Čarnobyl udaryŭ pa nahach
Rasiejskaja ekalahičnaja hazeta “Bieriehinia” źmiaściła zvarot rasiejskich navukoŭcaŭ da suśvietnaj supolnaści, u jakim krytykujucca aficyjnyja struktury Biełarusi, što nie zvažajuć na čarnobylskija prablemy i čyniać pieraškody vučonym, jakija hetymi prablemami zajmajucca. U jakaści prykładu pryvodzicca asudžeńnie, nibyta za chabar, na 8 hadoŭ turmy rektara Homielskaha medinstytutu Jurja Bandažeŭskaha, jaki vyvučaŭ uździejańnie radyjenuklidaŭ na čałaviečy arhanizm.
Pračytaŭšy zajavu maskoŭskich kalehaŭ, ja adčuŭ dakor sumleńnia: adtul zajaŭlajuć pratest, a my tut, na miescy, tak i nie razabralisia ŭ sytuacyi.
Ja znajšoŭ specyjalistaŭ, ź jakimi Bandažeŭski razam pracavaŭ, pračytaŭ jahonyja navukovyja pracy, pacikaviŭsia materyjałami, što tyčylisia sudovaha pracesu. Padobna, što žorstki prysud vynieśli nia stolki jamu, kolki navukovym daśledavańniam, jakimi jon zajmaŭsia. Z kožnym hodam robicca ŭsio bolš zrazumiełym, što naš palityčny isteblišment uziaŭ kurs na pachavańnie čarnobylskaj trahiedyi. Pra heta havorać jak sproby paŭtornaha zasialeńnia raniej adsielenych viosak, tak i supraćpraŭnaja admiena mizernych vypłataŭ, pryznačanych niekatorym katehoryjam nasielnictva. I tut niama jak vinavacić vyšejšych čynoŭnikaŭ, bo ŭ nas zaŭsiody znachodzilisia vučonyja, jakija svaimi sentencyjami, dobrymi namierami vyściłajuć darohu ŭ piekła dla svaich suajčyńnikaŭ.
Da takoha rodu čynnaści možna adnieści list na imia Michaiła Harbačova, padpisany 92-ma dziejačami navuki z roznych respublik, u tym liku Žakavym, Łaziukom, Skrabinym, Cybam, Firsakovaj. Jany pratestavali suprać pryznańnia nastupstvaŭ avaryi katastrafičnymi dla žyćcia i zdaroŭja ludziej. Da takoha kštałtu šedeŭraŭ adnosicca i list prafesara-hiematołaha Jaŭhiena Ivanova Łukašenku, datavany kastryčnikam 1995 h., u jakim papularna davodzicca, što ŭ čarnobylskaj zonie ludzi pakutujuć ad stresaŭ i nendzy, a nie ad radyjacyi i što ich nia varta było adsialać.
Narešcie, Jakub Kienihsberh, doktar bijalohii i svoj čałaviek u MAHATE, skazaŭ u interviju časopisu “Lesnoje i ochotničje choziajstvo” (№1 za 2001 h.), što, pierachodziačy darohu, čałaviek bolš ryzykuje, čym žyvučy na zabrudžanaj radyjenuklidami terytoryi.
Kali b nie było ŭsich hetych listoŭ i zvarotaŭ, ci zabaraniali b miascovyja ŭłady žycharam zabrudžanych rajonaŭ Mahiloŭščyny ŭžyvać u razmovie słova “radyjacyja”? Ja śviedka tamu... Ci jeździli b bryhady mechanizataraŭ z “čystych” haspadarak u vysielenyja vioski na narychtoŭku karmoŭ? Tak, mechanizavany atrad kałhasu imia Enhielsa Mścisłaŭskaha rajonu šeść hadoŭ zapar pracavaŭ u vioscy Vysoki Barok Krasnapolskaha rajonu, dzie ŭzrovień radyjacyi pa cezii – 67 Ku/km2, pa stroncyi – 1,2. Ź dziesiaci pryhožych, zdarovych mužykoŭ ad 1954 da 1963 hadoŭ naradžeńnia pamierli troje: Uładzimier Frańkievič – u 1998 h. ad lejkozu, Mikałaj Maksimienka – u 1998 h. ad raku niavyśvietlenaj lakalizacyi z šyrokimi metastazami ŭ chrybietnik, Anatol Daŭhapołaŭ – u 1999-m ad vostraj sardečna-sasudzistaj niedastatkovaści.
Los astatnich taksama niezajzdrosny. U Siarhieja Citova 1954 h.n. – pieršasny defarmujučy astraartroz kalennych i tazaściehnavych sustavaŭ. U Siarhieja Jelisiejeva 1954 h.n. – abliterujučy ateraskleroz sasudaŭ noh. U Leanida Habrusieva – kaksartroz (paškodžańnie tazavych sustavaŭ). Va Ŭładzimiera Radźkova – paškodžańnie arteryjaŭ noh. U Alaksieja Saŭkina – zachvorvańnie sustavaŭ noh. U Michaiła Ivanova – zachvorvańnie chrybietniku i sustavaŭ noh.
Michaił Kandrašoŭ, były kiraŭnik haspadarki, atrymaŭ tuju samuju chvarobu, što j Citoŭ, Habrusieŭ, Saŭkin, Ivanoŭ, i na pačatku 90-ch zrabiŭsia invalidam. Darečy, ni śmierć, ni chvaroby hetych ludziej nichto nia źviazvaje z Čarnobylem – ni im, ni ichnym siemjam nichto kapiejki hrošaj nia vypłaciŭ za straty, naniesienyja zdaroŭju biazhłuzdaj haspadarčaj dziejnaściu.
Pa pratekcyi Biełaruskaha sacyjalna-ekalahičnaha sajuzu “Čarnobyl” i niamieckaj “Čarnobylskaj inicyjatyvy” Michaiła Kandrašova ŭziała pad apieku bolnica horadu Valfenbjutel (Niamieččyna). Jamu zamianili chvory tazaściehnavy sustaŭ na štučny. Padčas analizu vydalenaj kostki vyśvietliłasia prysutnaść u joj radyjenuklidaŭ. Nia vyklučana, što chvaroba była vyklikanaja ŭździejańniem stroncyju, jakoha Kandrašoŭ nia moh nabrać na svajoj Mścisłaŭščynie.
U našaj ekanamičnaj sytuacyi vysokapastaŭlenym čynoŭnikam vyhadna kazać, što na čarnobylskich abšarach ničoha strašnaha niama, što čarnobylskaja katastrofa – heta blef, płod radyjafobii. A jak jany kančatkova “dakažuć” heta, u čarnobylskaj zonie znoŭ ažyvuć paletki i haspadarniki pryrežuć da biełaruskaj ekanomiki ładny kavałak abłohi. Užo pryrezali. U 1998 h. vysokija ŭłady parekamendavali Chojnickamu rajonu vyroščvać na mocna zabrudžanych ziemlach nasieńnie zbožžavych kulturaŭ. Ale jano vyjaviłasia nikomu nie patrebnym z pryčyny vysokaha ŭtrymańnia stroncyju i ceziju.
Znajšoŭsia, adnak, entuzijast-šelma Bandažeŭski, jaki daśleduje hetuju “calinu”, analizuje statystyku raznastajnych zachvorvańniaŭ, ich suviaź z radyjacyjaj pry roznych jaje uzroŭniach u tych ci inšych orhanach čałavieka, prasočvaje technalohiju ŭździejańniaŭ i paškodžańni ŭ fizijalahičnaj struktury žyvoha cieła. Jon davodzić, što navat nievialikija dozy radyjaceziju razburajuć arhanizm. Parušajucca funkcyi žyćciova važnych systemaŭ, najpierš sardečna-sasudzistaj. Z uździejańniem radyjaceziju Bandažeŭski źviazvaje i rost kolkaści psychičnych zachvorvańniaŭ, depresiŭnych rasstrojstvaŭ na zabrudžanaj terytoryi. Vysnovy Bandažeŭskaha vielmi dobra ŭviazvajucca z vynikami pracy anhielskich vučonych, što vyvučali ŭpłyŭ radyjacyi na zdaroŭje čałavieka jašče da avaryi na ČAES.
Horyč u dušy vyklikajuć słovy niekatorych pavažanych mnoju specyjalistaŭ-medykaŭ: maŭlaŭ, Bandažeŭski, viadoma, vydatny patolahaanatam, ale jahonyja daśledavańni radyjacyi nia duža hłybokija, vysnovy słaba abhruntavanyja. Ale ž u Bandažeŭskaha šmat navukovych pracaŭ, 6 manahrafijaŭ, pryznańnie ŭ śviecie, jakoje nia kožnamu akademiku śniłasia… Musić, tym jon i niebiaśpiečny: zaminaje svaimi dośledami adsunuć u minułaje prablemy Čarnobylu.
Bandažeŭski praanalizavaŭ efektyŭnaść daśledavańniaŭ NDI radyjacyjnaj medycyny i endakrynalohii, na jakija było vydatkavana 17 młrd. rubloŭ, i zrabiŭ vysnovu, što navukovuju i praktyčnuju vartaść majuć usiaho niekalki pracaŭ instytutu na sumu ŭ 1,1 młrd. rubloŭ, a astatnija 16 młrd. ź dziaržaŭnaha biudžetu byli patračanyja daremna. Nia ŭsim spadabałasia i prapanova Bandažeŭskaha pieranieści toj NDI RME ź Miensku ŭ Homiel – bližej da Čarnobylu. Voś i vyrašyli čałavieka skamprametavać, sfabrykavaŭšy hučnuju “spravu Bandažeŭskaha”. Ci ž nia tak?
Praces vioŭsia nastojliva i metanakiravana. Źmianialisia prakurory-abvinavaŭcy, śviedki, jakija ŭ časie sudovych pasiadžeńniaŭ admaŭlalisia ad svaich pakazańniaŭ. Tak, Uładzimier Raŭkoŭ, prarektar, kandydat medyčnych navuk, paplečnik Bandažeŭskaha pa daśledčaj pracy, zajaviŭ, što musiŭ zaśviedčyć, byccam Bandažeŭski braŭ chabar, paśla 14-hadzinnych dopytaŭ, u časie jakich śledčyja nie davali jamu ni jeści, ni spać. A jahonaj žoncy i dzieciam pahražali nieviadomyja. Jašče, pavodle słovaŭ Raŭkova, na jaho ŭździejničali psychatropnymi rečyvami, jakija vyklikali mocnaje pačućcio dezaryjentacyi.
A vyjaŭlenaja śledztvam chabarnica Nina Šamyčak, jakaja prachodziła pa spravie i nie admaŭlałasia ad taho, što brała chabar, zastałasia na voli. Ci nia śviedčyć heta pra toje, što sud cikavili nia chabarniki sami saboju, a vučonyja, apantanyja daśledavańniami čarnobylskaha caliku?
Pierajemniki asudžanych, što pryjšli na ichnaje miesca, likvidavali ŭ instytucie katedru patalohii, jakoj zahadvaŭ Bandažeŭski, i labaratoryju z paddoślednymi žyviołami. Hetyja ludzi źmianiajuć daśledčuju skiravanaść instytutu, adstupajučy jak maha dalej ad Čarnobylu. Hramadztva šmat čym ryzykuje.
A što, kali čarnobylskich prablem, čujecie, ludcy – hamialčanie, brahincy, čačercy, stolincy, krasnapolcy, – naahuł niama? Usio namova, usio fikcyja. Hetak vyrašyli ludzi čynoŭnyja. Tamu, vyzvaliŭšy navuku ad Bandažeŭskaha, hanarovym prafesaram NAN Biełarusi zrabili pana El Baradeja, jurysta, hieneralnaha dyrektara MAHATE, jaki pa pryjeździe ŭ Biełaruś zajaviŭ: “Čarnobylskich prablemaŭ u vas niama!” A našy akademiki, słuchajučy Baradeja, adno plaskali ŭ dałoni.
Pry maŭklivaj zhodzie tych samych akademikaŭ staršyniom Nacyjanalnaj kamisii radyjacyjnaj achovy byŭ pryznačany Jakub Kienihsberh, jaki ličyć, što bolšuju škodu, čym radyjacyja, robiać ludziam darožnyja zdareńni. Ciapier radyjacyi ŭ nas nia budzie ni ŭ Čarnobyli, ni za Čarnobylem. Adnym macham my jaje pabivacham. Samapadmanam. Iluzijami.
Jašče paŭstahodździa tamu Suśvietnaja arhanizacyja achovy zdaroŭja i MAHATE damovilisia, što funkcyjanery ad medycyny nia buduć nadta ščyravać z vyjaŭleńniem i raskryćciom škodnaha ŭździejańnia radyjacyi na arhanizm čałavieka, jakoje mahło b zaminać raźvićciu atamnaj enerhietyki. Ci nie tamu da siońnia ŭ suśvietnym klasyfikatary chvarobaŭ niama ni vostrych, ni chraničnych radyjacyjnych zachvorvańniaŭ?
Ale niama jak mirycca z prafanacyjaj niebiaśpieki ad nastupstvaŭ avaryi na ČAES i spynieńniem daśledavańniaŭ, za jakimi staić prestyž Biełarusi, nia kažučy ŭžo pra zdaroŭje nasielnictva.
“Sprava Bandažeŭskaha” vyklikała zakłapočanaść u “Mižnarodnaj amnistyi” (Londan). Biełaruski sacyjalna-ekalahičny sajuz “Čarnobyl” raźličvaje, što ŭłady pierahledziać spravu z turemnym źniavoleńniem navukoŭca Jurja Bandažeŭskaha. U intaresach hramadztva tre było b viarnuć Bandažeŭskamu raniejšuju pasadu. I varta adnavić daśledavańni, raspačatyja prafesaram Bandažeŭskim i jahonymi supracoŭnikami. U imia navuki j zdaroŭja nacyi.
Drukujecca sa skaračeńniami
Vasil Jakavienka,
piśmieńnik, prezydent
BiełSaES “Čarnobyl”
