|
| Ŭładzimier Hardziejenka |
Na vystavie Ŭładzimiera Hardziejenki «My naradzilisia tut», jakaja ekspanujecca ŭ mienskim Pałacy mastactvaŭ (da 28 krasavika), možna pabačyć partrety kiraŭnikoŭ Haradzienskaje vobłaści Źmitra Arcymieni i Alaksandra Dubka. Sam U.Hardziejenka kaža, što ich vyjavy jamu zamoviŭ abłvykankam: «Ja i Domaša malavaŭ. Arcymieniu, praŭda, nie z natury, ale voś Dubko mnie pazavaŭ, my ź im naahuł siabravali. Ale damaloŭvać daviałosia ŭžo paśla jahonaj śmierci».
Ci śviedčać hetkija «sacyjalnyja zamovy» pra toje, što ŭ nas składajecca novaje servilnaje mastactva? Abo heta ŭsio jašče praciah staroje savieckaje tradycyi — dahadžać uładzie?
Dyrektar Biełaruskaha Kalehijumu Aleś Ancipienka ŭpeŭnieny, što servilnaje mastactva siońnia jość i dastałosia jano nam u spadčynu ad savieckich časoŭ: «Raz jość Ministerstva kultury i niama art-rynku, značyć, jość i mastactva, jakoje absłuhoŭvaje patreby ŭłady. Kali jość manapolija na zakup tvoraŭ mastactva, dyk i mastaki vymušanyja padładžvacca pad hust dziaržaŭnych čynoŭnikaŭ, jakija zakuplajuć tyja tvory. Pakul nia ŭźniknie art-rynak, nia budzie svabody».
Mastak Artur Klinaŭ ličyć, što asensavanaha servilnaha mastactva ŭ Biełarusi niama: «Jość peŭnaja hrupa mastakoŭ, abłaščanych uładaj. Ale sama hetaja hrupa padajecca amorfnaj i vypadkovaj. Niechta niekamu patrapiŭsia na vočy — i byŭ nabližany da ŭłady. A patrapiŭsia b inšy — byŭ by abłaščany inšy».
Hałoŭnaje — ščyraść
Prablema adnosinaŭ pamiž mastakom i ŭładaj, na dumku mastaka Alaksieja Maračkina, maje niekalki aspektaŭ: «Što rabić mastaku, śpievaku, jaki naradziŭsia ŭ čas dyktatury? Ci jamu zusim nie śpiavać, nie malavać? U savieckija časy mastaki, jakija chacieli paźbiehčy stvareńnia sacrealistyčnych karcinaŭ z apiavańniem tahačasnaj idealohii, malavali pejzažy. Prykład hetamu — Maślenikaŭ, jaki zachavaŭsia jak mastak navat u tyja hady.
Zusim inšaja reč, kali talenavity čałaviek apiavaje ŭładcu, ale robić heta ščyra, pavodle śviadomaha pierakanańnia. Za heta jamu mnohaje darujecca… Tak, u časy Francuskaje revalucyi Enhr malavaŭ uźniosłyja partrety Napaleona. Ale kali Azaronak apiavaje Łukašenku, dyk ža vidać, što jon prosta prysłuhoŭvaje». Mastakami, jakija sprabujuć paddobrycca da siońniašnich uładcaŭ, Maračkin nazyvaje Alaksandra Šastakova i Mikałaja Apijoka: «Jany nie malujuć Łukašenki, ale stvarajuć partrety Fiłareta dy jaho padnačalenych».
Partrety haradzienskich načalnikaŭ, stvoranyja U.Hardziejenkam, A.Maračkin aceńvaje dosyć vysoka: «Pahladziš na tyja partrety i adčuvaješ roźnicu. Tam pobač visić partret Stałypina, pieršaha haradzienskaha hubernatara. Stałypin — heta ž fihura! A tyja dva čynoŭniki choć i roznyja z tvaru, ale niečym padobnyja. Ci ich heta savieckaja ŭłada takimi padobnymi parabiła… Voś jak vyjaŭlajecca talent mastaka».
Sam U.Hardziejenka nia ličyć, što svaimi pracami absłuhoŭvaje ŭładu: «Na ŭsie haradzienskija karciny dziaržava zrabiła mnie zamovu — i što kiepskaha, kali ŭ vyniku atrymalisia dobryja partrety? Dniami vystavu naviedaŭ naš ministar zamiežnych spravaŭ, i jamu vielmi spadabaŭsia mienavita partret Dubka. Inšym čynoŭnikam biełaruskaha i mižnarodnaha ŭzroŭniu spadabalisia inšyja karciny. Ale ja ž malavaŭ nia tolki čynoŭnikaŭ, ale i mechanizataraŭ, i bakienščyka, i doktara, i pierasialencaŭ z Čarnobylskaj zony. Partret mechanizatara — pieramožcy žniva — mnie taksama zamoviła dziaržava, i na mižnarodnym plenery hety partret potym zavajavaŭ pieršaje miesca. Heta ž dobra, kali dziakujučy takim zamovam stvarajucca sapraŭdnyja tvory».
Mastak zaznačaje, što na jahonaj vystavie jość nia tolki vyjavy «kananizavanych» čynoŭnikaŭ, ale i pryvatny partret Valerja Cichini: «Jon sam zrabiŭ mnie zamovu napisać jahony partret. Pierad vystavaj mianie pieraścierahali: mo lepiej nie vystaŭlać hetaj karciny. Ale ja liču, što heta varty čałaviek i dobry partret».
Ad Bałachoviča da Jazierskaj
Zvańnie «zasłužanaha» ci «narodnaha», padoranaja majsternia — ułada hatovaja płacić tvorcu vielmi ščodra. «Nieabchodna pazbycca zvańniaŭ kštałtu «narodny», «zasłužany», bo jany majuć mała dačynieńnia ŭłasna da mastactva», — miarkuje mastak Alaksiej Kuźmič.
Šykoŭny padarunak — persanalnuju mastackuju halereju — mienskija ŭłady niadaŭna zrabili Leanidu Ščamialovu. Heta była płata za maŭčańnie: paśla takoha padarunku Ł.Ščamialoŭ źniaŭ svoj podpis pad zvarotam da intelihiencyi sabracca na schod. «Mastaki časta svaim zamoŭčvańniem niejkich temaŭ stvarajuć kamfort dla ŭłady i tym paturajuć, prysłuhoŭvajuć joj», — pierakanany A.Maračkin. Jon zhadvaje, što Ł.Ščamialoŭ malavaŭ partrety Ciotki, Jaŭhiena Kulika, pieršy ŭ Biełarusi partret Stanisłava Bułak-Bałachoviča. «A na apošniaj jahonaj vystavie, što ładziłasia da jubileju, ničoha hetaha ŭžo nie było. Zatoje jość partret Eleanory Jazierskaj. Čałaviek adčuŭ kańjunkturu. Jon nia choča niepryjemnaściaŭ sabie, ale ž stvaraje i ŭtulnyja ŭmovy dla ŭłady».
Ci zdolnaja ciapierašniaja ŭłada stvaryć takuju idealohiju, pad jakuju buduć padładžvacca mastaki? Na dumku A.Klinava, hetaha j nia treba. Servilnaje mastactva nie hruntujecca na niejkaj idealohii: «Heta prosta zadavalnieńnie hustaŭ tych ludziej, jakija ciapier majuć uładu. Ichnyja husty byli vychavanyja ŭ savieckaj siaredniaj škole, i ciapier hetyja ludzi chočuć bačyć vakoł siabie karciny takoha ž uzroŭniu».
A.Maračkin kaža, što stvareńnie dziaržaŭnych kanonaŭ kštałtu kolišniaha sacrealizmu ani siońnia, ani paźniej niemahčymaje: «Usie ž buduć śmiajacca! Pahatoŭ, siońnia nikoha nie prymusiš malavać zhodna ź niejkimi adnymi praviłami».
Arkadź Šanski
