Ad 20 da 26 kastryčnika mnie vypała ŭdzielničać u prahramie padvyšeńnia kvalifikacyi dla biełaruskich dyrektaraŭ i nastaŭnikaŭ, jakaja adbyvałasia ŭ Niamieččynie.
My naviedali piać škołaŭ roznaha kštałtu ŭ ziemlach Berlin, Brandenburh i Saksonija-Anhalt, zblizku zirnuli na žyćcio ludziej u stalicy Niamieččyny i troch “rajcentrach” — Patsdamie, Desaŭ i Vitenberhu.
Emihranty nia vučacca
Niamieckim nastaŭnikam žyćcio dało apošnim časam dva syhnały ab tym, što ŭ systemie adukacyi nia ŭsio ŭ paradku.
|
| Himnazija imia Marcina Lutera ŭ Vitenberhu |
Pieršy vypadak — heta chutčej vyklučeńnie ŭ stabilnym niamieckim školnym socyjumie. Što ž da vynikaŭ testavańnia, dyk u takoj krainie, jak federatyŭnaja Niamieččyna ź jaje suverennymi ziemlami j dyspraporcyjaj raźvićcia pamiž Zachadam i Ŭschodam, lubaja statystyka budzie padobnaja da siaredniestatystyčnaj temperatury chvorych u pałacie. Vučni z Baden-Viurtemberhu dobra napisali testy, školniki Bremenu — vielmi drenna. Spadar Krajeŭski, radnik školnaha viedamstva Berlina, kaža, što drennyja vyniki možna častkova patłumačyć napłyvam emihrantaŭ u krainu. U adnym Berlinie lehalna žyvuć pad 300 tys. turkaŭ, i jašče stolki sama — nielehalna. Jany sielacca kampaktna i ź ciažkaściu zasvojvajuć niamieckuju kulturu. Hety sacyjalna adčužany płast razam z pradstaŭnikami jašče sotni nacyjanalnaściaŭ, što nasialajuć stalicu, dadaje prablemaŭ školnaj systemie.
Rady i pradstaŭnictvy
U niamieckich škołach — vučnioŭskaje samakiravańnie. Školniki tam kudy bolš samastojnyja ŭ svaich rašeńniach, čym našyja, a dyrektary j pedahohi robiać staŭku na hetuju samastojnaść i samadastatkovaść, a nie vałakuć na karku ciažki kamień aŭtarytarnaje pedahohiki, jak šmat dzie ŭ nas.
Tak, u škole imia Maksa Bekmana, što mieścicca ŭ zusim nie respektabelnaj častcy byłoha Ŭschodniaha Berlinu, — dva ŭzroŭni “školnaje demakratyi”. Pa-pieršaje, heta školnaja Rada, kudy na adpaviednych schodach abirajucca pa čatyry čałavieki ad nastaŭnikaŭ, vučniaŭ i baćkoŭ. Radu ačolvaje dyrektar, adnak jon nia maje prava vyrašalnaha hołasu. Druhi ŭzrovień — heta školnickaje pradstaŭnictva, pa dva vučni ad kožnaj klasy. Hety ŭzrovień padmacavany systemaj “medyjataraŭ” — admysłova padrychtavanych vučniaŭ, jakija mohuć załahodžvać unutranyja kanflikty ŭ klasach. Takaja “dvuchuzroŭnievaja” systema — pilotny prajekt, jaki maje na mecie bolš adkryć niamieckija škoły.
Jašče adzin taki prajekt — “eŭrapiejskaja škoła”. U ziamli Saksonija-Anhalt 15 škołaŭ paznačajuć hety tytuł u svaich praspektach. Tam vialikaja ŭvaha nadajecca vychavańniu na asnovie niepasrednaha kantaktu z vučniami, vyvučeńniu kultury j movaŭ inšych eŭrapiejskich krainaŭ. Školniki bahata vandrujuć: małodšyja jeździać pa krainie, starejšyja na vakacyjach kirujucca za miažu.
Tjutar dla “mapeda”
Vielmi mnie spadabałasia abaronienaść niamieckaha nastaŭnika. Jon maje dabratvorny dla prestyžu hetaje prafesii vysoki akład. Navat va ŭschodnich ziemlach nastaŭnik-pačatkoviec zarablaje 2—3 tys. eŭra ŭ miesiac.
Maładomu pedahohu, jaki prychodzić pracavać u škołu, na pieršyja try hady pryznačajecca daśviedčany tjutar-daradca. Toje samaje — u lekaraŭ dy jurystaŭ.
Nastaŭnika biare na pracu nie dyrektar, jon pryznačajecca rajonnym (haradzkim) albo navat ziamielnym školnym viedamstvam. Dyrektar himnazii imia Valtera Hropijusa spadar Alpert skazaŭ, što jon nia ličyć pravilnaj amerykanskuju madel pryvatnych škoł, dzie dyrektar u kancy navučalnaha hodu prastaŭlaje ŭ viedamaści kožnamu nastaŭniku bały za šerah peŭnych aspektaŭ, a potym vystaŭlaje ŭsich razam z meblaju na vulicu, kab zrabić u škole ramont i ŭziać (albo nia ŭziać) nazad u klasy.
Kniha z Mahilova
Były nastaŭnik rasiejskaj movy himnazii imia Lutera ŭ Vitenberhu, voś užo dva hady jak pensijaner spadar Miunchhof, jaki vadziŭ nas pa škole, razumieŭ, što my — nie rasiejcy, i admysłova dla nas znajšoŭ u biblijatecy knižki pa-biełarusku “z Machiłjova” (tak jon zavie Mahiloŭ).
|
| Himnazija imia Marcina Lutera ŭ Vitenberhu |
Štoranku — u koła
Zakon ab adukacyi patrabuje, kab u školnaj prahramie abaviazkova prysutničała relihija abo etyka. Hety samy zakon dazvalaje adkryvać pryvatnyja škoły, jakimi apiakujucca relihijnyja kanfesii. U Desaŭ jość pačatkovaja škoła evanhielskaj dyjakanii. Jana była adčynienaja na žadańnie baćkoŭ čatyry hady tamu. Ciapier u joj bolš za vosiemdziesiat vučniaŭ. Baćki prystasavali i adramantavali pad škołu były dziciačy sadok. Choć vybirali budynak ź dziesiaci varyjantaŭ, ale siakija-takija minusy jość. Tut niama kuchni, choć heta adna ź niešmatlikich u Niamieččynie škołaŭ z “hrupaj”. Ale niemcy nia robiać z hetaha prablemy: abiedy ŭ škołu prynosiać u termasach.
Zranku dzieci siadajuć u koła i niejki čas abmiarkoŭvajuć svaje prablemy, vykazvajuć pažadańni — vyhavorvajucca. Toje samaje adbyvajecca paśla abiedu pierad sychodam dachaty. Staršyńka baćkoŭskaj Rady kaža, što takaja terapija daje stanoŭčyja vyniki: dzieci robiacca bolš spakojnyja, pryjaznyja, praktyčna nikoli nia bjucca.
Pieršyja try hady dziaržava ni šeleha nie davała na ŭtrymańnie škoły, ciapier apłačvaje adno 90% ad siaredniaha štatnaha raskładu dziaržaŭnaj škoły. Nastaŭniki atrymlivajuć dapłatu, bo z hetaha hodu navučańnie tam zrabiłasia płatnaje (50 eŭra ŭ miesiac). Ale baćki, jakija nia majuć čym płacić, nia płaciać.
Na majo pytańnie, ci chočuć dzieci chadzić u škołu, vychavalnica raspaviała pra novieńkuju, jakuju maci ŭviečary musiła jašče raz pryvieźci ź vioski pad škołu, kab taja patorhała dźviery j upeŭniłasia, što škoła nasamreč zamknionaja.
Škoła ź iluminatarami
Himnaziju imia Marcina Lutera ŭ Vitenberhu ŭ narodzie nazyvajuć škołaj Hundertvasera. Vitenberh, jak i Desaŭ, byŭ krychu palepšanym varyjantam našych panelnych rajcentraŭ: z azotnatukavym kambinatam, spalnymi rajonami j inšymi standartnymi minusami. Kali pačałasia sanacyja sacyjalistyčnych budynkaŭ, nastaŭnik pracy daŭ dzieciam tvorčaje zadańnie — sprajektavać škołu, u jakoj jany chacieli b vučycca. Niekatoryja vučnioŭskija idei nastaŭnik dasłaŭ aŭstryjskamu architektaru Hundertvaseru. Jon słavuty tym, što vyrablaje prajekty tolki ŭ adnym ekzemplary: čyhunačny vakzał, carkvu, kaplicu, terminał, dziciačy sadok. Jašče jon adprečvaje prostyja linii dy ŭžyvaje jašče raz, jak instalacyi, staryja budmateryjały. Hundertvaser prasiaknuŭsia dziciačym ramantyzmam, i praz kolki času ź Vieny byŭ dasłany hatovy prajekt. Da sumy, praduhledžanaj uradam na pieraabstalavańnie, ułady ziamli dadali jašče 4 młn. eŭra, apiakunskaja Rada daźbirała miljon — i za hod paŭstała pryhažunia-škoła, dzie drevy volna rastuć na dachu, a vokny — jak iluminatary karabla...
Zamiest pastskryptumu
Roźnica ŭ sacyjalnym raźvićci miž Zachodniaj i Ŭschodniaj Niamieččynaj mocna adčuvajecca. U Desaŭ z 200 tys. žycharoŭ 20 tys. samych maładych i mabilnych źjechali šukać pracy na zachad krainy. Berlin choć dadaje aptymizmu šmatlikimi novabudoŭlami, ale niepryjemna prezentujecca šmatlikimi niahiehłymi sparudami ŭschodnich kvartałaŭ, staroj vuličnaj kanalizacyjaj. Na Alaksanderplac, kala samaj televiežy, uviečary špacyrujuć vializnyja niepałochanyja ščury. Va ŭschodnich miastečkach viečarami pustyja hastštete i restaracyi. Kožny vośmy — biespracoŭny. Adnak u Niamieččynie vorahami źjaŭlajucca nia ludzi, a prablemy. Prablemy tam abmiarkoŭvajuć. Škoła nie ŭ apošniuju čarhu vučyć kultury supolnaha žyćcia, majsterstvu palapšać jaho jakaść. Chto z baćkoŭ nie žadaje svaim dzieciam takoj škoły?
Jaŭhien Białasin
