Čadovič suprać Čachoŭskaha
Voś novaja tema dla tvajoj rubryki “Hramadzki kłopat”, šanoŭnaja “Naša Niva”.
TAA “Stary Miensk”, jakoje ŭžo raspraviłasia z bolšaj častkaj architekturnych pomnikaŭ Vierchniaha horadu, viasnu raspačało čarhovym podźviham. Budynak kolišniaha bernardynskaha kaściołu da 40-ch apiarezvali paŭkołam handlovyja rady, hetak zvanyja “vilenčuki”. Ad ich asnoŭnaje častki na siońnia zachavalisia padmurki XVII–XVIII st. Jany nieadnarazova raskopvalisia j daśledavalisia archieolahami. Była stvoranaja kancepcyja adnaŭleńnia “vilenčukoŭ”, jak i cełaha kompleksu Vierchniaha horadu. Adbyvałasia toje na pačatku 90-ch. Fajnaja była kancepcyja. U adnoŭlenych kamianicach mielisia raźmiaścicca kramki, kaviarni, muzei.
Ciapier padmurki kryšacca adbojnym małatkom i vybirajucca kaŭšom ekskavatara. Pa raskopie poŭzaje buldozer, zavichajucca budaŭniki z łamami j rydloŭkami. Pavodle planu budaŭnikoŭ, aryhinalnyja padmurki, aprača adnaho nievialičkaha frahmentu, musiać być źniščanyja. Maŭlaŭ, staraja cehła sparachnieła. Vybirajecca ŭsio čysta. Paŭstaje naturalnaje pytańnie: jakim čynam buduć adpaviadać chacia b pamiery dy praporcyi novych padmurkaŭ aryhinalnym pamieram, kali ad starych abrysaŭ nie zastajecca ničahusieńki? Na miescy ŭtvoranaje jaminy, jakuju zaljuć betonam, paŭstanie mulaž, u jakim nia budzie aničoha aryhinalnaha. Hałoŭnym architektaram Miensku Čadovičam raskručvajecca prajekt, pavodle jakoha ad domu pa vuł.Hiercena zastaniecca adno hałoŭny fasad, za jakim maje ŭźniacca “sučasny” šmatpaviarchovy hmach. Na Niamizie nieŭzabavie raspačniecca budaŭnictva parkinhu, jaki nakryje saboju padmurki starych kamianicaŭ dy Chałodnaje synahohi, što byli splažanyja raniej. Z budynku byłoha klaštaru bernardynaŭ nieŭzabavie maje vyjechać vajskovaja kamendatura-prakuratura. Što budzie z budynkam, i biez taho daviedzienym vajskoŭcami da poŭnaha zaniapadu, strašna padumać. U najlepšym vypadku zastanucca frahmenty muroŭ.
Hublajem apošniaje, a ŭznaŭlać niekali daviadziecca z nula.
Jaraš Mališeŭski, Miensk
Kamentar historyka Ŭładzimiera Dzianisava, daśledčyka historyi Miensku
Handlovyja rady ŭ Vierchnim horadzie byli pabudavanyja ŭ pačatku XIX st. u styli klasycyzmu pavodle prajektu mienskaha hubernskaha architektara Michaiła Čachoŭskaha. Pry hetym była vykarystanaja tradycyjnaja technalohija rabot, zasvojenaja majstrami budaŭničaha cechu ŭ XVII st. Byli pabudavanyja padziemnyja pamiaškańni, tak zvanyja muravanyja sklapieńni. Handlovyja rady, što naležali klaštaru bernardyncaŭ, vielmi ŭdała dapoŭnili architekturny baročny ansambl klaštaru XVII—XVIII st. Paźniej jany zajmieli nazvu “vilenčuki”, bo arandavalisia vilenskimi kupcami. U siaredzinie XIX st. handlovyja rady byli rekanstrujavanyja pavodle prajektu architektara Kazimira Kryščanoviča.
Jany jašče kaštoŭnyja tym, što za imi znachodziacca bernardynskija mohiłki, dzie chavali fundataraŭ i manachaŭ XVII—XVIII st. Z dazvołu tahačasnych uładaŭ mohiłki vyjšli za miežy klaštaru, i pad ich navat była addadzienaja častka haradzkoj ziamli.
Padčas niamieckaj akupacyi pomnik byŭ paškodžany — zhareli dachi. Paśla hetaha i pačałosia rujnavańnie radoŭ. A ŭ 80-ch z daśledavańnia handlovych radoŭ pačałosia daśledavańnie Vierchniaha horadu. Častka handlovych radoŭ tady była muzejafikavanaja. Navat usie partyjnyja kiraŭniki Miensku naviedvali kompleks, spuskalisia ŭ sklapieńni. U kancy 80-ch uźnik prajekt adnaŭleńnia. Ale, kali pabudovy Vierchniaha horadu pieradali akcyjanernamu tavarystvu “Stary Miensk”, staŭleńnie da spadčyny kardynalna źmianiłasia.
U druhoj pałovie 90-ch uźnik prajekt adnaŭleńnia handlovych radoŭ pa prajekcie Vierabjova, jaki praduhledžvaŭ źniščeńnie aŭtentyčnych kanstrukcyj. Hramadzkaść aburyłasia, pajšli listy ŭ Ministerstva kultury, harvykankam, kamitet pa achovie pomnikaŭ. Ź Instytutu historyi Akademii navuk pryjšło ekspertnaje zaklučeńnie, pavodle jakoha praduhledvałasia zakanservavać rady, zachavać sklapieńni i pacichu raspačać rekanstrukcyju. Taksama praduhledžvałasia zachavać staražytnyja mohiłki, pravieści ekshumacyju i ŭračysta pierapachavać niabožčykaŭ z udziełam śviataroŭ.
Na žal, patrabavańni Instytutu historyi byli praihnaravanyja. Ciapier budaŭničyja raboty całkam źniščajuć pomnik archiealohii j architektury. Źniščajucca ŭnikalnyja mohiłki, a kostki vykidajucca na śmietnik.
U 1988 h. hety abjekt nabyŭ status pomniku architektury i archiealohii respublikanskaha značeńnia. Vierchni horad byŭ uniesieny ŭ śpis pomnikaŭ architektury pad numaram 1, jak pomnik mižnarodnaha značeńnia. Ale “Stary Miensk” całkam źniščaje horad. A rabotami asabista kiruje jaho były dyrektar Mikałaj Vadapjanaŭ.
Toj mulaž, jaki planujuć pabudavać, užo nia budzie pomnikam architektury j archiealohii i stracić kaštoŭnaść.
