Novy Kryminalny kodeks
Za što nas buduć sudzić, za što – sadzić, jakija buduć alternatyvy źniavoleńniu
1 studzienia ŭstupiŭ u siłu novy Kryminalny kodeks, źmianiŭšy stary, pryniaty jašče ŭ 60-ch. Zaviaršyłasia pačataja ŭ 1992 h. raspracoŭka kryminalnaha zakanadaŭstva. Źmieny ŭ zakanadaŭstvie nam tłumačyŭ adzin z raspracoŭščykaŭ kodeksu, doktar jurydyčnych navuk, prafesar Uładzimier Chomič. Kamentary – redakcyjnyja.
Raspracoŭščyki zadumvali, što novy Kryminalny kodeks budzie roźnicca ad papiaredniaha, 1960 hodu vydańnia, bolšaj humannaściu. Heta prajaŭlajecca navat u čysta symbaličnych momantach. Hetak, savieckaje kryminalnaje zakanadaŭstva pačynałasia pieralikam dziaržaŭnych złačynstvaŭ. Novy Kodeks adkryvajecca raździełam, pryśviečanym złačynstvam suprać čałavieka. Dziaržava i tak maje dastatkova pravavych, palityčnych i siłavych srodkaŭ dziela abarony svaich intaresaŭ.
Ale novy Kodeks atrymaŭ u spadčynu ad staroha idealahičny fon, pakolki pa-raniejšamu daje vyznačeńnie złačynstva jak “hramadzka niebiaśpiečnaha i kryminalna supraćpraŭnaha dziejańnia”. Kodeksy ž praktyčna ŭsich eŭrapiejskich dziaržavaŭ złačynstva vyznačajuć hetak: “Złačynstvam jość dziejańnie, praduhledžanaje dadzienym Kodeksam”. Kali čałaviek ździejśniŭ štości, zabaronienaje kryminalnym zakanadaŭstvam, sud nie pavinien vahacca j razhladać pytańnie, niebiaśpiečna heta dla hramadztva ci nie. U nas ža ŭ asnovu vyznačeńnia złačynstva pakładzienaja jahonaja hramadzkaja niebiaśpieka, i ŭ sytuacyjach, kali supraćpraŭnaje dziejańnie nibyta j mieła miesca, adnak hramadzkaja niebiaśpieka ad jaho minimalnaja, uźnikajuć sprečki, złačynstva heta ci nie. Lišnie kazać, što hramadzkaja niebiaśpieka taho ci inšaha ŭčynku zaŭsiody vyznačajecca z pazycyjaŭ palityčnaj ułady. Naprykład, na vybarčym učastku vyjaŭlenyja dziesiać padrobnych biuleteniaŭ dla hałasavańnia. Z farmalnaha punktu hledžańnia, heta złačynstva. A naš Kodeks daje mahčymaść parazvažać: maštaby parušeńnia — prosta mizernyja, nu chiba za heta sadziać?.. Takim čynam, biełaruskaje kryminalnaje zakanadaŭstva zastałosia na pazycyjach materyjalna-farmalnaha vyznačeńnia złačynstva, ale prablema idealahičnaha fonu častkova zdymajecca nastupnaj farmuloŭkaj: “Małaznačnym vyznajecca dziejańnie, jakoje nie naniesła i pa svaim źmieście j skiravanaści nie mahło nanieści značnaj škody…”— to bok, značnaść dziejańnia vyznačajecca z punktu hledžańnia jahonych metaŭ, a nie faktyčnaj škody.
Za što sadzić nia buduć
Vytvorčaść samahniotu, sankcyjavanaja ŭ 97-m, nie fihuruje i ŭ novym Kryminalnym kodeksie. Tak što ciapier, vidać, hnać harełku možna budzie šče śmialej. Z razumieńniem pastavilisia stvaralniki Kodeksu j da jašče adnoj niemałavažnaj krynicy dachodu prostych hramadzianaŭ: źmienšanaje pakarańnie za prysvajeńnie majomaści jurydyčnaj asoby — praściej kažučy, za kradziež detalaŭ na zavodzie, bulby z kałhasnaha burta, benzynu ŭ aŭtamajsterni. Na adpaviednyja manipulacyi z čyjojści pryvatnaj majomaściu takija pabłažki nie raspaŭsiudžvajucca: možna atrymać da troch hod pazbaŭleńnia voli. Drobnyja kradziažy (a takimi jany ličacca, kali ahulny košt eksprapryjavanaha nie pieravyšaje 10 minimalnych zarobkaŭ) mohuć mieć varyjantnyja pakarańni – to bok mohuć pasadzić, a mohuć prosta aštrafavać abo pryznačyć na papraŭčyja raboty.
Źmianiłasia staŭleńnie pravaachoŭnych orhanaŭ i da pradprymalnickaj dziejnaści dy jaje “subjektaŭ”. Pavodle raniejšych zakanadaŭčych normaŭ, asobam, jakija mieli administracyjnyja pravaparušeńni, zabaraniałasia zajmacca biznesam. U novaje kryminalnaje zakanadaŭstva hety punkt nie ŭvajšoŭ. Vidać, takaja redkaja ptuška, jak biazhrešny pierad dziaržavaj pradprymalnik, daŭno ŭžo nie hniazduje ŭ Respublicy Biełarusi.
Za što sudzić buduć stražej
Nielha, adnak, skazać, što novy Kryminalny kodeks, u paraŭnańni sa starym, skroź charaktaryzujecca palahčeńniem mieraŭ dy źmianšeńniem terminaŭ. Jość i advarotnyja tendencyi. Naprykład, za parušeńnie niedatykalnaści žylla supracoŭnik pravaachoŭnych orhanaŭ moža atrymać da 6 miesiacaŭ pazbaŭleńnia voli, tady jak zvyčajny hramadzianin – maksymum 3 miesiacy. Bolš surovaja kara čakaje zmaharoŭ niabačnaha frontu j za parušeńnie tajamnicy pryvatnaj pierapiski. Tym bolš što patreba ŭ hetym patrochu źnikaje: admova čynoŭnika ad pradastaŭleńnia infarmacyi dziaržaŭnym orhanam, pavodle novaha Kodeksu, taksama ličycca kryminalnym złačynstvam.
Niedaturma
Novy Kodeks praduhledžvaje taksama taki typ pakarańnia, jak “abmiežavańnie voli” — specyfičnaja kara, pry jakoj asudžany pražyvaje ŭ specyjalna abstalavanym internacie, dzie jon znachodzicca pad nahladam administracyi papraŭčych “ustanovaŭ adkrytaha typu” i abaviazany pracavać. U internacie isnuje prapuskny režym, peŭnyja praviły pavodzinaŭ, adnak zbolšaha čałaviek volny: jon moža, z dazvołu administracyi, vychodzić za miežy internatu, sustrakacca ź siamjoj. Asudžanyja atrymlivajuć zarobak, biez usiakich vyličeńniaŭ, z hetaha zarobku jany charčujucca j apranajucca. Tolki pry adsutnaści ŭ ich adpaviednaj vopratki albo srodkaŭ na charčavańnie administracyja takoj “ustanovy adkrytaha typu” ŭ pieršyja miesiacy znachodžańnia tam asudžanaha moža dapamahać jamu.
U bolšaści krainaŭ, dzie Kodeks praduhledžvaje abmiežavańnie voli (Polšča, Rasieja), takija “ŭstanovy” stvarajucca tam, dzie patrabujecca pracoŭnaja siła na vialiki termin. Tak, naprykład, słavutaja “chimija”, ad jakoj systema “ŭstanovaŭ adkrytaha typu” mała čym roźnicca, uźnikła ŭ SSSR u 1977 h., kali pačałosia budaŭnictva nafta- j hazapravodaŭ u Eŭropu. Takija maštabnyja zadačy pierad biełaruskimi źniavolenymi nia staviacca, siońnia jany pryciahvajucca da pracy na pradpryjemstvach, što majuć patrebu ŭ specyjalistach šyrokaha profilu pačatkovaj kvalifikacyi. Hetak, adna z “ustanovaŭ adkrytaha typu” znachodzicca ŭ Miensku za Domam bytu, što na vulicy Maskoŭskaj, i specyjalizujecca na budaŭničych pracach.
Novy Kryminalna-vykanaŭčy kodeks patrabuje, kab padčas raźmierkavańnia źniavolenych pa “ŭstanovach adkrytaha typu” ŭličvałasia ich hramadzianskaja specyjalnaść, što całkam realna dla šafioraŭ albo budaŭnikoŭ. A voś intelihiencyja atrymaje vydatnuju mahčymaść adpačyć ad dušnych aŭdytoryjaŭ dy NDI j padmacavać zdaroŭje fizyčnaj pracaj na śviežym pavietry.
Što takoje “aryšt”
U Kodeksie 1960-ha takoje pakarańnie, jak aryšt, za kryminalnaje złačynstva nie praduhledžvałasia. Jahonaje źjaŭleńnie ŭ novym zakanadaŭstvie było spryčynienaje patrebaj adasobić ad asnoŭnaje masy asudžanych na pazbaŭleńnie voli “karotkaterminovych” źniavolenych. Apošnija, patraplajučy ŭ turmy j kalonii, dezarhanizavali ŭsiu systemu papraŭna-pieravychavaŭčych mierapryjemstvaŭ, raźličanych, jak minimum, na hod. Maksymalnaja praciahłaść aryštu — 6 miesiacaŭ. Praz uvieś hety termin asudžany znachodzicca va ŭmovach suvoraj izalacyi. Jak śviedčyć mižnarodnaja praktyka, asnoŭny pieravychavaŭčy faktar pry aryšcie — šok. Hetaje pakarańnie moža ŭžyvacca, kali złačynstva nie źjaŭlajecca asabliva niebiaśpiečnym dla hramadztva i, u horšym vypadku, karajecca turemnym źniavoleńniem terminam ad 2 da 5 hadoŭ.
Treba adroźnivać kryminalny aryšt ad administracyjnaha. Pieršy jość vynikam sudovaha vyraku. Asoba asudžajecca jak złačynca, a nie jak pravaparušalnik, i ličycca sudzimaj, čaho niama pry administratyŭnym aryšcie. Apošni, darečy, moža ciahnucca nia bolej za 2 miesiacy.
Amnistyja
Bolš za dvaccać tysiačaŭ čałaviek vyjduć na svabodu ŭ suviazi sa źmianšeńniem, u adpaviednaści z novym Kodeksam, terminu źniavoleńnia. Usie spravy, u adnosinach da jakich pryniaty zakon źjaŭlajecca bolš miakkim, pavinny być aŭtamatyčna pierahledžanyja. Luby čałaviek, svajaki jakoha siadziać, moža siońnia źviarnucca ŭ pravaabarončyja centry, dzie jurysty jamu patłumačać, ci majuć hetyja źniavolenyja prava na volu ŭ adpaviednaści z novym Kodeksam.
Na vyzvaleńnie mohuć spadziavacca i ŭsie ciapierašnija biełaruskija palitviaźni.
Arhanizavanaja złačynnaść
U novym Kryminalnym kodeksie bolš dakładna vyrašanaja prablema baraćby z arhanizavanaj złačynnaściu. Hałoŭnaj ciažkaściu ŭ hetaj spravie zaŭsiody było (zhadajma “Sprut”) pryciahnieńnie da adkaznaści kiraŭnikoŭ i arhanizataraŭ złačynnych farmavańniaŭ, jakija, naturalna, ułasnymi rukami nikoha nie zabivajuć i nie rabujuć. Pavodle novych zakonaŭ, “chrosnyja baćki” niasuć adkaznaść za ŭsie ŭčynki svaich “padnačalenych”, ździejśnienyja na karyść złačynnaj arhanizacyi.
Za hvałt, učynieny “ŭ pryvatnym paradku”, bandziuki adkazvajuć asabista.
Hlabalizacyja kryminału
Pavodle novaha kryminalnaha zakanadaŭstva, pieraśledujucca j karajucca i złačynstvy suprać čałaviectva. Jany padzialajucca na try asnoŭnyja typy: złačynstvy suprać miru, złačynstvy suprać čałaviectva (hienacyd, aparteid, handal ludźmi) i vajennyja złačynstvy (parušeńnie tak zvanych Haahskich kanvencyjaŭ — što tyčycca akupacyjnaj palityki, staŭleńnia da vajennapałonnych, mirnaha nasielnictva, kulturnych kaštoŭnaściaŭ i h.d.). Adpaviednyja kanvencyi padpisvalisia i za savieckim časam, adnak u kryminalnaje zakanadaŭstva złačynstvy suprać čałaviectva nie traplali — ź dźviuch asnoŭnych pryčynaŭ. Pa-pieršaje, ich maštaby byli niedasiahalnyja dla kryminalnaj adkaznaści, a pa-druhoje, zhadanaja adkaznaść praduhledžvałasia tady za adnyja tolki razmovy pra “pa-pieršaje”. Takoha złačynstva, jak etnacyd – hvałtoŭnyja dziejańni, skiravanyja na ścirańnie etničnych admietnaściaŭ, skład jakoha mnohija znachodziać u palitycy ŭładaŭ ciapierašniaj Biełarusi, Kodeks nie adznačaje.
Strata tolki za zabojstva
Śmiarotny prysud moža być vyniesieny tolki za naŭmysnaje pazbaŭleńnie žyćcia inšaha čałavieka, pry najaŭnaści dadatkovych ciažkich abstavinaŭ (takich, jak udzieł u zabojstvie dźviuch i bolej asobaŭ, karyślivyja mierkavańni, najmanaje zabojstva i h.d. — usiaho 16 punktaŭ). Kryminalny Kodeks abhavorvaje šmat inšych sytuacyjaŭ, pry jakich moža zdarycca zabojstva. Naprykład, zachop ułady niekanstytucyjnym šlacham. Śmiarotnaje pakarańnie za takija dziejańni moža mieć miesca tolki ŭ tym vypadku, kali jany stalisia pryčynaj naŭmysnaha pazbaŭleńnia žyćcia čałavieka. Kali hetaha niama — niama j śmiarotnaha pakarańnia, jakich by nastupstvaŭ hety zachop ni mieŭ.
U novym Kodeksie aficyjna zaćvierdžanaja alternatyŭnaja stracie kara – pažyćciovaje pazbaŭleńnie voli, jakoje zaraz užo adbyvajuć u turmach Respubliki niekalki dziasiatkaŭ asudžanych.
Adroźnieńni ad rasiejskaha
Biełaruski Kryminalny kodeks maje mała supolnaha z rasiejskim. Apošni stvaraŭsia niekalkimi rabočymi hrupami, što kankuravali pamiž saboj, tamu j atrymaŭsia dastatkova niezbalansavany. Akramia taho, jon amal ničym nia roźnicca ad savieckaha. Naš Kodeks maje absalutna inšuju strukturu. U im, upieršyniu ŭ Eŭropie, vyrašanaja prablema pravavoj rehlamentacyi instytutu kryminalnaj adkaznaści. To bok, vynikam złačynstva moža taksama być kryminalnaja adkaznaść, jakaja nie zaŭsiody zvodzicca da pakarańnia. U Kodeksie praduhledžanaja cełaja systema alternatyŭnych mieraŭ kryminalnaj adkaznaści, absalutna nie źviazanych z pakarańniem: t.zv. systema prabacyi, systema asudžeńnia biez pryznačeńnia pakarańnia, systema asudžeńnia z užyvańniem prymusovych mieraŭ vychavaŭčaha charaktaru. Takoha zusim niama ŭ Rasiei.
Prabacyja
U klasyčnym kryminalnym pravie ličyłasia, što vynikam złačynstva musić być pakarańnie, ale, pačynajučy z 40-ch, šyroka ŭžyvajucca alternatyŭnyja miery kryminalnaj adkaznaści (tak zvanyja dyversijnyja miery). Naprykład, systema prabacyi — jaje sutnaść u źmianšeńni kolkaści źniavolenych, što maje jak maralna-etyčny, tak i ekanamičny aspekty. Sud moža pryniać rašeńnie nie nakiroŭvać asudžanaha na pazbaŭleńnie voli ŭ viaźnicu, kali apošni na praciahu peŭnaha terminu budzie vykonvać prapanavanyja ŭmovy: režymna-abmiežavalnyja (źjaŭlacca j rehistravacca ŭ peŭnyja dni tydnia), adukacyjnyja (palačycca, kali jość takaja patreba, ad alkahalizmu, narkamanii, prajści peŭny adukacyjny kurs — “prafilaktyka” pryznačajecca indyvidualna, u zaležnaści ad charaktaru dziejańniaŭ i ŭpadabańniaŭ asudžanaha). U ZŠA systema prabacyi kamputaryzavanaja. Kožny asudžany maje elektronny branzalet, jaki dazvalaje ŭ luby momant vyznačyć jahonaje miescaznachodžańnie cieraz elektronnuju kartu miesta. Da takoha budzie imknucca i biełaruskaja penitencyjarnaja systema.
Padrychtavaŭ Andrej Skurko
