U praciah artykułu “Apazycyju — va ŭrad” u numary ad 22 listapada chaču skazać nastupnaje. Pytańnie, ci zaprosić Łukašenka lideraŭ apazycyi va ŭrad, abstraktnaje, kali kazać pra lideraŭ nacyjanalnaje demakratyi, jakija nia ličać, što ŭ Eŭropu Biełaruś pojdzie praz Rasieju. Takich lideraŭ Łukašenka va ŭrad nikoli nie zaprosić.
Pa-pieršaje, jon razumieje hałoŭnuju aksijomu aŭtarytarnaj ułady i bačyć na prykładzie Harbačova: kali sastupić apanentam kavałačak terytoryi, tyja imhnienna pieratvorać jaho ŭ placdarm dla nastupu. Prykład z eks-staršyniom mižnarodnaj parlamenckaj kamisii Viarchoŭnaha Savietu CHIII sklikańnia Kraŭčankam ci vice-śpikieram VS-CHIII Novikavym, jakija pajšli na dyplamatyčnuju słužbu, tut nie pasuje: u hetych — doŭhaja čynavienskaja vyvučka. Im zvykła prychoŭvać ułasnuju pazycyju, ci, lepš skazać, u peŭny momant nia mieć hetaj pazycyi. A ŭjavicie sabie Jurasia Bieleńkaha, Viačasłava Siŭčyka ci Paŭła Sieviarynca, jakija b chavali svaju pazycyju. Nijakich sastupak — hety ŭniversalny pryncyp dyktaturaŭ.
Pa-druhoje, ci možacie vy ŭjavić sabie dva voś takija Łukašenkavy telefanavańni, adzin u Varšavu, druhi ŭ Niamieččynu:
“Zianon Stanisłavavič? Słuchaj, ja vyrašyŭ źmianić kurs. Treba likvidavać rasiejskija bazy ŭ Vialejcy i ŭ Hancavičach — ci vystavić za ich Maskvie rachunak, kab “pa-česnamu”. Abstalavać narmalnuju miažu na Ŭschodzie, i chaj hetyja 250 tysiač nielehałaŭ zastanucca pa toj jaje bok. U cieniavym kabinecie BNF vy z Zabłockim tady padličyli, što stanoŭčaje salda z Rasiejaj u nas z ulikam tranzytu moža być kolki? 2 miljardy dalaraŭ? A to maje tut dakładajuć, što tolki miljard. Bačyš — usio, jak ty prapanoŭvaŭ. Prašu tvajoj dapamohi, karaciej. U intaresach, jak ty lubiš kazać, Baćkaŭščyny. Daju lubuju pasadu i rabi, što paličyš patrebnym. A chočaš, uvohule pasady nie biary — parady davaj. A praz dva hady praviadziom vybary. Tak što biary bilet na pieršy ž avijarejs, a pašpart u ambasadzie ŭžo vypisany”.
“Vasil Uładzimieravič? Hałoŭny redaktar, jaki rassypaŭ nabor Vašaj knihi, siońnia zvolnieny. Skobieleŭ taksama bolš nie pracuje ŭ Administracyi prezydenta, vyśpiatka dali j Sieŭruku. Knihi jakich maładych aŭtaraŭ, na Vaš pohlad, my pavinny byli b datavać u pieršuju čarhu”?
Admovu ad takoj prapanovy Paźniaku pryjšłosia b doŭha tłumačyć navat samym addanym svaim prychilnikam, a razmova z Bykavym (pry lubych vynikach) mahła b istotna źmianić staŭleńnie intelihiencyi da Łukašenki.
Ale Łukašenka paprostu nia zdatny na nieardynarnyja kroki (kali heta tolki nie siłavy pryjom).
I, pa-treciaje, śviedču jak čałaviek, jaki dobra viedaŭ Łukašenku pa Viarchoŭnym Saviecie CHII sklikańnia i naziraŭ u roznych sytuacyjach — spačatku jak deputata, potym jak prezydenta (praŭda, nie razmaŭlaŭ ź im užo hadoŭ siem, ale nia dumaju, kab niešta źmianiłasia). Łukašenka arhanična nie ŭsprymaje Biełaruščyny ŭ jaje kulturnym, moŭnym i histaryčnym sensie. Jon reahuje na jaje ahresiŭna-varoža — možna biaskonca pieraličvać źjedlivyja vykazvańni i pra biełaruskuju movu, i pra Aršanskuju bitvu, i pra bieł-čyrvona-bieły ściah, i pra Niezaležnaść, i pra Viskuli. Jon ličyć biełarusaŭ častkaj rasiejskaha narodu (“my jedinyj narod”), a Biełarusi nie ŭśviedamlaje niezaležnaj krainaj.
Kali b Adamkusu prapanavali dałučyć Rasieju da Litvy z harantavanaj pasadaj prezydenta novaj dziaržavy, jon by admoviŭsia. Jon by navat nie zrazumieŭ, pra što havorka, jamu chapaje Litvy. Dla Łukašenki ž hałoŭnaja pasada ŭ Maskvie zastajecca idejaj fiks, i krainu Biełaruś jon razhladaje jak prystupku da kresła. U momant pahrozy zhubić hetuju pasadu intaresy jaho i nacyjanalnaj apazycyi ŭ dačynieńni da dziaržaŭnaści i biełaruskaści mohuć supaści. Ale vypadak z “Biełtranshazam” jašče raz paćviardžaje, što Łukašenka nia moža “trymać udar”.
Tamu čakać, što jon zaprosić “adradžencaŭ” dla ŭmacavańnia niejkich biełaruskich, nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ — naiŭna.
Ale Łukašenku moža zamianić niechta inšy (zusim nia ź liku ciapierašnich lideraŭ apazycyi). I voś hety inšy, moža, sapraŭdy zrobić takuju prapanovu — choć by tamu, što budzie razumieć toje, čaho nie razumieli ni Kiebič, ni Łukašenka: z apanentami varta damaŭlacca. A dziela hetaha treba padzialicca choć častkaj ułady.
Tak isnujuć praktyčna ŭsie eŭrapiejskija ŭrady i niabłaha kirujuć krainami, i prezydenty-premjery pry hetym pačuvajuć siabie kamfortna. U takoj sytuacyi dziejačam apazycyi, vierahodna, daviadziecca sychodić nie z partyjnych, a ź dziaržaŭnych intaresaŭ.
Moj kaleha Jury Drakachrust nia bačyć pasady dla Anatola Labiedźki ci Vincuka Viačorki. Nie pahadžusia — Labiedźka moh by pradstaŭlać Biełaruś u niejkaj mižnarodnaj arhanizacyi (byŭ ža pry Kiebiču—Šuškieviču ambasadaram u Niamieččynie Piotra Sadoŭski, nijak nie vyjaŭlajučy na hetaj pasadzie siabie jak deputat Apazycyi BNF). Praŭda, nia viedaju, u jakoj stupieni Labiedźka vałodaje zamiežnymi movami. A voś što da Viačorki, dyk ciažka znajści lepšaha kandydata na pasadu ministra adukacyi. I nia tolki pavodle jakaściaŭ movaznaŭcy, ale i z pryčyny ŭśviedamleńnia Viačorkam pryjarytetaŭ systemy adukacyi ŭ sučasnym eŭrapejskim kantekście.
Naahuł, jość dźvie sfery dziejnaści, na jakija ciapierašnija apazycyjanery mahli b pahadzicca pry lubym prezydencie, choć by navat i pry Łukašenku: heta adukacyja i kultura, uklučna z knihavydaviectvam (nie nazyvaju ŚMI — nie prapanujuć). Isnuje pašyranaje mierkavańnie, što Kiebič prapanoŭvaŭ addać adukacyju i kulturu Paźniaku. Jon hetaha nie rabiŭ, ale praz kamisii Viarchoŭnaha Savietu apazycyja BNF dziakujučy namahańniam deputataŭ Hileviča, Barščeŭskaha, Trusava, Cumarava, Viarcinskaha, Hołubieva praviała reformy, jakija spryjali vychavańniu ciapierašniaha pakaleńnia ŭ biełaruskim duchu. Hetyja sfery — losavyznačalnyja dla nacyi, i iści pracavać u Ministerstva adukacyi, kultury, Dziaržkamvyd treba, niahledziačy na toje, što finansavańnie hetych halinaŭ budzie minimalnym.
A voś na što absalutna mohuć nie zvažać pretendenty na pasady, dyk heta na paproki za ŭdzieł va ŭradzie. Iznoŭ ža nie pahadžusia z Drakachrustam, jaki kaža, što heta “pierakreślić ich jak palitykaŭ”. Heta ŭ ZŠA, u Niamieččynie, u Čechii reputacyja vyznačaje palityčnuju budučyniu. U Biełarusi jana ničoha nie vyznačaje i važyć vielmi mała. Chto siońnia pryhadvaje, što ŭ 1994 h. Labiedźka byŭ “daradcam Łukašenki” (tak u aficyjnym telefonnym daviedniku), jahonym pradstaŭnikom u VS i damahaŭsia pryniaćcia zakonaŭ pra “vertykal”, blakavaŭ zakonaprajekt vybaraŭ pa źmiešanaj praparcyjna-mažarytarnaj systemie (h.zn. z partyjnymi śpisami, što na vybarach 1995 h. harantavała b BNF minimum 20 mandataŭ)? Siońnia Labiedźka — pryznany lider abjadnanaj apazycyi. Va ŭradzie Łukašenki byŭ Sasnoŭ, u MZS pracavaŭ Sańnikaŭ, dy što kazać — premjeram byŭ adzin ź “piaciorki” kandydataŭ na prezydenckich vybarach ad apazycyi Čyhir. A druhi — Kazłoŭski — byŭ ministram pry Kiebiču. A Hančaryk — čalcom Biuro CK KPB pry Sakałovu. Domaš byŭ hubernataram pry Kiebiču. Voś tolki Kalakin vyšej za sakratara rajkamu KPB nie paśpieŭ. Siarod ciapierašnich lideraŭ apazycyi ciažka znajści čałavieka, jaki nie pracavaŭ u tych, kaho apazycyja ličyła albo ličyć svaim hałoŭnym voraham.
Siarhiej Navumčyk, Praha
