hienetyka
Voŭk z sumkaj
Choć sumčaty voŭk užo hadoŭ 60 jak vymier, pra jaho ŭ Aŭstralii havorać bolš, čym pra śniežnaha čałavieka ci inšaplanecianaŭ.
Historyja hetaha źviera, viadomaha taksama jak sumčataja hijena ci tasmanski tyhr (z-za pałosak na śpinie), vielmi trahičnaja. Chapiła 130 hod eŭrapiejskaha haspadarańnia ŭ Tasmanii, kab ad jaho, adzinaha pradstaŭnika svajho siamiejstva i adzinaha bujnoha sumčataha drapiežnika, zastaŭsia tolki čorna-bieły zdymak, hetki ž film, a taksama sotni pudziłaŭ abo zaśpirtavanych trupaŭ.
Voŭk źnik, bo biełyja fermery byli peŭnyja, što jon paluje na ichnych aviečak. U 1830 h. — praz 30 hadoŭ paśla źjaŭleńnia pieršych biełych pasialencaŭ — za hałavu vaŭka była pryznačanaja ŭznaharoda. Heta byŭ prysud dla źviera.
U 1924 h. traper Valter Mulinz złaviŭ na poŭdni Tasmanii sumčatuju vaŭčychu z tryma ščaniukami. Usie jany byli pradadzienyja ŭ zaapark u Chobarcie. Vaŭčycha nieŭzabavie pamierła, vaŭčaniaty pratrymalisia trochi daŭžej. Pieršaje skanała ŭ šeść hadoŭ ad chvaroby nyrak; heta było ŭ 1930 h. Druhoje — u lipieni 1935-ha. Apošni z čaćviorki, jakoha nazvali Beńjamin, skončyŭ svajo isnavańnie paśla amal 12 hadoŭ žyćcia ŭ niavoli — u vieraśni 1936 h. Jon byŭ apošnim viadomym navucy pradstaŭnikom svajho vidu. Šaściu hadami raniej ad strełu fermera zahinuŭ apošni volny źvier.
Paśla hetaha sumčatych vaŭkoŭ nichto nia bačyŭ. I choć jość entuzijasty, pierakananyja, što źvier jašče chavajecca niedzie ŭ tasmanskich lasoch, u 1979 h. aŭstralijski ŭrad aficyjna pryznaŭ vid vymierłym. Ale ci sapraŭdy sumčataha vaŭka nikomu ŭžo nie nakanavana ŭbačyć? Tut pačynajecca fantastyčnaja historyja, pradstaŭlenaja ŭ filmie kanału “Dyskavery”.
Prafesar Majk Arčer, dyrektar Aŭstralijskaha muzeju ŭ Sydnei, pierakanany, što mahčymaść viartańnia sumčatych vaŭkoŭ u Tasmaniju isnuje. Praŭda, jon nia vieryć, što vaŭki mahli vyžyć niedzie ŭ nietrach tasmanskich lasoŭ. Adzinym šancam na viartańnie sumčataha vaŭka źjaŭlajecca zapajanaje 144 hady tamu ŭ kołbu, zalituju śpirtam, vaŭčania — samy kaštoŭny na siońnia ekspanat Aŭstralijskaha muzeju, jaki zachoŭvajecca ŭ sejfie i maje ŭłasnaha achoŭnika. Jon źmiaščaje hienetyčnuju infarmacyju, zakanservavanuju ŭ śpiralach DNK. Treba tolki znajści sposab vydzielić jaje z kletak. Heta, adnak, niaprosta, pakolki vaŭčania nielha dastavać z kołby daŭžej čym na sorak chvilinaŭ.
U lutym u labaratoryjach muzeju adbyŭsia pierałom. Udałosia razmnožyć łancužok DNK vymierłaj žyvioliny. Vučonyja atrymali mahčymaść dublavać DNK miljonami kopij. Prafesar Arčer paviedamiŭ, što ŭdałosia znajści DNK u dobrym stanie jašče ŭ dvuch frahmentach astankaŭ. Ale ci aznačaje heta, što prafesar Arčer i jahonaja kamanda ŭščylnuju padyšli da kłanavańnia vymierłaha vidu? Zusim nie. Niama jašče chramasomaŭ (a ŭ sumčataha vaŭka ich musić być siem paraŭ), kožnuju ź jakich treba budzie staranna skampanavać z 100 tysiač hienaŭ. Nichto jašče nie ŭznaŭlaŭ z DNK vidu, pradstaŭniki jakoha daŭnym-daŭno nia chodziać pa ziamli. Dyj chto budzie vynošvać zarodak vaŭka? Moža, tasmanski djabał — najbolšy ź jašče isnych sumčatych drapiežnikaŭ. Ale jon nia duža blizki svajak sumčatamu vaŭku.
Arčeru i jahonym kaleham pieraškadžajuć nia tolki pryroda, nieraźvitaść technalohii ci brak finansaŭ. Šmat chto złuje na daśledčyka, jaki “hulaje ŭ Hospada Boha”. Arčer kaža, što złačynstvam było źniščeńnie vidu i złačynstvam było b nie skarystać mahčymaści, jakuju daje navuka, kab hety vid adradzić.
Dziela papularyzacyi idei “ažyŭleńnia” sumčataha vaŭka, byŭ źniaty ceły “dakumentalny film” pra jaho. Jaho stvaralniki daskanalna vyvučali staryja fatahrafii i filmy, ahladali škilety i čučały. Ichny robat vielmi nahadvaje dzikuju žyviolinu. Nia dziva — jon maje takuju samuju systemu ciahlicaŭ, jak sumčaty voŭk, a futra, jakoje vyhladaje naturalna, składajecca ź miljonu pučkoŭ štučnych vałasinak, kožny ź jakich maje svoj koler, daŭžyniu i h.d. Film robić jašče bolš praŭdapadobnym kamputarnaja animacyja.
A kali my ŭbačym vaŭka z płoci i kryvi? “Vielmi chacieŭ by dažyć da hetaha. Našaja meta — adnaŭleńnie narmalnaj, zdarovaj papulacyi vaŭkoŭ, — havoryć Arčer. — Pieršy ź ich, mahčyma, źjavicca na śviet praz 10—15 hadoŭ”.
“Discovery”, “Gazeta Wyborcza”
