Vialikaja Ślapnia
Z ekranaŭ telebačańnia, z radyjopryjmačoŭ, z reklamnych plakataŭ niasiecca zaklik: “Pabudujem biblijateku razam!”. Na vulicach školniki pad nahladam nastaŭnikaŭ uračysta źbirajuć hrošy ŭ minakoŭ, jakija adnojčy ŭžo achviaravali na hetuju spravu svoj dzionny zarobak. Što biblijateka budujecca, viedajuć amal usie, a voś dzie mienavita jana budujecca i jak — mała chto bačyŭ.
Začystka
4-y Ślapnianski zavułak, na miescy jakoha musić być uźviedzienaja novaja Nacyjanałka, ciapier vyhladaje žachliva. Jahonaje razbureńnie pačałosia jašče ŭ žniŭni: pasiarod adnaho z harodaŭ, złamaŭšy płot, niejkaja vializnaja mašyna pakinuła ślady kołaŭ. Potym žychary domu, što bližej da praspektu Skaryny, razabrali j kudyś vyvieźli svajo žytło, jašče kolki damoŭ apuścieli, ale bolšaść nasielnikaŭ nie chacieli pakidać abžytaje miesca. Jany źviartalisia ŭ harvykankam, vystupali na radyjo “Svaboda”, tolki źmianić štości było ŭžo niemahčyma. Pry kancy vieraśnia źjaviŭsia ekskavatar i damy, jakija nie paśpieli razabrać sami žychary, pačali rujnavacca rabotnikami. Bližej da nočy chadzić zavułkam było vuścišna: prosta na vulicu pustymi vakanicami hladzieŭ dom, u jakim jašče niadaŭna hareła śviatło, žyli ludzi. Ale j jon pałochaŭ minakoŭ niadoŭha: ciapier tam tolki zdratavanaja kołami dy husienicami ziamla.
Viečarami na advajavanych u vioski łapikach harać vohniščy, pobač adpačyvajuć mahutnyja mašyny, a bližej da darohi ŭzvyšajecca zabytaja rujnavalnikami prybiralnia. Niešta padobnaje my nazirali ŭviesnu na 1-m Biełaruskim zavułku, dzie ciapier idzie budoŭla, a zusim pobač, na vulicy Biełaruskaj (byłoj Vierchnie-Lachaŭskaj), uletku byŭ źniesieny draŭlany dom pačatku XX st., jaki peŭny čas ličyŭsia navat pomnikam architektury, a ciapier pačaŭ zaminać novamu hmachu.
Siarod damoŭ 4-ha Ślapnianskaha zavułku pomnikaŭ architektury niama. Ale nielha skazać, što hety kvartał nia maje nijakaj kaštoŭnaści. Jon – toje niamnohaje, što zastałosia ad bujnoj niekali vioski Vialikaja Ślapnia, što ŭvajšła ŭ miežy horadu jašče ŭ 1959 h.
Vialikaja Ślapnia – pasielišča staražytnaje. Ab hetym śviedčyć užo sama nazva, što pachodzić nie ad nazvy insekty i nie ad prymietnika “ślapy”, jak doŭhi čas ličyłasia, a ad bałckaj asnovy z sensavym značeńniem “ručaj, vadaściok”. U histaryčnych dakumentach nazva sustrakajecca z XVI st. Špacyrujučy pa 2-m i 4-m Ślapnianskich zavułkach, my zaŭvažali, što damy, navat nia duža staryja, udała spałučajucca, navat źlivajucca z navakolnym krajavidam – takoje mahčyma tolki na dobra abžytych miescach, dzie čałaviek pasialiŭsia nia mienš za sotniu hadoŭ tamu.
Abservatoryja i mohiłki
Vialikaj Ślapni “šancuje” na ŭsienarodnyja budaŭnictvy. Jašče ŭ 1930-ja ledźvie nie na viaskovych mohiłkach rekordnymi tempami była ŭźviedzienaja abservatoryja. Mohiłki hetyja zachavalisia j ciapier. Ale ichny stan niezajzdrosny. Nadmahilli pavyvaročvanyja, sklapy zrujnavanyja (zastalisia tolki padmurki), usio spres zarasło hustoj krapivoj, u jakoj pjuć i hniusiać padazronyja brudnyja asoby.
Miž tym, niekatoryja nadpisy na kamianiach možna jašče pračytać. Mahiły datujucca kancom XIX – 30-mi hadami XX st. Kali budavałasia abservatoryja, tut jašče chavali. Navat prostaja pavaha da pamierłych patrabuje nadać mohiłkam prystojny vyhlad. Voś imiony, jakija my zdoleli pračytać na tamtejšych pomnikach. Mo chtoś z čytačoŭ raptam znojdzie ŭ hetym śpisie svajho pradzieda ci prababu dy pryjdzie na Dziady ŭ Ślapniu – davieści mahiłku da ładu: Hanna Bacianoŭskaja, dačka Alaksieja (1891–1911); Ivan Viarbicki, syn Michaiła (1839–1899); Ivan (1844–1896) i Aŭdoćcia (1853–1914) Kraŭčanki; Raman Kučmiel (1850–1897); Maryja Markoŭskaja, dačka Vasila (1839–1899); Ihnat Markoŭski, syn Franciška (1836–1906); Lavon Sacuk, syn Macieja (1812–1898); Tamaš (1827–1910) i Kaciaryna (1814–1911) Ślesaronki; Maryja Chmialeŭskaja (1866–1894); Siamion, syn Jafrema (1851–1926), i Praskoŭja (1855–1925) Šmanai; Vincent Juronak, syn Chviedara (1821–1901).
Na ślapnianskim ćvintary jašče šmat nadmahillaŭ, jakija treba adkopvać ci padymać, kab pračytać, chto pad imi pachavany.
Razmovy pra nieabchodnaść zachavańnia historyka-kulturnaj spadčyny Miensku viaducca daŭno, ale jany tyčacca histaryčnaha centru, tady jak pra vioski, jakija prahłynuŭ mehapolis, nichto j nia zhadvaje. Jany źnikajuć pad častakołam typovych hmachaŭ, nie pakidajučy pa sabie śladoŭ, a časam navat i nazvaŭ. Mahčyma, u hetym zakanamiernym pracesie ničoha strašnaha niama? A moža, my prosta nie adčuvajem jašče, jakija istotnyja rečy stracili? Čałaviek, jaki vyras i žyvie siarod adnolkavych betonnych prastakutnikaŭ, hublaje suviaź z pryrodaj, adčuvańnie jednaści z tymi, chto žyŭ tut da ich. A kali my zastaniomsia biaz hetaha, nam nie dapamohuć nijakija biblijateki.
Viktar Žybul, Viera Burłak
