Hienadź Cychun: “Vajtovič padtrymlivaje takuju ideju”
Prychilnikam idei stvareńnia Instytutu Biełarusi na ŭzor słavackaje “macicy” ci Polskaha instytutu vystupaje były vice-prezydent Mižnarodnaj asacyjacyi biełarusistaŭ, doktar filalahičnych navuk, prafesar Hienadź Cychun.
“NN”: Čyja heta ideja i jak daŭno jana ŭźnikła?
H.C.: Zaduma zasnavać takuju ŭstanovu (u vyhladzie Skarynaŭskaha centru) źjaviłasia ŭ Adama Maldzisa, kali jon pabačyŭ pracu słavackaje “Macicy” ŭ Turčynie: ahramadny budynak, vializnyja kartateki, bazy źviestak…
Uvohule, sama saboju heta vielmi staraja ideja: tak zvanyja słavianskija “macicy” isnavali ŭ zachodnich słavianaŭ 2—3 stahodździ tamu. Napačatku hetyja centry, navat kali ŭ narodu nie było dziaržaŭnaści, kancentravali viedy pra krainu, narod, padtrymlivali suviazi z emihracyjaj, viali vydavieckuju dziejnaść. Potym jany źmianili kirunak dziejnaści: pačali prapahandavać kulturu svajoj krainy.
“NN”: Dzie, aproč Słavaččyny, isnujuć takija ŭstanovy?
H.C.: U Polščy, u Baŭharyi... Makiedoncy majuć svaju macicu na emihracyi.
“NN”: Ci nia varta nam aścierahacca taho, što hetkija zamiežnyja ŭstanovy buduć ździajśniać “kulturnuju ekspansiju?
H.C.: Nia varta bačyć niejkija recydyvy stalinskich časoŭ i padazravać usich u špijonstvie. Choć i tut jość svaje vyklučeńni, naprykład rasiejski Puškinski instytut, jaki ŭ adnych krainach dziejničaŭ bolš-mienš prystojna, a ŭ druhich — adrazu było vyrazna bačna, što heta idealahičnaja prapahandysckaja ŭstanova. Tamu ŭ Prazie jaho adrazu paśla aksamitnaj revalucyi začynili. Ale ŭ sensie prapahandy kultury krainy i ŭsioj krainy całkam, a nia niejkaj idealohii — heta vielmi dobra, i taki profil maje bolšaść padobnych ustanovaŭ.
“NN”: Skarynaŭski centar stvaraŭsia na ŭzor hetych macicaŭ i kulturnych instytutaŭ?
H.C.: Tak, jon byŭ stvorany na hety ŭzor pry Akademii navuk Biełarusi. Adnak jaje supracoŭniki pačali aburacca: “Čamu centar dubluje dziejnaść Akademii? Navošta ŭ im kirunki historyi, litaratury? Ci patrebnaja nam akademija ŭ akademii?” Ale ž nasamreč centar zajmaŭsia nie navukaj, jak Akademija, a prosta akumulacyjaj usich viedaŭ pra Biełaruś. Tady jany zapytalisia: “A čamu jon u takim razie pry Akademii? Kali heta dziaržaŭny interas, dyk chaj dziaržava im i zajmajecca”. Tamu ŭźnikła ideja pieradać centar pad kiraŭnictva Savietu ministraŭ. Adnak tam admovilisia, bo hetaha nie dazvalaŭ ichny statut. I tady centar pieradali ŭ padparadkavańnie Ministerstvu adukacyi. Ale tam jon apynuŭsia navodšybie, bo dla metaŭ adukacyi nia duža prydatny.
My sprabavali pisać u Saviet ministraŭ, što patrebny taki akumulacyjny centar biełarusaznaŭstva, jaki b, z adnaho boku, farmavaŭ vobraz našaj krainy ŭ śviecie, a z druhoha — akumulavaŭ usie płyni, datyčnyja Biełarusi. Pryčym abaviazkova ź dziaržaŭnaj padtrymkaj. Adna sprava “Baćkaŭščyna” — hramadzkaja arhanizacyja. Finansavańnie hramadzkaj arhanizacyi — sprava niapeŭnaja. A dziaržava ŭsio ž dazvalaje isnavać bolš-mienš upeŭniena. U inšych krainach takoj arhanizacyjaj apiakujecca kali nie kabinet ministraŭ, dyk, prynamsi, Ministerstva zamiežnych spravaŭ. Bo mienavita jano zacikaŭlenaje ŭ pašyreńni dobraha imidžu krainy. I Skarynaŭski centar staŭ by asnovaj dla stvareńnia Instytutu Biełarusi.
“NN”: MZS Biełarusi moža siońnia ŭziać pad svajo kuratarstva Skarynaŭski centar, kab stvaryć taki instytut?
H.C.: Ja kazaŭ dyplamatam: “Vy ž sami časta sutykajeciesia z tym, što krainu, adkul vy pryjechali, nia viedajuć”. Supracoŭniki ministerstva pahadžajucca, ale kažuć, što niama hrošaj na padtrymku takoj ustanovy.
“NN”: Ci jość niejkaje “łobi” ŭ kiraŭnictvie krainy, jakoje padtrymała b ideju stvareńnia Instututu Biełarusi?
H.C.: Naprykład, kiraŭnik savietu respubliki Alaksandar Vajtovič padtrymlivaje takuju ideju.
“NN”: A ci znojdziecca dastatkova ludziej, jakija stali b pašyrać u śviecie viedy pra Biełaruś?
H.C.: Mnohija z takich centraŭ pracujuć ź minimalnaj padtrymkaj dziaržavy. Jana płacić tolki za arendu pamiaškańnia, a ŭsio astatniaje — heta dziejnaść entuzijastaŭ — jakich-niebudź biblijatekaraŭ, jakija ładziać vystavy j inšyja mierapryjemstvy.
