Banalnaje zło
U nas časta narakajuć, što “Biełarusi nia viedajuć u śviecie”. Maŭlaŭ, “pryjechali my ŭ Hišpaniju, padaryli matroški, dastali harełku, vypili, kažam: “my ź Biełarusi”, a hišpancy ćvierdziać svajo: “O, Ruśja”, i nijakija historyka-palityčnyja daviedki nie dapamahajuć”. Hetkaje zaciataje niežadańnie zaŭvažać našu samabytnaść biaźmierna ranić našaha čałavieka. Jak tak? Čamu nas prymajuć za hetych rasiejcaŭ?
Anatola Kleščuka nichto nidzie j nikoli nie prymaŭ za fatohrafa z “Ruśji”. Typažy nia tyja, pejzažy? Inšyja krajavidy, inšyja tvary? Ale kožny skaža: nie, pacany, heta nie Razań, nie Maskva i nie Chachłama.
U Kleščuka niejki pryrodna biełaruski pohlad na śviet. U redakcyi “NN” — sotni i tysiačy Anatolevych zdymkaŭ z novych i starych kalekcyjaŭ. Mianie zaŭsiody ździŭlała, čamu Niamieččyna ci Ŭkraina na jahonych zdymkach vychodziać takija biaskolernyja i biezabličnyja. Usio, što nie biełaruskaje, jamu paprostu niecikavaje. Nie kasmapalityčny i nie ŭniversalny jon fatohraf. Adno heta robić jahonuju fatahrafiju krajnie cikavaj.
U jakim kantekście pracuje Klaščuk, pryncypova hazetny, a nie salonny fatohraf? Bolšaść jahonych sučaśnikaŭ usio žyćcio staranna ŭnikała biełaruskaj realnaści, retušavała abo razmazvała jaje. Niechta pracuje ŭ žanry isternu. Chtości — ściobu, i heta nadzvyčaj modna apošnim časam. Tak, siarod apošnich zdymkaŭ, źmieščanych na Internet-sajcie najbujniejšaj biełaruskaj fatasłužby — fondu IREX-Promedia, byli vystaŭlenyja “Vympeł z savieckaj symbolikaj u kabinie hruzavika”, “Mechanizatar Viktar Šamko vypraŭlaje drobnuju pałomku siejałki, kałhas «Vuździenski» (12 zdymkaŭ), “Na zvałcy ŭ pryharadzie Kojdanava spalvajuć paciarpieły ŭ časie niadaŭniaha pažaru na tutejšym ilnozavodzie i nieprydatny dla dalejšaha vykarystańnia lon. Razam ź im haryć mnoha niedapiłkaŭ draŭniny z tutejšaj piłaramy”, “Śviatočny stoł”, “Kučynski, dyrektar Departamentu pa humanitarnaj dapamozie, adkazvaje na pytańni žurnalistaŭ u časie pres-kanferencyi «Majučaje adbycca ŭstupleńnie ŭ siłu Dekretu «Pra niekatoryja miery pa ŭdaskanaleńni paradku atrymańnia j vykarystańnia zamiežnaj biazvypłatnaj dapamohi», “Padžyłyja kabiety vybirajuć na bazary prachaładžalnyja napoi”, “Savieckaja symbolika na ścianie staroha domu, Vuzda”, “Padśniežniki” , “Hrupa vychavancaŭ dziciačaha sadka na prahułcy kala haradzkoha bazaru”, “Jarmošyn vystupaje z dakładam na Parlamenckich słuchańniach pa prablemach likvidacyi nastupstvaŭ katastrofy na Čarnobylskaj AES”...
Usie hetyja i inšyja padobnyja “dni kasmanaŭtyki” mała cikaviać Kleščuka. Jon addaje pieravahu fermeram pierad nieachajna apranutymi kałhasnymi mechanizatarami, biełaruskaj symbolicy pierad savieckaj, a špacyru paŭz kaścioł — pierad prahułkaj la bazaru. Adno heta robić jahonyja pracy ŭkraj pryjemnymi dla biełaruskaha voka.
Da Kleščukovych ruk litaralna lipnie Biełaruś i ŭsio biełaruskaje. Sfatahrafuje dzieda niedzie ŭ Kliŭłendzie, i dzied hatovy sa spakojnym sercam pamierci, pabačyŭšy takoje fota. Choć Kleščukovy staryja šče “ŭsich nas pieražyvuć”. Klaščuk lubić zdymać starych, ale biez nekrafilii. Na pieršym jahonym zdymku, jaki byŭ nadrukavany ŭ 1983 h. u časopisie “Biełaruś” (fotamastak byŭ tady dziesiaciklaśnikam), stary kormić hałuboŭ na aknie. Klaščuk lubić fatahrafavać i dziaciej, unikajučy jak brutalnaści ŭzoru Sali Man, tak i saładžavaści. Jon padabaje zdymać dziaŭčataŭ, i jahonyja žanočyja zdymki nie niasuć na sabie adbitku impatencyi. Lubiŭ jon zdymać i palityku, pakul taja była biełaruskaj i žyvoj — niedzie da 1996 h. Paśla rezka pierastaŭ. Vidać, niecikava.
Kali ŭziać najbolš jarkich biełaruskich tvorcaŭ, Kleščukovych sučaśnikaŭ, dyk jahonaja tvorčaść musić padabacca Valerku Bułhakavu i nie padabacca Adamu Hlobusu (choć mienavita ŭsiudyisny Hlobus nadrukavaŭ pieršy zdymak Kleščuka ŭ časopisie “Biełaruś”). Kali brać klasykaŭ, jana musiła b spadabacca Bakača i Karatkieviču i, mabyć, nie spadabałasia b Leanarda i Bahdanoviču.
Asteničnaja “Čarnobylskaja malitva” Śviatłany Aleksijevič zrabiła Biełarusi ŭ śviecie strašnuju antyreklamu. Kab ja byŭ našaj uładaj, ja b ładziŭ u kožnaj krainie, dzie vychodzić hetaja knižka, vystavy zdymkaŭ Kleščuka. Aleksijevicki Čarnobyl — heta metafizyčnaje, iracyjanalnaje zło, ź jakim niemahčyma zmahacca. Heta “o, Ruśja”. Heta kraina, na jakoj lepiej prosta pastavić kryž.
Kleščukoŭ Čarnobyl — banalnaje zło. Licha, ź jakim možna zmahacca i jakoje možna pieramahać. U banalizacyi i racyjanalizacyi zła — vielič Kleščukovaha rozumu. Biada na jahonych zdymkach taksama byvaje nievynosnaj dla suzirańnia — jak dzieci Čarnobylu, chvoryja na rak, ale jana ŭ lubym razie suvymiernaja čałavieku. Rabić Boha vinavatym u čarnobylskaj trahiedyi — bluźnierstva, kaža svaimi zdymkami Klaščuk. I hetaja iścina, vykazanaja ŭ zdymkach, — fantastyčnaje aćvierazieńnie dla našych mazhoŭ.
Aleksijevickaja Biełaruś naturalna hladzicca ŭ katalohu niaščasnych losaŭ, usio ŭ joj prapaščaje. Kleščukovyja dzieci Čarnobylu adčajna trymajucca za žyćcio, ichnyja baćki adčajna zmahajucca za svaich dziaciej, biełarusy — za Biełaruś, cyhany — za cyhanstva, kałchoźniki — za svaju hodnaść. Ničoha tut nie prapadaje, navat radyjacyja, usio ź niečaha biarecca i niečym zastajecca. Heta kraina, u jakoj jość dzie žyć i ź jakoj varta pracavać.
“O, Ruśja” — heta, kali razabracca, aryjentaliscki stereatyp “rasiejskaha”, “šyrokaje rasiejskaje dušy”, “umom Rośsiju nie poniať”, “ech, trojka, ptica-trojka”, “matka, vodka!” i “samavar, słavianski čaj”. Stereatyp, prydumany na Zachadzie i tvorča pierapracavany, traŭmatyčna pryŭłaščany rasiejskim myśleńniem. “My takija, jakimi vy chacieli b nas bačyć”. Tolki vyzvaliŭšysia ad hetaha aŭtastereatypu, Rasieja pieratvorycca ŭ sučasnuju zachodniuju cyvilizacyju. Tolki stvaryŭšy pazytyŭny vobraz “o, Biełarus”, my zajmiejem budučyniu.
Na Kleščukovy zdymki nichto nidzie nia kaža “o, Ruśja” najpierš tamu, što Klaščuk strašna pazytyŭna hladzić na śviet, cenić čałavieka i jahonuju ŭłasnaść, jakaja robić čałavieka čałaviekam. Kleščuka nielha nie lubić užo za adno toje, što kanca śvietu na jahonych zdymkach nie pradbačycca.
Kab ja byŭ našaj uładaj, ja b za adno toje daŭ Kleščuku dziaržaŭnuju premiju i hielikopter dla lahčejšaha pieramiaščeńnia pa krainie.
Barys Tumar
