Peduniversytet śviatkuje falšyvy jubilej. “Ale chiba im što dakažaš?” — skazaŭ Alaksandar Padabied. Biełaruski dziaržaŭny pedahahičny ŭniversytet imia Maksima Tanka adznačaje svajo 80-hodździe. Niaŭžo jamu tolki 80 hadoŭ? Niaŭžo ŭ hetaj šanoŭnaj navučalnaj ustanovie niama historykaŭ narodnaje aśviety ci prosta ludziej z dyplomami historykaŭ?
Bo nastaŭnicki instytut u Miensku byŭ zasnavany 1 lipienia 1914 h. U čas pieršaje suśvietnaje vajny jaho evakujavali ŭ Jarasłaŭl. I tam, u hetaj navučalnaj ustanovie, Usievaład Ihnatoŭski stvaryŭ arhanizacyju “Naš kraj” (potym — “Maładaja Biełaruś”).
U vieraśni 1918 h. instytut viarnuŭsia ŭ Miensk, a jaho pracu finansavali Ŭrad BNR i kamandavańnie niamieckaje armii. 30 śniežnia 1918 h. na bazie nastaŭnickaha instytutu stvoranaja pieršaja vyšejšaja navučalnaja ŭstanova ŭ Miensku — Mienski Biełaruski pedahahičny instytut, jaki, niahledziačy na balšavickija, rasiejskija šavinistyčnyja i polskija padkopy, praisnavaŭ da druhoha prychodu balšavikoŭ (lipień 1920 h.) i jaki pieršapačatkova składaŭsia ź litaraturna-mastackaha, sacyjalna-histaryčnaha, fizyka-chimičnaha, fizyka-matematyčnaha, pryrodaznaŭčaha i hieahrafičnaha fakultetaŭ. U instytucie vykładali Jaŭchim Karski, Usievaład Ihnatoŭski (jašče ŭ 1917 h. jon čytaŭ karotki narys nacyjanalna-kulturnaha adradžeńnia Biełarusi), Vacłaŭ Ivanoŭski, Maksim Harecki, Branisłaŭ Taraškievič, Anton Niekanda-Trepka, Vasil Družčyc, Chviedar Imšenik, Ihnat Kančeŭski, Stanisłaŭ Lubič-Majeŭski, Alaksandar Danilevič dy inšyja dziejačy biełaruskaje navuki i kultury. U im vučylisia Ściapan Bułat, Mikoła Kaśpiarovič, Vasil Stašeŭski, Michaś Čarot... Heta była pieršaja VNU, dzie ŭ 1918 h. pačali vykładać historyju i hieahrafiju Biełarusi, biełaruskuju movu i litaraturu, historyju biełaruskaje movy.
U žniŭni 1920 h. balšaviki pieraŭtvaryli ŭstanovu ŭ Mienski instytut narodnaje adukacyi, jaki rychtavaŭ pedahohaŭ dla daškolnych ustanovaŭ (termin navučańnia 2 hady), pačatkovaje (3 hady) i siaredniaje škoły (4 hady). 20 červienia 1921 h. była pryniataja pastanova rady instytutu ab pieraŭtvareńni jaho ŭ pedahahičny fakultet BDU, jaki mielisia nieŭzabavie adčynić. 1 vieraśnia taho ž hodu narkam aśviety Ihnatoŭski zahadaŭ na bazie instytutu stvaryć pedahahičnuju vučelniu (padrychtoŭka pedahohaŭ dla daškolnych ustanovaŭ i pačatkovych škołaŭ), a tych, chto byŭ pryniaty na 4-hadovaje navučańnie, pieravieści ŭ BDU — na fakultet hramadzkich navuk, dzie stvarałasia hramadzka-pedahahičnaje adździaleńnie. Potym balšaviki pieradumali i viarnulisia da idei pedfaku ŭ BDU. I taki fakultet paŭstaŭ u 1922 h. z hramadzka-pedahahičnaha i litaraturna-linhvistyčnaha adździaleńniaŭ. A ŭžo na bazie hetaha fakultetu ŭ 1931 h. byŭ zasnavany Mienski vyšejšy pedahahičny instytut (słovam “vyšejšy” zamianili raniejšaje aznačeńnie, jakoje ŭ Miensku jašče pamiatali, — “biełaruski”).
Voś takaja pačatkovaja historyja peduniversytetu ŭ Miensku. Vučonyja dziadźki, jakija ciapier stajać na čale jaho, biezumoŭna ž, viedajuć hetuju historyju, ale bajacca jaje, bajacca ŭhniavić načalstva, dla jakoha i sama Biełaruś, i jaje historyja, i ŭsio, što ŭ joj jość, pačałosia ŭ 1917 h., i tolki z łaski balšavikoŭ. Tamu i śviatkujuć 80-ja ŭhodki zamiest 88-ch. A mo ŭniversyteckija načalniki j majuć racyju, adharodžvajučysia ad pačatkovaje historyi. Chiba mohuć jany stać upoplečki z Karskim, Ihnatoŭskim, Taraškievičam, Hareckim?
Zrešty, nie adny peduniversyteckija načalniki žyvuć sfalšavanaj historyjaj. Letaś svajo 80-hodździe adznačaŭ Kupałaŭski teatar. Moj daŭni siabar, zasłužany artyst Alaksandar Padabied spytaŭsia, ci budu ja ŭ teatry. “Aleś, — kažu, — vam ža nia vosiemdziesiat, a vosiemdziesiat try, bo dziaržaŭnym teatram vy stali za Ŭradam BNR, za Jazepam Varonkam. A kali na toje, dyk Fłarjan Ždanovič zasnavaŭ vas u krasaviku 1917-ha i vam vosiemdziesiat čatyry”. — “Viedaju, bracie, ale chiba im što dakažaš?”
Anatol Sidarevič
