Z USICH STARON
Force majeure
baŭharskija narysy
Dziesiać hod tamu pamiž Baŭharyjaj i niezaležnaj Biełarusiaj ustalavalisia dyplamatyčnyja znosiny. Ciapier užo amal nichto nia zhadvaje sacyjalistyčnaha minułaha, kali dla žychara SSSR Baŭharyja była “nie zamiežža”. Razam z sacyjalizmam na abšarach byłoha SSSR skončyłasia j baŭharskaja manapolija na impart kanservavanych ahurkoŭ, tamataŭ, piercaŭ dy roznych inšych prysmakaŭ. Zatoje źjaviłasia lucienica, jakuju nasamreč bolš nidzie ŭ śviecie nie vyrablajuć.
Dahetul štoleta na adpačynak u Baŭharyju vypraŭlajucca našyja turysty. Tanna i pryjemna. Viartajucca dachaty sa zvyčajnymi plažnymi ŭražańniami. Mora, sonca, pryhožyja chłopcy ci dziaŭčaty (zaležna ad połu turysta), novyja znajomstvy, baŭharskaje vino... Adnak terytoryja Baŭharyi nie abmiažoŭvajecca ŭźbiarežžam. Baŭharyja — kraina nadziva raznastajnaja. Tut možna pabačyć usio, pryčym za heta, u adroźnieńnie ad inšych bahatych na ŭražańni krainaŭ, amal nia treba płacić. Časta, kali čałaviek doŭha žyvie ŭ peŭnaj krainie, jon pryzvyčajvajecca da jejnych asablivaściaŭ, pierastaje źviartać uvahu na toje, što ŭražvała raniej. Baŭharyja ž štorazu ździŭlaje ŭsio bolš i bolš. Što ździŭlaje? Miaściny, padziei j najbolš, viadoma, ludzi.
Akreślić baŭharski nacyjanalny charaktar paprostu niemahčyma. Baŭharyja — heta adnačasova i eŭrapiejskaja, i słavianskaja, i, pieradusim, bałkanskaja kraina. Nia viedaju, jakoj Baŭharyja była piatnaccać hod tamu. Ciažka ŭjavić, što tut niekali panavaŭ sacyjalizm, kali kožny musiŭ rabić toje, što ad jaho patrabavali. Baŭharyja chutka raźvitałasia sa svaim niadaŭnim minułym i niedzie na šlachu da demakratyi paśliznułasia j patrapiła ŭ anarchiju, to bok u narmalny bałkanski ład žyćcia. I jamu naŭrad ci zmohuć supraćstajać sacyjalist-prezydent i car-premjer.
Rytm žyćcia ŭ Baŭharyi na pieršy pohlad zdajecca vielmi šparkim. Usie zaŭsiody niekudy śpiašajucca. Ale časta heta pseŭdaaktyŭnaść, ruch tut niejki tłumny. Sustrečy pryznačajucca na peŭny čas, ale abodva baki zazvyčaj spaźniajucca, pryčym nie na piatnaccać chvilinaŭ, a značna bolej, i pry tym usio adno sustrakajucca. Čamu spaźniajucca: tramvai marudnyja, aŭtobusy źmianiajuć maršruty ŭ zaležnaści ad sytuacyi na darohach i voli kiroŭcy; niechta spaźniŭsia na papiaredniuju sustreču, tamu inšy spaźniŭsia na nastupnuju; krama, u jakuju tre było zabiehčy, była začynienaja, tamu daviałosia terminova šukać inšuju. Sucelny fors-mažor. Planavać što-niebudź tut nia maje nijakaha sensu. Rana ci pozna ty ŭ hetym pierakanaješsia. Tamu ŭ rešcie rešt ty abaviazkova apyniešsia va ŭtulnaj kaviarni, dzie niaspynna viruje žyćcio.
Kaviarni tut paŭsiul. A ŭ ciopłuju paru hodu navat samyja vuzkija chodniki zastaŭlenyja plastykavymi stałami. Tut baŭhary baviać i volny, i pracoŭny čas. Vyrašajuć asabistyja prablemy, pryznačajuć biznes-sustrečy, łajuć palitykaŭ, abmiarkoŭvajuć žyćcio telezorak, modu, sport, žančyn, ceny, smakavyja jakaści roznych vidaŭ rakii. Tradycyja bavić čas takim čynam vyklikaje ŭ turystaŭ uražańnie hruntoŭnaści j dabrabytu (ale heta tolki ŭražańnie).
Kava i tytuń spažyvajucca ŭ astranamičnych kolkaściach. Zabaroniena palić chiba što va ŭstanovach kštałtu McDonald's. Tamu ich naviedvajuć pieravažna zamiežniki, jakija šče nie pakaštavali miascovych stravaŭ abo jakim nie dazvalaje heta zrabić ułasny honar. A darma.
Baŭharskaja kuchnia vielmi bahataja i raznastajnaja. Navat zachodni fastfood adpačyvaje ŭ paraŭnańni z baŭharskaj b'rza zakuska, nia kažučy ŭžo pra narmalnuju ježu. Hruntoŭna padsiłkavacca ŭ tradycyjnaj baŭharskaj ustanovie možna pa ŭdvaja nižejšych koštach, čym pierachapić jakiś hamburhier u tym ža McDonald's.
Z ranicy ŭ kaviarni adbyvajecca admysłovy rytuał: ranišniaja kava, ranišniaja cyhareta, ranišniaja hazeta. Tolki paśla pačynajecca dzień. Uviečary kaviarni časta pieratvarajucca ŭ “punkty kalektyŭnaha prahladu” spartovych spabornictvaŭ ci telešoŭ. Kali ty pryjšoŭ siudy pahavaryć ź siabram u cichaj abstanoŭcy — lepiej raźvitajsia sa svaim namieram i dałučysia da prafsajuzu zaŭziataraŭ, bo hołasu svajho surazmoŭcy ty ŭsio adno nie pačuješ. Kali nia viedaješ, za kaho “chvareć”, kryčy prosta tak. Paśla ŭsie razam buduć pić piva. U razmovach z zamiežnikami baŭhary časta narakajuć na los, skardziacca na ciažkaje stanovišča, kpiać ź siabie, dazvalajuć samyja śmiełyja abrazy ŭ bok svajoj krainy. Ale tolki sabie. Zamiežniku krytyčnyja zaŭvahi na adras Baŭharyi niedaravalnyja.
Uviečary nadzionnyja asabistyja prablemy adychodziać na druhi plan, sastupajučy miesca suśvietnaj palitycy, ekanomicy, inšym surjoznym temam. U kožnaha jość svoj punkt pohladu, jaki jon uparta budzie adstojvać tolki siońnia, tamu što zaŭtra mierkavańnie moža karennym čynam źmianicca. Hałoŭnaje — heta supraćstajać kamu- abo čamu-niebudź. Tut kožny patrapić lahična davieści, jak pravilna kiravać krainaj, rastłumačyć, chto vinavaty ŭ apošnim skandalnym złačynstvie.
Hlebu dla kaviarnych dyskusijaŭ spraŭna rychtujuć miascovyja ŚMI z nadzvyčaj strakatymi zahałoŭkami kštałtu “Kraina ŭ połymi”, “Džoni Ŭokier” vyklikaŭ vajnu”. Padrabiaznaści z žyćcia zorak rasiejskaha šoŭ-biznesu tut robiacca viadomymi raniej, čym u Rasiei. Mastackuju litaraturu tut u transparcie, u adroźnieńnie ad Miensku, nie čytajuć.
Tearetyčna kožny baŭharyn vielmi dobra padkavany va ŭsich pytańniach. Na infarmacyjny hoład baŭhary nie pakutujuć. Štodnia vychodzić mnostva tabloidaŭ. Niekatoryja hazety vychodziać navat dvojčy na dzień. Ale ŭsie jany adnastajnyja. Hałoŭnaje — pryciahnuć čytača sensacyjnym zahałoŭkam, jakomu časam zusim nie adpaviadaje źmiest artykułu. Značnuju častku zajmaje reklama i pryvatnyja abviestki, astatniaje — raznastajnyja skandały i kampramaty. Elitnych vydańniaŭ amal nie isnuje. Infarmacyi tut nie brakuje. Prablema ŭ tym, kab vybrać jakasnuju infarmacyju.
Niahledziačy na kaviarnuju palityčnuju aktyŭnaść i śviadomaść, na apošnija prezydenckija vybary pryjšło ŭsiaho kala 40% vybarcaŭ. Padobna na toje, što nadziei na palapšeńnie ekanamičnaj sytuacyi ŭ krainie jaje hramadzianie bolš nia źviazvajuć z uładami. Častyja i časam vielmi balučyja pieramieny stamili baŭharaŭ. Jany daŭno ŭžo pryjšli da vysnovy, što raźličvać možna tolki na ŭłasnyja siły.
Padśviadoma baŭhary hatovyja da lubych źmienaŭ — los pryvučyŭ. Heta datyčyć jak hramadzkaha, tak i asabistaha žyćcia. Baŭhary nie vynosiać nudy i adnastajnaści. Časta jany zachaplajucca niečym, układajuć u hetuju spravu bahata času i hrošaj, a paśla kidajuć, kab addacca novamu zachapleńniu.
Pradprymalnictva i vynachodlivaść vypracoŭvalisia ŭ baŭharaŭ stahodździami. Jany advažvajucca na samyja padazronyja avantury i nie rasčaroŭvajucca, kali niešta nie atrymlivajecca. Vynachodlivaść tut hruntujecca na dziŭnym spałučeńni chitraści i naturalnaści. Nu voś choć by taki prykład. Prajezd u haradzkim transparcie ŭ Baŭharyi dosyć darahi, i safijancy pakidajuć vykarystanyja kvitki ŭ aŭtobusie — sam skarystaŭsia, daj inšamu. Zatoje kožny moža spadziavacca, što ŭ inšym aŭtobusie pašancuje i jamu. Na voknach niastomnyja kanduktary ŭparta lepiać abjavy kštałtu “Hramadzianin! Budź sumlenny, nie biary b/u-šnyja kvitki”. Viadoma, baŭhary, jakija zaŭsiody ličyli dziaržavu vinavataj va ŭsich svaich prablemach, nia kupiacca na takija zakliki. Dobra heta ci błaha, kruhavaja paruka, rudymenty sacyjalizmu? Pytańnie nia maje adkazu. I nie patrabuje.
Adnak baŭharskaja vynachodlivaść časta ŭtrymlivaje ŭ sabie niebiaśpieku dla zamiežnika. Asobu, jakaja tolki niadaŭna pryjechała ŭ krainu, tut nazyvajuć “zajac”. Niepryjemnaściaŭ možna čakać pieradusim ad taksoŭščykaŭ i handlaroŭ. Navat u aficyjnych punktach abmienu valuty vydumlajuć roznyja chitryki. Naprykład, mianiajuć miescami słupok kupli i prodažu ci vialikimi litarami pišuć “no commission”, a paśla maleniečkimi ŭnizie ŭdakładniajuć, što kamisijnych nie biaruć tolki pry kupli valuty.
Baŭhary ad pryrody vielmi zdolnyja i niejak instynktyŭna razumnyja. Ichny patencyjał amal biaźmiežny. Prablemy ŭźnikajuć na stadyi realizacyi hetaha patencyjału. Maładyja baŭhary chočuć być eŭrapiejcami, tamu im davodzicca ŭvieś čas zmahacca z saboju. Treba advučycca krucić hałavoj, kali kažaš “tak”, kinuć palić, zrabić vyhlad, što nia lubiš bałkanskaj muzyki. Ale heta drobiazi. Samaje składanaje — uvieś čas pieraadolvać sapraŭdny ci ŭjaŭny fors-mažor ci zvodzić da minimumu jahony efekt. Kali-nikali jany źbivajucca z vyznačanaha imi samimi rytmu, tady jany dazvalajuć sabie rassłabicca pa prahramie, jakuju moža adoleć tolki bałkanskaja asoba, a paśla znoŭ viartajucca da baraćby z saboj.
Zamiežniku tut patrebny niekatory čas na aklimatyzacyju. Ciažka tym, chto pryvyk da zaviadzionki, da stabilnaści, chto pachvilinna rasplanoŭvaje svaje kroki. Tutejšy ład žyćcia takich ludziej aburaje. Jany ličać miascovych žycharoŭ hultajami. I pamylajucca. Prosta vyraz zakłapočanaści na tvary jak atrybut zaniataj asoby baŭharam nie ŭłaścivy. Tamu ŭ “zajcoŭ” časta ŭźnikaje ŭražańnie, što tut zaŭsiodnaje śviata. I jany nia nadta dalokija ad praŭdy, kali śviatam ličyć sam fakt isnavańnia na hetaj ziamli. Niahledziačy na adviečnyja skarhi i pakuty, na sapraŭdy žorstkija vyprabavańni, baŭhary zaŭsiody zastajucca žyćcialubami.
Maryna Zołatava
Smalenščyna
Popyt na bronzu i cehłu
Smalenščyna pieražyvaje navału vandalizmu, źviazanuju z palavańniem na kalarovyja metały. U lutym zładziei raskuročyli adnu z francuskich harmataŭ — trafejaŭ vajny 1812 h., što la pomniku abaroncam Smalensku, ale nie zmahli daloka adnieści jaje bronzavuju rulu ŭ try z pałovaj centnery vahoj. U adnaho z pomnikaŭ-aleniaŭ užo dvojčy adpiłoŭvali rohi. Bronzavyja detali źnikajuć i z pomnika ŭ skvery Pamiaci Hierojaŭ, i z pomnika Mikiešynu la karcinnaj halerei, i z pomnikaŭ paetam Isakoŭskamu dy Tvardoŭskamu. Budmateryjały taksama ŭ canie: mur Smalenskaha zamku pastupova raźbirajuć na cehłu, a ŭ ruki skulptury jahonaha stvaralnika Fiodara Kania ŭvieś čas układajuć pustyja butelki.
Padaj vady
Smalenskija enerhietyki zmahajucca z tymi, chto nia płacić za ichnyja pasłuhi. U vyniku ŭ cełym horadzie peryjadyčna źnikaje haračaja vada. Pry kancy lutaha jaje nie było navat u budynkach, dzie mieścicca haradzkoje i abłasnoje kiraŭnictva.
Niedachop načalnikaŭ
U Smalensku mužčynaŭ u vieku da saraka hadoŭ z vyšejšaj adukacyjaj i dośviedam kiraŭničaj pracy buduć nakiroŭvać na pierapadrychtoŭku. Adbyvajecca heta ŭ ramkach adpaviednaj prahramy rasiejskaha prezydenta. Meta — zabiaśpiečyć kiraŭnikami ŭsie sfery ekanomiki.
Drovam bolej viery
Čynoŭniki smalenskaj abłasnoj administracyi kanstatujuć deficyt paliŭnaha hazu ŭ vobłaści j śćviardžajuć, što staŭka na hazyfikacyju była pamyłkaj. U najbližejšyja hady paliŭnaja pramysłovaść Smalenščyny budzie aryjentavanaja na ŭznaŭleńnie zdabyčy i spažyvańnie miascovych paliŭnych resursaŭ — buraha vuhalu, torfu i draŭniny.
Nia pi džyn-tonik!
Na blašankach z rasiejskimi lohkaalkaholnymi napojami mohuć źjavicca vyjavy čałaviečaha tvaru, skažonaha alkaholem, a taksama papiaredžańni pra ichnuju škodu. Rasiejskija medyki zakłapočanyja pavieličeńniem u paŭtara razu vypusku słabaalkaholnych hazavanych napojaŭ i pašyreńniem vypadkaŭ atručeńnia imi siarod padletkaŭ.
Kasa na kołach
Ułada źbirajecca abaviazać haspadaroŭ šmatlikich smalenskich “maršrutak” nabyć i vykarystoŭvać kasavyja aparaty. Inicyjatyva naležyć miascovaj filii padatkovaha ministerstva. Padčas admysłovaha rejdu za niavydaču biletaŭ i adsutnaść u salonie ceńnika kiroŭcy maršrutnych taksovak zapłacili štrafu bolej jak na 71 tys. rasiejskich rubloŭ (kala 4 młn. biełaruskich). Štohod rasiejski biudžet hublaje pad dva miljardy rasiejskich rubloŭ ad machinacyjaŭ z kasavymi aparatami.
Pavodle smalenskich hazetaŭ padrychtavaŭ Michał Čarvinski
