Anatol Sidarevič
Zaprudnik Janka. Dvanaccatka: Dakumentalnaja apovieść pra dvanaccacioch
biełaruskich chłapcoŭ u Niamieččynie, Vialikabrytanii j Belhii (1946—54 h.). —
Ńju-Jork: Biełaruski Instytut Navuki j Mastactva, 2002.
Apošnim časam z druku vyjšli pracy, jakija, niezaležna ad voli ich aŭtaraŭ, utvaryli adzin cykł. U ich aśviatlajecca kulturnaje žyćcio biełaruskaje pavajennaje emihracyi. U hetym šerahu znachodzicca j kniha d-ra Janki Zaprudnika “Dvanaccatka”, aŭtar jakoj apaviadaje nam pra žyćcio i losy svaich siabroŭ, što, jak i jon sam, u kancy druhoje suśvietnaj vajny apynulisia na čužynie.
U jakich umovach farmavaŭsia śvietapohlad čalcoŭ Dvanaccatki (spačatku Adzinaccatki), chto vučyŭ i vychoŭvaŭ ich — pra heta my možam daviedacca bolš padrabiazna z pracy Jana Maksimiuka “Biełaruskaja himnazija imia Janki Kupały ŭ Zachodniaj Niamieččynie. 1945—50” (Ńju-Jork—Biełastok, 1997), bo mienavita ŭ joj vučylisia amal usie čalcy hetaj supołki. Pra toje, chto ź biełarusaŭ skončyŭ u pavajenny čas Luvenski katalicki ŭniversytet (Belhija), viadoma z uspaminaŭ d-ra Barysa Rahuli “Biełaruskaje studenctva na čužynie” (Londan, Kanada — Ńju-Jork, 1996). Tvorčaść siabroŭ “Dvanaccatki” ŭłučanaja ŭ bolš šyroki kantekst u knizie Lavona Jureviča “Litaraturny ruch na emihracyi”, što vyjšła amal adnačasna z tomam d-ra Zaprudnika.
Na pačatku svaje jomistaje pracy (kala 500 staronak) sp.Janka tłumačyć, čamu i jak naradziłasia tema Dvanaccatki. Pra hetuju supołku aŭtara prasili raspavieści prafesar Alaksandar Barščeŭski j kolišni šef biełaruskaje misii pry AAN Hienadź Buraŭkin. Istotnuju rolu adyhrali taksama maralny abaviazak aŭtara pierad siabrami j patreba abvierhnuć niekatoryja mity — prykładam, pra isnavańnie tajemnaha “Kamitetu 12-ci” z byłych palicajaŭ, źviazanaha z amerykanskaju vyviedkaju...
Raspavioŭšy pra svaju vučobu ŭ baranavickich prahimnazii i handlovaj škole, pra svoj šlach na Zachad i vučobu ŭ himnazii imia Janki Kupały, aŭtar skančaje druhi raździeł bijahramami adzinaccacioch chłopcaŭ, jakija vyrašyli skiravacca na zarobki ŭ Vialikabrytaniju. Heta Aleś Buta, Cimoch (Michaś) Vostrykaŭ, Pilip Dziechciar, Janka Žučka, Leanid Karaś, Alaksandar Marhovič, Pavał Urban, Uładzimier Ćvirka, Leanid Švajčuk, Vasil Ščećka dy sam Janka Zaprudnik. (U samym kancy knihi aŭtar jašče raz napiša pra kožnaha ź ich i pra dvanaccataha — Paŭła Dzimitruka.)
Vučoba ŭ himnazii dy praca ŭ brytanskich kapalniach vuhalu byli padrychtoŭkaju da hałoŭnaha: himnazija dała viedy, kapalnia — materyjalnuju bazu dla atrymańnia vyšejšaje adukacyi, patrebnaj dziela dalejšaje pracy na Biełaruś i Biełaruščynu.
Tyja, chto apynuŭsia ŭ Luvenie (nie zdabyvali vyšejšaj adukacyi try siabry Dvanaccatki: A.Buta, P.Dziechciar i Ł.Švajčuk), nia tolki vučylisia, nia tolki śpiavali ŭ chory pad kiraŭnictvam Mikoły Ravienskaha (potym — Alesia Karpoviča), nia tolki tančyli j vystupali z kancertami (pra ŭsio heta ŭ knizie hruntoŭna apaviadajecca), ale j praciahvali vydavać zasnavany jašče ŭ Vialikabrytanii časopis “Napierad!”. Aŭtar padaje padrabiaznyja źviestki ab pracy ŭ im kožnaha siabra Dvanaccatki. Drukujecca źmiest usich 26-ci numaroŭ. U asobnych raździełach uznaŭlajucca proza, paezija, humar i publicystyka časopisu, a taksama listy da siabroŭ i ad siabroŭ Dvanaccatki, vytrymki ź dziońnika aŭtara, a taksama z zapisaŭ V.Ščećki j “Dziońnika Dvanaccatki” U.Ćvirki, dziela čaho kniha d-ra Zaprudnika nabyvaje vyklučnuju kaštoŭnaść dla historykaŭ, litaraturaznaŭcaŭ i biblijohrafaŭ. Kaštoŭnyja j ilustracyi. Ja takich zdymkaŭ dahetul u druku nia bačyŭ.
Paśla adjezdu dzieviacioch siabroŭ Dvanaccatki ŭ Belhiju ŭ Anhlii zastalisia A.Buta, Ł.Švajčuk dy P.Dziechciar. U 1954 h., paśla vučoby, śledam za Ł.Karasiom ź Luvenu ŭ Miunchien — pracavać na radyjo “Vyzvaleńnie” (z 1964 h. — “Svaboda”) — vyjechali U.Ćvirka dy Ja.Zaprudnik, a ŭ Instytut vyvučeńnia SSSR — taksama ŭ Miunchen — A.Marhovič dy P.Urban. Praz hod u ZŠA vyjechaŭ V.Ščećka, jašče praz hod — P.Dzimitruk. U Belhii zastaŭsia adzin Ja.Žučka.
Čatyry siabry Dvanaccatki — A.Buta, Ł.Švajčuk, P.Dziechciar dy P.Dzimitruk, u jakoha nie pajšła vučoba, — adyšli ad biełaruskaha ruchu, astatnija zastalisia ŭ im. Dramatyčna skłaŭsia los Cimocha (Michasia) Vostrykava. Hety student vyrašyŭ zmahacca suprać balšavizmu ŭ Biełarusi. Paśla adpaviednaje padrychtoŭki jon spuściŭsia na parašucie na biełaruskuju ziamlu, ale nieŭzabavie byŭ schopleny i kinuty ŭ HUŁAH. Trahičny los napatkaŭ i Ł.Karasia, jakoha jość padstavy ličyć achviaraju savieckaha teroru. Akramia Ł.Karasia, u Miunchienie pachavanyja A.Marhovič i U.Ćvirka. U Anhlii znajšli viečny spačyn P.Dziechciar i A.Buta. Niama źviestak pra Ł.Švajčuka dy P.Dzimitruka. Žyvuć C.Vostrykaŭ, Ja.Zaprudnik, P.Urban i V.Ščećka.
Kali ja čytaŭ knihu d-ra B.Rahuli pra biełaruskaje studenctva na čužynie, asabliva raździeł sa źviestkami, kolki ź ich stali vydatnymi specyjalistami, abaranili dysertacyi, dumaŭ: jak ža ich rozum, viedy j enerhija mahli prydacca na Baćkaŭščynie! Toje ž ja dumaŭ, kali čytaŭ i knihu d-ra Zaprudnika. Ale dyktatarskim systemam patrebnyja nia talenty, nia rozumy — najpierš vinciki ŭ mašynie.
Dziakujučy d-ru Zaprudniku my zmahli nia tolki pračytać pra čalcoŭ Dvanaccatki, ale j pačuć ich hołas, ubačyć ich maładymi. I hetym aŭtar najlepšym čynam vykanaŭ abaviazak salidarnaści ź siabrami, jakija žyvuć, i maralny abaviazak pierad tymi, chto adyšoŭ, pakinuŭšy pa sabie pamiać choć radkom u historyi Biełaruščyny, bo napisanaje — zastajecca.
