Słucki vuzieł
80 hod tamu, 27 listapada 1920 h., pačałosia Słuckaje paŭstańnie
Jašče ŭ vieraśni 1917 h. była zasnavanaja Słuckaja Biełaruskaja Himnazija. U tym ža hodzie stvaryłasia kulturna-aśvietnaje tavarystva «Paparać-kvietka», jakoje pravodziła nacyjanalna-ŭzhadavaŭčuju pracu siarod nasielnictva. U 1918 h. u Słucku byŭ stvorany Biełaruski Nacyjanalny Kamitet.
U listapadzie 1919 h. Janka Kupała z uściešnaściu pisaŭ u mienskaj hazecie «Zvon»: «…pierada mnoj lažyć biełaruskaja časopiś «Naša Kalaina». Vydana jana [ŭ] Słucku! Słucak — paviatovy haradok — kudy jamu, zdavałasia leźci ŭ ludzi dy jašče z svajoj hazetaj! Adnak palez. Biełaruskaja duša, jak bačym, — žyvučaja, tvorčaja, jak jaje n[i] zahaniaj u kaziny roh, a jana zbudzicca i zatrapiečacca. Mała taho: heta časopiś źjaŭlajecca orhanam biełaruskaj nacyjanalnaj złučnaści «Kvietka-Paparaci», katoraja svaju čynnaść pašyryła na ŭvieś Słucki paviet i naviet dalej, za jaho miežy… Adbudavańnie niezaležnaści Biełaruskaj Dziaržavy biare ŭ svaje ruki naša moładź. Čeść i słava tabie, biełaruskaja moładź, paŭstajučaja z pad biełaruskaj sałomienaj strachi! Ty sama svaimi rukami adbuduješ sabie i svaim patomkam lepšuju i śviatlejšuju budučynu. Na bok z darohi, panovie i haspada z Zachadu i Ŭschodu! Biełaruskaja moładź idzie!»
U kastryčniku 1920 h. Słuččynu zaniali polskija vojski. Biełaruskaje nacyjanalnaje žyćcio, prydušanaje papiaredniaj balšavickaj akupacyjaj, uznaviłasia. Adnaviŭ pracu Biełaruski Nacyjanalny Kamitet. U kastryčniku 1920 h. u Ryzie raspačalisia mirnyja pieramovy pamiž savieckaj Rasiejaj i Polščaj, na jakich išoŭ handal Biełaruśsiu. Adzin z kiraŭnikoŭ paŭstańnia Ŭładzimier Prakulevič pisaŭ: «Ja admysłova zajšoŭ da Jasinskaha (kamandujučy 10-j polskaj armijaj. – A.H.), kab daviedacca pra palityčnyja padziei i kab jaskraviej ujaŭlać sabie abstanoŭku. Jon razharnuŭ hazetu, dzie byŭ źmieščany prajekt Ryskaj damovy, i źviarnuŭ uvahu na 1 punkt damovy, u jakim havaryłasia, što abodva baki pryznajuć pryncyp samavyznačeńnia i niezaležnaści Biełarusi i Ŭkrainy, a taksama dadaŭ, što mnohaje zaležyć, jak śviedčyć damova, ad samoha nasielnictva».
Pavodle preliminarnaj damovy ŭ Ryzie Mienščyna, a razam ź joj i Słuččyna, pavinny byli dastacca Savietam. Adnak na peŭny čas polskija i savieckija vojski musili adyści ad dziaržaŭnaj miažy na adlehłaść 15 km. Słuččyna patraplała ŭ neŭtralnuju zonu.
14 listapada 1920 h. u Słucku ŭ domie Edvarda Vajniłoviča adbyŭsia źjezd pradstaŭnikoŭ Słuččyny, na jakim prysutničała 107 delehataŭ horadu i vałaściej. Dom Vajniłovičaŭ byŭ upryhožany bieł-čyrvona-biełymi ściahami, skroź panavała patryjatyčnaja atmasfera. Na źjeździe prysutničali pradstaŭniki Stanisłava Bułak-Bałachoviča, jaki na čale svajho vojska vioŭ paśpiachovyja bajavyja dziejańni na Paleśsi i prapanoŭvaŭ svaju dapamohu («dać svaich synoŭ na zmahańnie») słučakam. Adnak Pavał Žaŭryd, pradstaŭnik Najvyšejšaj Rady BNR u Słuckim paviecie, zdoleŭ pierakanać delehataŭ źjezdu ŭ śledavańni ideałam BNR i pryznańni Najvyšejšaj Rady.
Źjezd vybraŭ Radu Słuččyny ŭ składzie 14 čałaviek na čale z Uładzimieram Prakulevičam. Radzie było daručana arhanizavać hramadzianskuju ŭładu ŭ paviecie i sfarmavać vojska. Arhanizacyja vajskovych farmacyjaŭ išła vielmi paśpiachova: zmučanaje papiarednimi balšavickimi akupacyjami i biaskoncymi charčraźviorstkami dy rekvizycyjami, miascovaje nasielnictva adhuknułasia na zaklik Rady Słuččyny.
Z 22 listapada, vykonvajučy ryskija pahadnieńni, polskija vojski pačali pakidać Słuččynu i adychodzić za dziaržaŭnuju miažu. 24 listapada jany pakinuli Słucak. Na Słuččynu pačało pacichu prasoŭvacca savieckaje vojska. Z-za pahrozy akupacyi horadu štab słučakoŭ byŭ pieraniesieny ŭ miastečka Siemiežava. Była sfarmavanaja 1-ja Słuckaja bryhada (kamandzir Anton Sokał-Kutyłoŭski), jakaja składałasia z dvuch pałkoŭ — Słuckaha i Hrozaŭskaha. Tolki za pieršyja try dni pryjšli dobraachvotnikami paŭtary tysiačy čałaviek, a ŭsiaho ŭziali ŭdzieł u paŭstańni kala 10 tys. čałaviek.
27 listapada raspačalisia bai z Čyrvonaj Armijaj. Najbolš žorstkija bai vialisia kala Kapyla, Cimkavičaŭ, Vyzny, Siemiežava. Ceły miesiac išło zmahańnie z uschodnim akupantam. Paŭstancam nie chapała zbroi, vajennaj vyvučki, jany značna sastupali lepš vyškalenaj Čyrvonaj Armijaj, jakaja dahetul paśpieła vycisnuć z Paleśsia vojska Bułak-Bałachoviča. Pra zaciataść bajoŭ śviedčać padziei ŭ Siemiežavie. 7 śniežnia jano było zaniataje čyrvonymi, 12-ha adbitaje słučakami, 20-ha znoŭ uvajšli čyrvonyja.
19 śniežnia 1920 h. raspačaŭsia šyrokamaštabny nastup Čyrvonaj Armii. Štab słučakoŭ byŭ pieraniesieny ź Siemiežava u Zaastraviečča, pablizu polskaj miažy. Słučaki mahli supraćpastavić čyrvonym tolki prahu voli, ale hetaha akazałasia zamała. Rada Słuččyny pryniała rašeńnie pra pierachod dziaržaŭnaj miažy. 28 śniežnia 1920 h. pamiežnuju raku Łań pierajšła 1-ja Słuckaja brahada, 31 śniežnia 1920 h. miažu pierajšoŭ apošni adździeł słučakoŭ. Adździeły hetyja abiazzbrojvalisia polskimi ŭładami i internavalisia. Adzin bataljon paŭstancaŭ zastaŭsia na savieckim baku, kab praciahvać baraćbu z Savietami.
Słuckaje paŭstańnie było asudžanaje na parazu. Słučaki byli słabiejšyja za balšavikoŭ, paŭstańnie nie było padtrymanaje ŭ astatniaje Biełarusi. Aprača taho, byli roznahałośsi ŭ samim składzie paŭstancaŭ: nahavory, kanflikty, ambicyi, roznyja palityčnyja pohlady. Eseraŭskaja aryjentacyja kiraŭnictva paŭstańnia vyklučna na sialanstva adšturchnuła ad jaho častku patryjatyčna nastrojenych aficeraŭ. Ale, niahledziačy na heta, paŭstancy pakazali śvietu, što Biełaruś zmahajecca za svaju volnaść. Paśla akupacyi Słuččyny čyrvonymi raspačalisia represii suprać nasielnictva, jakoje abvinavačvałasia, i niebiespadstaŭna, u sympatyjach da «kontrarevalucyi».
Pavał Žaŭryd, Makar Kraŭcoŭ, Mark Aśviacimski, Vasil Rusak, Siarhiej Busieł, Uładzimier Prakulevič, Todar Daniluk, Jullan Sasnoŭski, Anton Boryk, Anton Sokał-Kutyłoŭski... Śpis hierojaŭ Paŭstańnia možna praciahvać.
«Jany pajšli pamirać, kab žyła Baćkaŭščyna».
Aleh Hardzijenka
