EŬRA
Aficyjny znak eŭra — litara “e”, pierakreślenaja dźviuma paralelnymi haryzantalnymi rysami, — nahadvaje hreckuju litaru “epsylon”, ź jakoj pačynajecca słova “Eŭropa”. Paralelnyja linii symbalizujuć stabilnaść eŭra. Jahonyja stvaralniki spadziajucca, što hety znak nieŭzabavie nabudzie hetkuju ž viadomaść, jak i znak dalara. Dyzajner banknotaŭ eŭra Robert Kalina z Aŭstryjskaha centrabanku kaža, što vyjavy voknaŭ, arak, bramaŭ roznych stylaŭ eŭrapiejskaje architektury na piarednim baku banknoty symbalizujuć duch adkrytaści j supracoŭnictva ŭ Eŭraźviazie. Na advarotnym baku eŭra — vyjavy mastoŭ, jakija źjaŭlajucca metafaraj kamunikacyi pamiž narodami Eŭropy, a taksama miž Eŭropaj i astatnim śvietam.
Dyzajn manetaŭ eŭra raspracoŭvaŭ belhijec Luk Lujks. Manety eŭra, u adroźnieńnie ad banknotaŭ, majuć na advarotnym baku nacyjanalnyja symbali. Na piarednim baku manety eŭra źmieščanaja vyjava mapy Eŭraźviazu na fonie paralelnych linijaŭ, da kancoŭ jakich pryčeplenyja zorki eŭrapiejskaha ściahu.
Na siońnia nacyjanalnyja valuty zachavali tolki try krainy Eŭraźviazu — Vialikaja Brytanija, Danija j Švecyja. Apošniaja paprostu jašče nie adpaviadaje tak zvanym “kryteram padabienstva”, jakija dajuć prava ŭdzielničać u EHZ (stabilnaść cenaŭ, ustojlivaja finansavaja pazycyja dziaržavy, stabilny abmienny kurs dy nizki ŭzrovień pracentnych stavak). A Vialikaja Brytanija j Danija nia chočuć admaŭlacca ad nacyjanalnaj valuty jak častki nacyjanalnaha suverenitetu.
Zhadanyja try krainy majuć prava dałučycca da EHZ u luby momant, a voś mahčymaści vychadu z Hrašovaha Źviazu Maastrychckaje pahadnieńnie nie praduhledžvaje. Jašče zhodna z hetym dakumentam kraina musić płacić štraf, kali jejny deficyt dziaržaŭnaha biudžetu vyšejšy za 3% vałavoha ŭnutranaha praduktu.
Pavodle aptymistyčnych prahnozaŭ, z uviadzieńniem eŭra va ŭsim Eŭraźviazie vyraŭniajucca ceny, bo pradprymalniki nia zmohuć nažyvacca na rehijanalnych adroźnieńniach. Heta ŭnifikuje eŭrapiejski rynak, a taksama vykliča rost kankurencyi. Apanenty hetaje teoryi śćviardžajuć, što ŭviadzieńnie eŭra naadvarot padvysić ceny, a kali dzie i zaŭvažanaja karysnaja dla spažyŭcoŭ unifikacyja, dyk pakul ništo nia śviedčyć pra toje, što hetaja źjava nabudzie ŭ najbližejšy čas vialikija pamiery. Skieptyki kažuć pra vyklikanuju roznaj padatkovaj palitykaj u roznych krainach (jakaja nadalej zastajecca ŭ nacyjanalnaj kampetencyi) roźnicu cenaŭ. Jana padmacoŭvajecca cenavaj palitykaj vytvorcaŭ, što zvažajuć na roźnicu pakupnickich zdolnaściaŭ “niebahatych” partuhalcaŭ i samych zamožnych (pa pakaźniku VUP na čałavieka) va ŭsim EZ luksemburžcaŭ dy nacyjanalna-kulturnyja asablivaści. Pa źviestkach Eŭrakamisii, u roznych krainach Źviazu roźnica cenaŭ, naprykład, na bytavuju elektroniku dasiahaje 30—50%, na aŭtamabili da 40%, a ŭ siarednim ceny vahajucca niedzie kala 20%. Na Poŭnačy Eŭropy ceny vysokija, na Poŭdni — nizkija.
Handlary, pieravodziačy ceny ŭ eŭra, ciškom padvyšajuć ich. Brytanskaja firma “McKinsey”, što akazvaje jurydyčna-daradnickija pasłuhi, praanalizavała heta na prykładzie niamieckich kramaŭ. Jejnyja analityki źviarnuli ŭvahu na toje, što ceny majuć hetak zvanyja “zmanlivyja” kancoŭki, jakija pryvablivajuć spažyŭcoŭ — u vypadku drobnych tavaraŭ heta najčaściej 1,49 marki, 0,99 marki i 2,99 marki. Kali pieraličyć 1,49 marki na eŭra, atrymajecca niazručnaja z punktu hledžańnia markietynhu cana ŭ 0,76 eŭra, jakuju lepš pavialičyć da 0,79 eŭra albo panizić da 0,70. “McKinsey” paličyła, što kali handlary buduć panižać ceny, to buduć hublać kala 1,2 młrd. marak štohod (pry ahulnym abjomie rynku ŭ prykładna 116 młrd. marak na hod). Brusel zahadaŭ krainam EZ pravodzić manitorynh cenaŭ, ale skvapnyja pradprymalniki adšukali vyjście i z hetaj sytuacyi, padvysiŭšy ceny za paru miesiacaŭ da času ŭviadzieńnia eŭra. Pra mnohija padobnyja sytuacyi pisaŭ niamiecki druk — naprykład, u kastryčniku z-za pieravodu cenaŭ z marak u eŭra košt spažyvieckaha košyka pavialičyŭsia na 0,2—0,4%. Francuski časopis dla spažyŭcoŭ Que Choisir padličyŭ, što z-za pieravodu ŭ eŭra ceny roznych tavaraŭ i pasłuhaŭ u Francyi vyraśli na 2—8%. Naprykład, ceny na vyrab kredytnaj kartki, kvitki na prajezd u hramadzkim transparcie, hazetnuju padpisku i rahaliki, jakija francuzy kuplajuć štodnia.
Eŭrakamisija nia moža dać rady padaražańniu ŭžo chacia b tamu, što ceny na svaje tavary j pasłuhi ŭzdymajuć nia tolki pryvatniki, ale i dziaržaŭnyja ŭstanovy j pradpryjemstvy, darma što ŭsie krainy padpisali svojeasablivy pakt pra niaźmiennaść cenaŭ na hramadzkija pasłuhi. Časta akruhleńnie cenaŭ na karyść spažyŭcoŭ aznačaje dla hramadzkich pradpryjemstvaŭ vializnyja straty, jakija ŭsio adno treba kampensavać z kišeni padatkapłatnika. Irlandzkija ŭłady apynulisia pierad dylemaj — albo dazvolić transpartnym pradpryjemstvam u suviazi ź pierachodam na eŭra padvysić ceny, albo pastavić hetyja firmy pierad perspektyvaj miljonnych strataŭ.
Raz-poraz paŭstajuć i prablemy z-za tych ža pamyłak mašyny, prahramnaha zabieśpiačeńnia albo pamyłak supracoŭnikaŭ banku. Kolki tydniaŭ tamu Irish Independent pisała, jak adzin irlandziec pasprabavaŭ pieravieści sumu ŭ pesetach, adpaviednuju 1,5 tys. irlandzkich funtaŭ, na svoj hišpanski rachunak. Ale z-za kamputarnaha zboju zamiest naležnych 300 tys. pesetaŭ na rachunak irlandca trapiła 300 tys. eŭra. Toj nia staŭ rabić hvałtu dyj cichieńka zhadziŭsia z vynikam hetaje aperacyi. Ale praz paru dzion da jaho pryjšli palicyjanty, i niebaraka trapiŭ u turmu. Eŭrahrošy — heta vam nia žartački.
Janka Kryvič, Jazapat Zmysła
apytańnie “NN”
Kali Biełaruś uvojdzie
ŭ zonu eŭra?
Ministar finansaŭ Mikałaj Korbut:
Heta zarana abmiarkoŭvać, bo spačatku treba mieć svaju mocnuju valutu. Na siońnia ž dumka — pierajści da 2005 h. na adzinuju valutu z rasiejskim rublom.
Kolišni staršynia Nacbanku Stanisłaŭ Bahdankievič:
Spačatku treba ŭstupić u Eŭraźviaz, ale zaraz my adstajem ad jaho na hadoŭ 15—20. Što da pryviazki biełaruskaha rubla da eŭra, jak, naprykład, pryviazvajuć svaje nacyjanalnyja valuty da amerykanskaha dalara dziela ich umacavańnia krainy Łacinskaj Ameryki, to na heta treba hadoŭ 5.
Eks-śpikier Viarchoŭnaha Savietu Stanisłaŭ Šuškievič:
Heta doŭhi termin, bo duža daloka my adkacilisia nazad, bolš, čym kali adkatvalisia. Adzinaje, što my majem adpaviednaje zonie eŭra ciapier, — heta adukavanaść, dyscyplinavanaść i pracavitaść. Kab realna nablizić pytańnie ab eŭra, Biełarusi treba viarnucca na ŭzrovień 91-ha, 92-ha hadoŭ. Tady da eŭra nam budzie stolki ž, kolki prybałtam.
Staršynia AHP Anatol Labiedźka:
Kali AHP dy jejnyja sajuźniki pryduć da ŭłady ŭ Biełarusi. Kali ž pačać refarmavańnie biełaruskaj ekanomiki užo zaraz, to, kab u nas było eŭra, spatrebicca 10—15 hadoŭ.
Aktor Kupałaŭskaha teatru Viktar Manajeŭ:
Uvojdzie — nikudy nie padzieniecca. Cyvilizavany śviet intehrujecca. Ale spačatku my musim stać cyvilizavanymi. Mnie zdajecca, pierachod Biełarusi na eŭra moža być mažlivym hadoŭ praź dziesiać. Ja nia ź nieba hetuju ličbu biaru, a z razvažańniaŭ, pry jakim pakaleńni takoje moža adbycca.
Piśmieńnica Śviatłana Aleksijevič:
To błakitnaja mara. Poŭnaja nierealnaść. Eŭra ŭ Biełarusi ŭjavić ciažka, bo Łukašenka — heta jašče nie adzin termin.
Słavamir Adamovič, paet:
Uskosna Biełaruś užo znachodzicca ŭ hetaj samaj zonie, bo zamiest frankaŭ, marak dy inšych tuhrykaŭ i na našaj terytoryi z 1 studzienia pačali chadzić eŭryki. Ź inšaha boku, ja za toje, kab Biełaruś zmahła kali-niebudź uvieści ŭ abarot svaju ŭłasnuju kanversoŭnuju valutu, paźbiehnuŭšy arhientynskaha varyjantu.
Anatol Drazdoŭ, načalnik upraŭleńnia infarmacyi Nacbanku Biełarusi:
Jano, viadoma, dobra i pryhoža było b uvajści ŭ zonu eŭra, ale davajcie razvažać ćviaroza: Polšča j Čechija voś užo dziesiać hod imknucca dałučycca da abjadnanaj Eŭropy — i što? Jany pakul nia trapili ni ŭ Eŭraźviaz ni, tym bolš, u zonu eŭra. Ujavicie, kolki času treba nam, kab dasiahnuć patrebnych dla hetaha ekanamičnych pakaźnikaŭ. Maja pryvatnaja dumka — kali i ŭvojdziem (a ŭvajści było b pažadana, usio-taki my eŭrapiejskaja dziaržava), dyk nie raniej, čym praź dziesiać hod. Zrešty, takija perspektyvy pakul navat nie razhladajucca.
Novyja eŭrapiejskija hrošy
Novy 2002 hod dla eŭrapiejskaj intehracyi adznačyŭsia ŭviadzieńniem adzinaj najaŭnaj valuty Eŭrapiejskaha hrašovaha źviazu (EHZ) — eŭra. Heta najvialikšaja padzieja ŭ žyćci Eŭraźviazu ad času jahonaha stvareńnia ŭ 1991 h. u Maastrychcie. Siońnia ŭ EHZ uvachodziać 12 dziaržavaŭ: Belhija, Niamieččyna, Hišpanija, Francyja, Irlandyja, Italija, Luksemburh, Halandyja, Aŭstryja, Partuhalija, Finlandyja, Hrecyja. Hetyja krainy kaardynujuć svaju ekanamičnuju palityku, a taksama majuć supolnuju Eŭrapiejskuju systemu centralnych bankaŭ.
Dahetul Eŭraźviaz byŭ zbolšaha spravaj palityčna-biurakratyčnych dy finansava-ekanamičnych elitaŭ, ale z uviadzieńniem ahulnaeŭrapiejskich hrošaj jon nadzvyčaj blizka padyšoŭ da šarahovych hramadzianaŭ Eŭraźviazu, jakija dahetul ličyli siabie bolš hramadzianami asobnych krainaŭ, čym eŭrapiejcami.
Eŭrapiejskuju valutu ŭvodzili ŭ 3 etapy. Za 1991—93 hady likvidavali barjery dla svabodnaha pieramiaščeńnia kapitału pamiž krainami. Z 1994 da 1998 h. stvaryli Eŭrapiejski centralny bank u Frankfurcie-na-Majnie. Tolki jon maje prava drukavać eŭra. Z 1999 h. źjavilisia bieznajaŭnyja eŭra dy pačałasia padrychtoŭka da ŭviadzieńnia eŭrahatoŭki. Supolnaja valuta mieła spačatku nazyvacca “ekiu” (“ecu”), jak i raniejšaja raźlikovaja adzinka ŭ transakcyjach pamiž dziaržavami EZ. Ale hetaja nazva asacyjavałasia ŭ adnych ź siaredniaviečnaj francuskaj manetaj, u inšych — z partuhalskim eskuda. Tamu ŭ 1995 h. pastanavili, što eŭrapiejskija hrošy buduć nazyvacca eŭra.
Užo hetaj vosieńniu dola miždziaržaŭnych transakcyjaŭ, jakija pravodzilisia ŭ eŭra, naprykład, u Niamieččynie ci Francyi dasiahała 40%. Mnohija mahutnyja firmy, nakštałt “Fijatu” ci “Symenzu”, daŭno pieraviali svaju spravazdačnaść na eŭra.
I voś z 1 studzienia 2002 h. adzinki nacyjanalnych valutaŭ krainaŭ EHZ vykarystoŭvajucca ŭžo nia tolki ŭ bieznajaŭnaj formie. Manety i banknoty nacyjanalnych valutaŭ straciać svaju vartaść pry kancy lutaha, ale ich možna budzie abmieńvać u bankach bolšaści krainaŭ Eŭraźviazu da kanca hodu, a paśla abmien budzie ažyćciaŭlacca na niavyhadnych umovach.
Amerykancy nia radyja źjaŭleńniu eŭra, jany spraviadliva bačać u im kankurenta. Prezydent Amerykanskaha federalnaha rezervu (ustanova kštałtu Eŭrapiejskaha centralnaha banku) Ałen Hrynspen zaznačyŭ, što novaj eŭrapiejskaj valucie škodzić niahnutkaść rynku pracy: niahledziačy na adkrytyja miežy, pracoŭnyja ŭ krainach Eŭraźviazu nie mihrujuć z rehijonaŭ, zakranutych biespracoŭjem, jak u ZŠA. Heta tłumačycca kulturna-psychalahičnymi asablivaściami eŭrapiejcaŭ i bytavymi ciažkaściami (pradać ci nabyć žytło, uziać bankaŭski kredyt u Złučanych Štatach našmat praściej, čym u Eŭropie). Nielha zabyvacca j na toje, što ŭ ZŠA ŭsio-taki adna mova. A laŭreat Nobeleŭskaj premii ŭ halinie ekanomiki, stenfardzki prafesar Miłtan Frydman ličyć uviadzieńnie eŭra vialikaj pamyłkaj: “Eŭra maje na mecie stvareńnie ŭnifikavanaj ekanamičnaj i palityčnaj systemy, u toj čas jak Źviaz pierapoŭnieny supiarečnaściami. Prykład? Irlandyja i Italija. U toj čas jak Zialony vostraŭ pilnujecca suvoraj hrašovaj palityki, Italii patrebnaja bolšaja elastyčnaść u hetaj halinie. Kali niemcy zaraz pasłabiać svaju manetarnuju palityku, heta nieminuča pryviadzie da ŭnutranych kanfliktaŭ”.
Heta słušna, bo ciapier centralnyja banki bolš nia mohuć mianiać pracentnych stavak dziela praduchileńnia ekanamičnaha spadu albo “pierahrevu” ekanomiki. Tak, u Irlandyi ekanomika raźvivajecca chutčej, čym u inšych krainach Eŭropy. Dublinu varta było b pavialičyć pracentnyja staŭki, tady jak inšym krainam treba ich źnižać, kab paskoryć ekanamičny rost, ale ciapier jany pavinny pravodzić adzin kurs.
Ekanamisty niamieckaha “Bundesbanku” schilajucca da dumki, što ŭviadzieńnie eŭra nia vykliča inflacyi. Cikavuju teoryju vyłučyli analityki adnaho z eŭrapiejskich adździełaŭ Daiwa Securities. Pavodle ich, nehatyŭna na ekanomiku moža paŭpłyvać sam psychalahičny dyskamfort spažyŭcoŭ i ŭłaścivaje “prostamu čałavieku” pierakanańnie, što jaho ašukvajuć. Strach pierad inflacyjaj moža vylicca ŭ prafsajuznuju ataku na pracadaŭcaŭ z metaj padvyšeńnia zarobkaŭ. Ale pačniecca inflacyja jakraz u tym vypadku, kali pracadaŭcy sastupiać i padvysiać zarobki.
Urady asobnych krainaŭ tarmoziać praces unifikacyi systemaŭ padatkaŭ, pracoŭnaha prava i finansavaj rehulacyi. Pakul što, pa padlikach The Wall Street Journal, z 41 pastanovaŭ, pryniaćcie jakich absalutna nieabchodnaje dla stvareńnia sapraŭdnaha supolnaeŭrapiejskaha rynku, pryniatyja tolki 16.
Što ž dajuć eŭrapiejskija hrošy paspalitamu narodu? Dla padarožnikaŭ uviadzieńnie eŭra aznačaje aščadžeńni j zručnaść, bo bolš niama patreby mianiać hrošy ŭ kožnaj krainie, płacić za heta pracenty i pryvozić dachaty žmieniu niepatrebnych manetaŭ. Pradprymalniki krainaŭ Źviazu bolš nia buduć mieć strataŭ z-za vahańniaŭ valutnych kursaŭ, handlujučy svaim tavaram u inšych krainach EZ. Naprykład, partuhalski eksparcior vina bolš nia musić turbavacca, što partuhalski eskuda vyraście ŭ dačynieńni da marki i heta źmienšyć jahonyja prybytki.
Nakolki paśpiachovym i karysnym staniecca prajekt ahulnaeŭrapiejskich hrošaj? Eŭra ŭ lubym razie ŭžo pryniesła karyść zadzinočanaj Eŭropie, bo, rychtujučysia da ŭviadzieńnia supolnaj valuty, krainy EZ musili pravieści azdaraŭleńnie svajoj ekanomiki. Adnym z hałoŭnych zakidaŭ na adras eŭra źjaŭlajecca jahonaja słabaść. Nasamreč, 1 studzienia 1999 h. adno eŭra kaštavała 1,17 dalara, a zaraz — kala 90 centaŭ. Zrešty, paśla paśpiachovaha ŭviadzieńnia eŭra jahony kurs ŭ dačynieńni da dalara moža vyraści dziakujučy tamu, što mnohija nacyjanalnyja banki krainaŭ śvietu vyrašyli pieravieści ŭ eŭra svaje valutnyja zapasy. Naprykład, centralny bank Kitaju abvieściŭ, što źbirajecca bolšuju častku valutnych rezervaŭ trymać u eŭra.
Moc valuty vyznačajecca jejnym prapanavańniem i popytam. Popyt na tuju ci inšuju valutu farmujuć hałoŭnym čynam investary. Słabaść eŭra abumoŭlenaja vieraj investaraŭ u toje, što ŭkładać hrošy ŭ ekanomiku ZŠA, vyhadniej, čym u ekanomiku krainaŭ Eŭraźviazu. Popyt na investycyi, pavodle sučasnaj ekanamičnaj teoryi, vyznačajecca piaćciu faktarami.
Pieršy faktar pryciahalnaści dla investaraŭ — heta supolnaja palityčnaja, ekanamičnaja i padatkovaja stabilnaść. Eŭraźviazu ŭłaścivyja dźvie niebiaśpiečnyja rysy: vysoki ŭzrovień biespracoŭja i nizki ekanamičny rost. Heta tłumačycca tym, što ŭ Eŭropu pakul jašče nie zavitała “novaja ekanomika”, sutnaść jakoj — u zdatnaści atrymlivać prybytak ad vykarystańnia infarmacyjnych technalohijaŭ, bijatechnalohijaŭ dy novych materyjałaŭ, jakija na siońnia źjaŭlajucca abaviazkovaj umovaj ekanamičnaha rostu i stvareńnia novych pracoŭnych miescaŭ. Ekanamičnyja dasiahnieńni ZŠA tłumačacca jakraz paśpiachovym vykarystańniem “novaj ekanomiki”. Jašče Złučanyja Štaty pryciahvajuć da siabie investaraŭ liberalniejšym za eŭrapiejskaje ekanamičnym zakanadaŭstvam.
Druhi faktar, na jaki źviartajuć uvahu investary, — heta pazycyja ŭ zamiežnym handli. Tut eŭrapiejskaja ekanomika vyhladaje navat lepš za amerykanskuju. Balans biahučych płaciažoŭ Eŭraźviazu stanoŭčy. Tym časam u ZŠA jon užo bolš za 16 hadoŭ admoŭny.
Treci faktar — adsotak inflacyi, jaki zaležyć ad manetarnaj palityki centralnaha banku (ad taho, kolki hrošaj vypuskajecca ŭ abarot). Manetarnaja palityka, u svaju čarhu, abumoŭlenaja stupieńniu niezaležnaści centralnaha banku ad nacyjanalnaha ŭradu, jaki moža zapatrabavać ad banku finansavać biudžetny deficyt. Eŭrapiejski centralny bank byŭ zmadelavany ź niamieckaha “Bundesbanku”, viadomaha svajoj niezaležnaściu ad uradu. Eŭrapiejski centralny bank, nie padparadkavany anijakamu nacyjanalnamu ŭradu, dahetul paśpiachova zmahaŭsia ź inflacyjaj u EHZ. Na žal, vykarystańnie abmiežavalnych mieraŭ u baraćbie ź inflacyjaj zapavolvaje ekanamičny rost i padvyšaje adsotak biespracoŭja.
Čaćvierty faktar. Rašeńni investaraŭ vyznačajucca čakańniami pracentnaj staŭki. Eŭrapiejski centralny bank padvyšaŭ pracentnuju staŭku, kab paźbiehnuć mahčymaha “pierahrevu” eŭrapiejskaj ekanomiki, ale hetyja strachi byli daremnyja. Vysokija pracentnyja staŭki ŭ EHZ pryciahnuli b investaraŭ, jakija šukajuć vysokija prybytki.
Narešcie, piaty faktar pryciahalnaści dla investaraŭ — status suśvietnaj valuty, jaki maje amerykanski dalar. Niahledziačy na toje, što Eŭraźviaz źjaŭlajecca druhoj pa abjomie ekanomikaj u śviecie, a jahonaja dola ŭ suśvietnym handli najbujniejšaja, vielmi mała šancaŭ, što eŭra adrazu zdoleje zamianić dalar. Status suśvietnaj valuty rezervu zaležyć nia tolki ad udziełu ŭ suśvietnym handli, ale j ad vieličyni nacyjanalnaha rynku kapitału dy doŭhaterminovych harantyjaŭ, što ahulny fiskalny i ekanamičny dabrabyt nie pahoršacca.
Amerykanski federalny rezerv źjaŭlajecca pakul bolš efektyŭnaj ustanovaj, čym Eŭrapiejski centralny bank, bo tam lepš pastaŭlenaja systema kiravańnia, čym u padzielenym pa “nacyjanalnym pradstaŭnictvie” Eŭrapiejskim centrabanku. Dyj baraćba ź inflacyjaj nie źjaŭlajecca pieršačarhovaj metaj Amerykanskaha federalnaha rezervu, bo stabilnaść cenaŭ — nie adziny faktar, jaki ŭździejničaje na moc ci słabaść valuty.
Ja.K., Ja.Z.
Danija skazała “nie”
Danija na eŭra nie pierajšła. Dla datčanaŭ tut sprava navat nia stolki ŭ finansavym suverenitecie, kolki ŭ zachavańni nacyjanalnaj samabytnaści. Datčanie bajacca, što, admoviŭšysia siońnia ad krony — manety z 800-hadovaj tradycyjaj — zaŭtra buduć vymušanyja pahadzicca i z vyciaśnieńniem dackaje kultury, i, mahčyma, ź pieradačaj dackaj karalevaj svaich funkcyjaŭ niejkaj ćmianaj “eŭrakamisii”.
U lubym razie, miarkuje bolšaść datčanaŭ, da takoj nievialikaj krainy, jak ichnaja, nichto ŭ “adzinaj Eŭropie” vielmi prysłuchoŭvacca nia budzie. “Danija abo Złučanyja Štaty Eŭropy — vybar za vami”, — pad takim strymanym lozunham išła na referendum ab dałučeńni krainy da zony eŭra Dackaja Narodnaja Partyja, praciŭnik dałučeńnia. I hetaha lozunhu było dastatkova, kab na tym referendumie eŭraskieptyki pieramahli. Heta była ŭžo nia pieršaja ichnaja pieramoha ŭ historyi krainy.
Praciŭnikaŭ skasavańnia nacyjanalnych valutaŭ chapaje i ŭ Vialikaj Brytanii, jakaja tradycyjna abierahaje svaju astraŭnuju samabytnaść, i ŭ Polščy, dzie zachodni kapitał pakłaŭ na łapatki polski, i navat u tradycyjna prychilnych da intehracyi Niamieččynie ci Hišpanii. Eŭrapiejskim instytutam nia vierać, za budučyniu nacyjanalnych kulturaŭ bajacca.
Danija ŭdvaja mienšaja za Biełaruś. Žyvie ŭ Danii 5 miljonaŭ čałaviek. Klimat, a taksama charaktar žycharoŭ u niečym padobnyja da našaha. Danija słynnaja ŭ śviecie kazkami Andersena, małočnymi praduktami, Hamletam, cichaju i zyčlivaj karalevaj, a taksama raźvitaj systemaj sacyjalnaj abarony.
Zusim nie dałučyłasia da Eŭraźviazu susiedniaja z Danijaj Narvehija. Narvežcami, jak i datčanami, kirujuć nia stolki pačućci nacyjanalnaj vyklučnaści, kolki bojaź zhubicca ŭ budučaj federacyi — a ŭviadzieńnie adzinaje valuty niepaźbiežna pryviadzie da jaje ŭtvareńnia ŭ budučyni, chaj i dalokaj. Jens-Peter Bonde, adzin ź lideraŭ dackaha levaha “Červieńskaha ruchu”, kaža: “Eŭraźviaz našmat bolš centralizavanaja struktura, čym ZŠA. U Amerycy kožny štat volny vyrašać, naprykład, pytańni ekalahičnaha rehulavańnia samastojna. A ŭ Eŭropie Brusel biarecca kamandavać va ŭsim. Na referendumie Danija prahałasavała za svabodu. Heta byŭ nie ekanamičny, a palityčny vybar. Chaj krona kaštuje tolki 13 centaŭ, a eŭra — 90, ale jejnaja symbaličnaja vartaść nam kaštoŭnaja. Kali niemcy i francuzy nia suprać raźvitacca sa svaimi markami i frankami, my lepiej pačakajem i pabačym, što z taje “zony eŭra” stanie”.
Rezkaje (da 30%) padzieńnie eŭra ŭ adnosinach da dalara pachisnuła prestyž adzinaj eŭrapiejskaj valuty. Maleńkaja Danija raspačała schizmu, da jakoj dałučylisia Švecyja i Brytanija. Čas pakaža, chto budzie žyć ščaśliviej: tyja, chto honicca za ekanamičnaj efektyŭnaściu (a eŭra niesumnienna daść šturšok ekanamičnamu raźvićciu), ci tyja, chto najbolš dumaje pra zachavańnie kulturnaje tradycyi i nacyjanalnaje niepaŭtornaści jak nieabchodnych pieradumovaŭ čałaviečaha ščaścia i vysokaj jakaści žyćcia.
Dackaje “nie”, skazanaje eŭravalucie, aznačaje, što pobač ź vialikimi ZŠE — Złučanymi Štatami Eŭropy — zmohuć zachavacca i maleńkija suverennyja krainy. Kali schočuć.
Mikoła Buhaj
