Kryž zasłuhi
8 hadoŭ ludzi pierachoŭvali ksiandza
ad savietaŭ i nacystaŭ
Vosiem hod žychary viosak Darava, Makiejeŭščyna, Litva, što na Baranaviččynie, pierachoŭvali ksiandza Šapleviča ad NKVD i ad niemcaŭ. Paśla HUŁAHu śviatar viarnuŭsia ŭ svaju parafiju. Pra jahonaje žyćcio raspaviadaje ajciec Jan Hlinka, jaki stvaryŭ u vioscy Litva muzej ksiandza Stanisłava Šapleviča.
“Kali ja ŭ 95-m upieršyniu naviedaŭ chatku ksiandza Šapleviča ŭ Makiejeŭščynie, mnie padałosia, byccam ajciec Stanisłaŭ jašče žyvie i tolki niadaŭna niekudy vyjšaŭ. Ale ž jon pamior 20 hadoŭ tamu, a za chatkaj pryhladała spadarynia Hanna Jankoŭskaja. Ad hetaje kabiety, dyj ad inšych ludziej, ja pačaŭ daznavacca pra žyćcio ksiandza i jahonuju pracu ŭ parafii.
Stanisłaŭ Šaplevič naradziŭsia 14 listapada 1902 h. u Seradzkim paviecie Kališaŭskaj huberni. U 1920 h. z himnazii pajšoŭ u vojska, baraniŭ Varšavu ad Čyrvonaj Armii. U 1926 h. pastupiŭ u Pinskuju duchoŭnuju seminaryju, a 24 traŭnia 1931-ha jaho paśviacili ŭ san śviatara i nakiravali ŭ Daraŭskuju parafiju.
Na toj čas u Daravie nie było kaściołu. Draŭlany zhareŭ u vajnu, u 1915-m. Daviałosia budavać novy chram. Kab zarabić hrošy na budoŭlu, ładzilisia latarei, stavilisia spektakli. Ale srodkaŭ usio adno nie chapała, daviałosia pazyčyć až 24 tysiačy złotych.
Ajciec Stanisłaŭ prapanavaŭ vysiakać cahlanyja bloki dla ścienaŭ kaściołu ź niamieckich blindažoŭ, što zastalisia ad pieršaj suśvietnaj vajny (front tady jšoŭ zusim pobač, pa race Ščary). Bloki zvozili na svaich vazach da budoŭli prostyja ludzi. Prajekt chramu raspracavaŭ inžyner z Baranavič Branisłaŭ Ivančyk. Darečy, u 1944 h. u kaścioł trapiła niekalki savieckich snaradaŭ, ale ścieny vytrymali — na ich zastalisia tolki nievialikija pahłybleńni.
15 žniŭnia 1938 h. Daraŭski kaścioł byŭ uračysta aśviečany. Ksiandza Stanisłava za jahonuju pracu ŭznaharodzili Załatym Kryžam Zasłuhi.
Paśla dałučeńnia Zachodniaj Biełarusi da BSSR Šapleviču daviałosia chavacca ad NKVD. Dapamahali prostyja ludzi z navakolnych viosak, jakija pierachoŭvali jaho spačatku ŭ Makiejeŭščynie, paśla — u Małym Vadziacinie. Nie palepšała sytuacyja i pry niemcach, jakija nieŭzabavie zapadozryli ksiandza ŭ suviaziach z polskaj partyzankaj. Vierniki adpravili Šapleviča ŭ Vadziacin, atočany z usich bakoŭ bałotami. Tam ajciec Stanisłaŭ i pravodziŭ nabaženstvy.
Paśla viartańnia savietaŭ u 1944 h. jaho znoŭ pačynajuć šukać. Ksiandza chavajuć u vioscy Harbačy. U chacie spadaryni Arłoŭskaj pad padłohaj dla jaho była zroblenaja schovanka. Paśla ajca Stanisłava pierachoŭvali ŭ Citoŭščynie. Tamaka, u chacie Kryvieniaŭ, miełasia schovanka ŭ padvojnaj ścianie miž kuchniaj i kamoraj. NKVDysty tolki praz paŭhodu, zamieraŭšy ścieny zvonku i ŭsiaredzinie, vyjavili jaje. Ale ajciec Stanisłaŭ byŭ užo ŭ inšym miescy.
Schapili jaho 1 traŭnia 1947 h. u vioscy Litva. Ściahnuli z haryšča, źbili, nackavali sabak, jakija jaho strašenna pakusali. Paśla Šapleviča zavieźli ŭ Baranavičy, u turmu Kryvoje Koła. Praz paŭhodu jaho, jak amerykanskaha špijona, zasudzili na 25 hod i vyvieźli na Intu.
Ksiondz pracavaŭ hazamiernikam u šachtach. Tamsama pravodziŭ patajemnyja nabaženstvy dla svaich siabroŭ. Maliŭsia pa tych, chto hinuŭ ad nialudzkich umovaŭ. Paśla śmierci Stalina zrabiłasia lahčej, Šaplevič pačaŭ listavacca sa svaimi parafijanami.
Ludzi da hetaha času pamiatajuć taho, chto vydaŭ ksiandza ŭładam. Viarnuŭšysia z HUŁAHu, ajciec Stanisłaŭ sustreŭsia z tym čałaviekam i prabačyŭ jamu. Paźniej mieŭ ź im narmalnyja adnosiny, naviedvaŭ jahony dom.
Paśla vyzvaleńnia Šaplevič nia źjechaŭ u Polšču, dzie b mieŭ usie vyhody, a zastaŭsia tut, pad pastajannym nahladam orhanaŭ. Jon byŭ źviazany z tutejšymi ludźmi. Jany stalisia jahonaj siamjoju — asabliva paśla 8-hadovych pierachovaŭ. Vierniki tady addavali ajcu Stanisłavu ŭsio, kab tolki vyratavać jahonaje žyćcio. Jon razam ź imi pracavaŭ i maliŭsia. Jamu davodziłasia navat daić karoŭ, pieraapranuŭšysia ŭ žanočuju vopratku.
Niadaŭna ja razmaŭlaŭ z čałaviekam, jaki sustrakaŭ Šapleviča z HUŁAHu. Ksiondz nia viedaŭ, kudy padacca, ale pra viartańnie ŭ Polšču nie chacieŭ i čuć. Daraŭski kaścioł na toj čas (1956 h.) byŭ začynieny: tam mieściŭsia skład. Ułady dazvolili ksiandzu pracavać u Makiejeŭščynie, dzie zastałasia draŭlanaja kaplica.
Vierniki sabrali hrošy i zbudavali jamu tam chatku. U joj ajciec Stanisłaŭ i pražyŭ usio žyćcio. Usie hrošy i rečy, jakija jamu prynosili, jon addavaŭ ludziam u patrebie, žabrakam. Kali što i mieŭ, dyk heta knihi. Z usiaho navakolla ludzi źjaždžalisia da jaho na imšu.
Uładam była niedaspadoby hetkaja aktyŭnaść ksiandza, i 11 vieraśnia 1960 h. jamu zabaranili ładzić nabaženstvy. Daviałosia rabić heta patajemna, u svajoj chatcy.
Vierniki pisali ŭ Miensk i ŭ Maskvu, patrabavali dazvolić śviataru słužyć. Tady ŭłady nahnali ŭ Makiejeŭščynu techniki, kab razburyć kaplicu, ale vierniki nie dali jaje źniščyć. Tady ŭ viosku pryjechała milicyja dy pažarniki, lu-dziej razahnali z dapamohaj vadalivaŭ, aktyvistaŭ pachapali, a paśla źniščyli draŭlanuju kapličku z sałamianym dacham.
Ksiandzu Šapleviču prapanavali parafiju ŭ Miensku, dzie za im było b lahčej sačyć, prapanavali pierajezd u horad, aby adarvać jaho ad parafijanaŭ. Jon admoviŭsia. Zastaŭsia razam sa svaimi viernikami. Praciahvaŭ tajemna ładzić nabaženstvy, chryściŭ, spaviadaŭ, chavaŭ niabožčykaŭ.
Z Makiejeŭščyny jaho j zabrała chutkaja ŭ noč z 7 na 8 žniŭnia 1975 h. U tuju samuju noč jon pamior u Baranavickaj bolnicy. Nia vytrymała serca.
My pačali apytvać ludziej, zapisvać uspaminy pra ksiandza. Adnaŭlali historyju žyćcia i pracy śviatara. A paśla śmierci Hanny Jankoŭskaj, jakaja zachoŭvała jahonyja rečy i sama była krynicaj infarmacyi, my pieranieśli ścipły ksiandzoŭ nabytak z chatki ŭ Makiejeŭščynie ŭ Daraŭski kaścioł. A paźniej u vioscy Litva, u plabani, całkam adnavili pakoj ksiandza — zrabili tamaka muzej, jaki kožny moža naviedać.
Dziaržavu nie cikavić takoha kštałtu historyja. Jana była raniej navat zabaronienaj. Nastupstva taho — strach. Ludzi bajacca dahetul. Navat ciapier prablematyčna ŭziać interviju, zapisać uspaminy. Tut stolki hod žyli biaz Boha, viery, biaz pamiaci. Historyja jašče čakaje svaich daśledčykaŭ”.
Zapisaŭ Rusłan Raviaka, Baranavičy
