Što z movaju, chłopcy?
Kab nie palityčnaje adcieńnie...
— Časopis «Kurjer» — pryhožaje vydańnie, jakoje pryjemna ŭziać u ruki j čytać. Adnak našaniŭskamu čytaču nie staje ŭ im biełaruskaj movy. Vy dumajecie, što, kali zrabić jaho chacia b napałovu biełaruskamoŭnym, jon zhubić svaich čytačoŭ ci pavialičyć nakład?
Ihar Hiermiančuk, redaktar časopisu “Kurjer”: Častka aŭdytoryi narakaje, što zamała biełaruskamoŭnych tekstaŭ. Inšyja kažuć: jak dobra, što pa-biełarusku niašmat. Niejkim čynam musiš vybirać balans. Takija ŭmovy dyktujuć rynak, čytač i reklamadaŭca. Naprykład, u nas jość niekalki reklamadaŭcaŭ, jakija prosiać stavić ich reklamnyja moduli na rasiejskamoŭnyja teksty. Jany sychodziać z taho, što rasiejskamoŭny tekst, niezaležna ad jaho prafesijnaj jakaści, pračytajecca šyrej.
A ź inšaha boku — prablema jakaści biełaruskamoŭnych tekstaŭ. Ja b z zadavalnieńniem drukavaŭ jakasnyja analityčnyja artykuły pa-biełarusku. Adnak u nas na medyjnym rynku siarod žurnalistaŭ jość tolki para analitykaŭ, jakija mohuć jakasna, zrazumieła, dastupna, čytelna pisać pa-biełarusku.
U svoj čas ja vydavaŭ hazetu «Svaboda» całkam na biełaruskaj movie, i navat «taraškievicaj». I nakład siahaŭ dziasiatkaŭ tysiačaŭ. Hazeta mieła j papularnaść, i čytałasia. Heta byŭ pačatak 90-ch, kali atmasfera ŭ hramadztvie ŭ dačynieńni da biełaruskaj movy była dobrazyčlivaja. Usie ličyli heta prahresiŭnym. Paśla referendumu 1995 h. rezka źmianiłasia staŭleńnie da biełaruskaj movy ŭ hramadztvie.
— A ci nie dapuskajecie Vy dumki pra viartańnie tych ščasnych časoŭ? Mo my prydumali, što niemahčymaje ich viartańnie?
— Takoje rezkaje viartańnie, jakoje adbyłosia paśla krachu kamunizmu j raspadu SSSR na praciahu litaralna hodu-dvuch, zaraz naŭrad ci mahčymaje. Dumaju, što heta budzie adbyvacca bolš pastupovym šlacham. Mnohaje budzie zaležać ad tych, chto piša j vydaje pa-biełarusku, ad jakaści biełaruskamoŭnych praduktaŭ. Jakasny biełaruskamoŭny pradukt budzie papularyzavać biełaruskuju movu značna efektyŭniej, čym sotni tekstaŭ u jaje abaronu.
— Vy drukujecie ŭ časopisie kalarovuju reklamu na dobraj papiery. Švajcarskija hadzińniki i h.d. Nie sprabavali pierakanać reklamadaŭcaŭ, što biełaruski tekst u takim šykoŭnym azdableńni budzie vyhadna vyłučacca siarod analahičnych padobnych reklamaŭ?
— Pierakonvać nie sprabavali. Miarkujučy pa našych nazirańniach, kali b vydańnie było całkam biełaruskamoŭnaje, to naŭrad ci b jany zhadzilisia davać reklamu. U ich jość svaje stereatypy. Jany nia chočuć pazycyjanavać na rynku ź biełaruskamoŭnymi słohanami. Jany ličać, što tut moža być niejkaje palityčnaje adcieńnie.
Umoŭnaja budučynia
— Jakoj Vam bačycca budučynia biełaruskaj movy?
Alaksandar Ulicionak, hałoŭny redaktar “Svobodnych Novostiej”: Sprava ŭ losie našaj dziaržaŭnaści. Kali Biełaruś zachavaje svaju niezaležnaść, jana zdoleje ŭvajści ŭ eŭrapiejski dom pa pieršym časie navat rasiejskamoŭnaj. Rasiejskamoŭnaja Biełaruś u eŭrapiejskim supolnym domie — hetaja karcina bačycca mnie realnaj. Kali heta budzie realnaja niezaležnaść, sprava pojdzie takim čynam, što ŭrešcie biełaruskaja mova budzie nabirać abaroty, i my atrymajem sytuacyju, zusim nie padobnuju da siońniašniaj. U biełaruščyny jość budučynia pry ŭmovie niezaležnaści našaj krainy.
Mova pieramienaŭ
— Na staronkach absalutna niepalityčnaj, niesurjoznaj, «vieśma minskoj» hazety «Otdychaj» dahetul nie zaŭvažaŭ našaj movy, ale tam stali źjaŭlacca vialikija j źmiastoŭnyja interviju ź dziejačami biełaruskaj kultury — Valancinam Tarasam ci Arturam Volskim, naprykład. Vy sustreli mianie radasnym paviedamleńniem, što «hatovyja navat dapuścić biełaruskuju movu ŭ našaje vydańnie, i što nieŭzabavie vyjdzie vialikaje interviju z Ryhoram Baradulinym». Havoračy pra źjaŭleńnie biełaruskaj movy na staronkach «Otdychaj», Vy kažacie «navat». Heta što, anamalija? Biełaruskamoŭnaść supiarečyć Vašamu bačańniu kamercyjnaha pośpiechu?
Kaciaryna Vysockaja: Tak, chočam my taho ci nie, ale biezumoŭna kamercyjny pośpiech vydańniu moža prynieści rasiejskaja mova. Rasiejskija vydańni, “AiF”, “Komsomołka” j h.d., zajmajuć pieršyja radki ŭ rejtynhach papularnaści ŭ Biełarusi. Tym nia mienš, ja ŭpeŭnienaja, što na miascovym rynku niemahčyma j niepatrebna zmahacca z rasiejskimi vydańniami. Ich viek karotki nie karotki, ale vyznačany. Da niejkaha momantu jany buduć tut daminavać. Adnak nadydzie momant, kali ŭ krainie adbuducca pieramieny — i biełaruskamoŭnyja vydańni padnimucca. My nia chočam upuścić hety momant, nia chočam zastacca ŭ ešalonie z hetymi rasiejskamoŭnymi vydańniami. Tamu my pačynajem častkovaje ŭviadzieńnie biełaruskaj movy.
Hutaryŭ Źmicier Bartosik
