Siarhiej Paŭłoŭski
Januš Radzivił i Čarnobyl
Stryžań biełaruskaj nacyjanalnaj idei — arystakratyzm.
Našyja vysakarodnyja prodki-ziemlaŭłaśniki ŭ abaronie svaich pravoŭ dasiahnuli toj salidarnaści, na jakoj ichnaja dziaržava Vialikaje Kniastva Litoŭskaje zdoleła praisnavać ažno 500 hadoŭ niahledziačy na ŭsie vonkavyja ahresii. I kali siońnia ŭ nas biaskonca pierabirajuć proźviščy lideraŭ demakratyi, ja zhadvaju Januša Radziviła, jaki pasadziŭ Michnienku na koł. Ź jakim pačućciom jon vypraŭlaŭsia ŭ pachod, kab ačyścić ziamlu ad kazaččyny i na abiaźludziełych ziemlach, u zrujnavanych haradach i spaniavieranych čałaviečych dušach ustalavać spakojny zvyčajny paradak? I dumaju ja pra heta nia stolki ŭ suviazi z prezydenckimi vybarami, kolki ŭ suviazi ź jak śled nie acenienaj i biaskonca zahavoranaj prablemaj — Čarnobylem.
Nia varta spasyłacca, što, maŭlaŭ, tady było siaredniaviečča, a tut — technahiennaja katastrofa. Sprava tut u filazofii, a nie ŭ epochach dy technalohijach. Naša arystakratyja mieła ciažka zrazumiełaje siońnia niepadzielnaje pačućcio adkaznaści, bahomiła viedy i na svajoj ziamli ŭsio vyrašała i rabiła sama. Ujavicie sabie: nikoha za śpinaj, a pierad vačyma — biada. I musiš ź joj razabracca, i spadziavacca na niešta nie vypadaje. Na dziaržavu? Dyk dziaržava — heta ty sam, vysakarodny ziemlaŭłaśnik, i tvoj syn, i tvoj unuk, jakija piarejmuć paśla ciabie familny skarb. Spadziavacca na zamiežnuju dapamohu? Ale ž biełaruskija arystakraty, tyja ž Radziviły, byli najbahaciejšymi ŭ Eŭropie. Niezdarma tolki ŭ našaj historyi za ichnaj epochaj zamacavałasia nazva «załaty viek».
Siońniašnija nośbity biełaruskaj idei nia majuć adzinaha pohladu na prablemu Čarnobylu. Naturalna, nia majuć i adzinaha planu pieraadoleńnia nastupstvaŭ katastrofy. Bo nie haspadary. U lepšym vypadku, sprabujuć sami achviarna rabić nieasprečnaje dabro, aby nie siadzieć skłaŭšy ruki, bo ŭ vyniku dabro musić dabrom i adhuknucca.
Dyskusija pamiž spn.Surviłłaj i sp.Tumaram havoryć pra niajasnaść Čarnobylskaj sytuacyi navat na ŭzroŭni najbolej źjadnanych idejna ludziej. Čamu tak adbyvajecca? Mahčyma Čarnobylskaja tema jašče nie dla nas, jana zastajecca dla biełaruskich intelektuałaŭ vialikaj raskošaj, i havaryć pra jaje na tle ciapierašniaha našaha hramadztva paprostu rana.
Za apošnija časy ŭ Biełarusi vyras uzrovień medyčnaj dyjahnostyki ŭsialakich chvarobaŭ i adchileńniaŭ. Prytym zastaŭsia raniejšym, kali tolki nia źniziŭsia, sacyjalny standart.
Pakaźniki zachvorvańniaŭ pryblizna adnolkavyja pa ŭsioj terytoryi krainy, i ŭ ahulnaj płyni hetaje niečyści razhledzieć ułasna čarnobylskija ślady robicca ŭsio ciažej, bo niama narmalnaha sacyjalnaha zabieśpiačeńnia, lekaŭ, sanitaryi. Voś dzie vyłazić siońniašni Michnienka, voś dzie kazaččyna. U baraku, dzie niama haračaj vady i dzie čałaviek elementarna niedajadaje, možna kolki zaŭhodna razvažać pra hiennyja mutacyi, ale biaz tołku, kali niama jak pamyć ruki i niama za što i dzie kupić samaha prostaha amidapirynu, kali ŭsie navokał z hrybkom na nahach i biez anivodnaha zdarovaha zuba ŭ rocie, kali suchoty — što parchi, i ŭsio heta ličycca normaj. Bo nie śmiarotnaje. Na takim tle paprostu nie razhledziš nijakich čarnobylskich nastupstvaŭ. Uva ŭsim hetym — ataman Michnienka ź jahonaj pahardaj da kultury i intelektu.
Jak viarnuć toj kult zdarovaha ładu žyćcia, kali niama ni hrošaj, ni maralnych stymułaŭ. Idzi za svoj mizerny zarobak nakarmi siamju multyvitaminami, zvadzi da stamatolaha, vyviezi na mora... A kali j jość hrošy — dakažy, što treba, kali ŭsie navokał pačuvajucca niby ŭ cyhanskim tabary, hnanym kudyści biaz mety, žyvuć adnym dniom. Idealohija arystakratyzmu nia moža šukać apraŭdańnia biady, jana musić biadu pieraadolvać. A idealohija kazaččyny prymaje nastupstvy jak dadzienaść. Dla jaje ŭsio, što nie śmiarotnaje, jość normaj.
U śviatle skazanaha pra nizki žyćciovy standart, padatki z paciarpiełych i niemahčymaść na hetym tle razhledzieć realnyja nastupstvy katastrofy zusim pa-inšamu vyhladajuć i narodžanyja ŭ naš čas paniaćci — palityčny Čarnobyl i Čarnobyl duchoŭny.
