaredziny. Mo i sydzie naš ruch z vulic u padpolle, raźlijecca kryŭdami pa puščach i honiach, spałachnuŭšy apošnimi adčajnymi pachodniami biełaruskich Pałachaŭ. Mo navat rasiejski kapitał rekalanizuje nia tolki nas, ale i Łatviju, Ukrainu, Baŭharyju, choć u heta ź ciažkaściu vierycca — zanadta niepryvabnym zastaŭsia rasiejski ład žyćcia. Tolki 90-ch hadoŭ i hetych šeściaŭ, i «stakanoŭ», i «vulicy Akreścina» nielha budzie vykraślić z narodnaj pamiaci. U 90-ch my znoŭ vyrazna stali subjektami svajoj historyi. Zapomnicca i pryhadajecca, jak my adstojvali prava žyć pa-svojmu i dumać pa-svojmu.
Vyrvaŭšysia čarhovy raz z kalca AMONu, Adam Hlobus dastaje svoj sotavik, kab zatelefanavać u redakcyju «NN»: «Ja — narmalna. A ci ŭsio ŭparadku sa Słavamiram?» Adkazvaješ jamu i razumieješ, nakolki jon usio ž narodny piśmieńnik, «narodny» ŭ tym vialikim značeńni hetaha słova, nad jakim nia ŭładnyja ni CK KPB, ni administracyja prezydenta, ni hazpromaŭskija hazety, narodny toj narodnaściu, jakuju Jakubu Kołasu ci Maksimu Tanku adciali aficyjnym prysvajeńniem hetaha zvańnia.
Ništo nie vystrelvaje ŭ maje žyły stolki žyvatvornaha adrenalinu, jak hetyja vychady ŭ horad sa ścisnutymi kułakami. Ništo tak nie apraŭdvaje majho isnavańnia, jak hetaje impetnaje i zaciataje ryzykavańnie saboj na brudnych vulicach zrasiejščanaje dazvańnia stalicy. Ničym nia budu ja hetak hanarycca pierad svaim synam, jak tym, što i ja — u hetyja dni — nie siadzieŭ doma. I ŭ žyćci ja nia ŭdzielničaŭ i, mabyć, užo nie paŭdzielničaju ni ŭ čym bolš vieličnym i haračym za hetyja inšy raz hrandyjoznyja, a inšy — skamiečanyja abo rastaptanyja pratesty. Maje pratesty.
U baraćbie suprać rabstva hrech rabić kalkulacyju dyvidendaŭ.
Barys Tumar
