Pavodle “New Scientist”
Ad čaho zaležyć poł budučaha dziciaci? Viadoma, što ŭsio vyrašajuć hieny: kali 23-ju paru chramasomaŭ utvarajuć dźvie chramasomy Ch — budzie dziaŭčynka, kali ž Ch i Y — chłopčyk.
Adna Ch-chramasoma ŭ nas zaŭsiody ad maci,
ad baćki ž my atrymlivajem Ch abo Y. Tamu dahetul ličyłasia, što
mienavita baćka maje vyrašalny ŭpłyŭ na poł dziciaci. Adnak čamu ŭ takim razie
adny baćki majuć bolej dačok, druhija — synoŭ?
Było vyjaŭlena šmat zakanamiernaściaŭ, naprykład:
— mužčyny z vysokim hramadzkim statusam čaściej majuć synoŭ;
— mužčyny, jakija praz svaje prafesijnyja abaviazki štodnia padlahajuć niebiaśpiecy i stresu (lotčyki-vyprabavalniki, vadałazy ci kiroŭcy “Formuły-1”), čaściej majuć dačok;
— čym starejšy baćka, tym bolšaja imaviernaść naradžeńnia dački;
— bolej synoŭ naradžajecca pa vajnie;
— kali ŭ niejkaj supolnaści niašmat žančynaŭ — naradžajucca dziaŭčynki;
— baćki, što palać cyharety, majuć na 10% bolšyja šancy na naradžeńnie dački, čym niekurcy;
— žychary paŭdniovaj Eŭropy čaściej za skandynavaŭ majuć synoŭ, ale ŭ Paŭnočnaj Amerycy tendencyja advarotnaja: bolš chłopčykaŭ naradžajecca ŭ chałodnaj Kanadzie, čym na ciopłych paŭdniovych uskrainach kantynentu.
Ci možna hetyja raznarodnyja nazirańni abjadnać u adnu teoryju? Jakija pryncypy vybaru połu?
Robert Trajverz z Rathierskaha ŭniversytetu ŭ Ńju-Džerzi i Den Uiłard z Harvardu ličać, što evalucyja dbaje pra toje, kab my sami mahli ŭpłyvać na poł našych naščadkaŭ. Pryroda “prydzialaje” baćkam taki poł dziciaci, jaki zabiaśpiečyć im bolej unukaŭ. U palihamnym śviecie žyviołaŭ samiec moža mieć dziaciej bolš jak z adnoj samicaj, pry ŭmovie što jon lepšy za svaich supiernikaŭ. Jon musić być bolš pryvabny, dužy j zdarovy. Kali jon moža mieć takich samych dziaciej, jak sam, — dobra, kab heta byli syny. Z roznymi samicami jany zabiaśpiečać jamu bolej unukaŭ. Kali ž jahonaja kandycyja nie takaja dobraja — chaj buduć choć by dočki. Takoje adbyvajecca i ŭ ludziej u manahamnych supolnaściach, ličać vučonyja.
Adnak pavodle jakoha pryncypu adbyvajecca “nadańnie połu” dziciaci? Isnujuć try hipotezy. Pieršaja: mužčyny “najvyšejšaha hatunku” mohuć pradukavać bolš spermatazoidaŭ z Y-chramasomaj, słabiejšyja, u svaju čarhu, majuć bolš spermatazoidaŭ z Ch-chramasomaj (faktyčna, u spermie mužčynaŭ, jakija majuć vyklučna dačok, 70% spermatazoidaŭ ź “dziavočymi” chramasomami).
Druhaja hipoteza: embryjony adnaho połu čaściej padlahajuć vykidańniu. Treciaja: mienavita arhanizm maci vyrašaje, jaki spermatazoid apłodnić jajcakletku. Heta moža zaležać ad momantu avulacyjnaha cykłu. Ličycca, naprykład, što na stadyi maksymalnaje apładnialnaści pieravaha addajecca spermatazoidam z Y-chramasomaj. Tamu časty seks čaściej moža pryvieści da naradžeńnia chłopčyka, bo apładnieńnie adbyvajecca raniej. Hetaja hipoteza tłumačyć “chłapiečy bum” paśla vojnaŭ, kali mužyki, što ssumavalisia pa žonkach, viartajucca dadomu.
Valeryja Hrant z Oklendzkaha ŭniversytetu taksama miarkuje, što apošniaje słova ŭ vyznačeńni połu budučaha dziciaci naležyć maci. Ź jejnych daśledavańniaŭ vynikaje, što žančyny, jakija majuć rysy mocnaj i daminantnaj asoby, čaściej naradžajuć chłopčykaŭ. Klučom da raźviazańnia zahadki, ličyć Hrant, maje być testasteron — połavy harmon, jaki adkazvaje za mužčynskija rysy charaktaru, takija jak ahresija, praha supiernictva i daminavańnia. Hrant dapuskaje, što kožnaja jajcakletka zahadzia prystasavanaja da pryniaćcia spermatazoidu z chramasomaj Ch abo Y, i vyrašaje heta mienavita testasteron, jaki ŭtrymlivajecca ŭ jaječnikach žančyny. Kali jaho bolej za siarednija pakaźniki, mienavita jon aktyvizuje jajcakletki, “nastrojenyja” na spermatazoidy z Y-chramasomaj. I naadvarot, nizki ŭzrovień utrymańnia testasteronu śviedčyć ab pryjarytetnym stanoviščy spermatazoidu z Ch-chramasomaj.
Valeryja Hrant daśledavała asablivaści žančynaŭ z dapamohaj admysłovaha testu. Žančyny mielisia paznačyć prymietniki, što, na ich pohlad, najlepš ich charaktaryzujuć (naprykład, hordaja, niezaležnaja, samotnaja, napałochanaja). Siarod prymietnikaŭ było trynaccać słovaŭ, što aznačajuć schilnaść da daminavańnia. Čym bolš ich žančyna abiare, tym bolšaja stupień jaje daminantnaści. U vyniku eksperyment siaredni pakaźnik akazaŭsia roŭny trom. Dośledy Hrant davodziać, što žančyny, jakija dasiahajuć vyniku vosiem i bolej, majuć ažno 80-pracentny šaniec naradzić chłopčyka. Test hety dastupny praz Internet: www.sexratio.com.
Polskija antrapolahi Bahusłaŭ Paŭłoŭski i Elžbieta Cieplak taksama schilnyja ličyć, što poł dziciaci zaležyć najpierš ad žančyny, a dakładniej, ad jaje bijalahičnaj kandycyi. Padstavaj dla eksperymentu stałasia vaha pry naradžeńni pieršaha dziciaci. Čym bolšaja vaha, tym lepšyja ŭmovy, u jakich płod raźvivaŭsia.
Žančyny, jakija naradžali pieršych dziaciej, majučy vialikuju masu cieła, majuć bolšyja šancy na toje, što ich druhoje dzicia budzie chłopčykam. Ty zdarovaja — dyk haduj synoŭ! — zdavałasia b, havaryŭ sam arhanizm žančyny. Adnak navukoŭcaŭ ździviła, što hetaja zaležnaść była praŭdzivaj tolki tady, kali pieršym dziciom… była dziaŭčynka. “Praŭdapadobna, vaha dziaŭčynki pry naradžeńni — najlepšaja mierka ahulnaha stanu maci, — dapuskaje doktar Paŭłoŭski. — Chłopčyki ŭ bijalahičnym sensie bolš adčuvalnyja, i tamu roznyja nehatyŭnyja čyńniki, jakija mohuć źjavicca padčas ciažarnaści, stajucca pryčynaj značnaha panižeńnia vahi ichnaha cieła. Dastatkova, kali žančyna padčas ciažarnaści budzie padlahać stresu ci palić cyharety. Dziaŭčynki ž bolš “taŭstaskuryja”, i vonkavyja ŭpłyvy mienš upłyvajuć na ich vahu pry ciažarnaści maci”.
Voś ža, kali vy mocnaja, zdarovaja žančyna i zamiest taho, kab zaplatać kosy svaim dočkam, vy prahniecie cyravać padziortyja na kalenkach synavy nahavicy — nie chvalujciesia: vaš arhanizm viedaje pra heta. I, mahčyma, dla spermatazoidaŭ ź “dziavočymi” iksami jon pastaviŭ znak zabarony ŭjezdu.
