29 abo 30 studzienia vyčerpvajucca abjomy pastavak hazu ŭ Biełaruś t.zv. niezaležnymi pastaŭščykami. Miž tym čarhovy raŭnd pieramovaŭ pamiž «Biełtranshazam» i «Hazpromam» skončyŭsia biezvynikova. Heta značyć, što Rasieja znoŭ budzie pahražać poŭnym adklučeńniem hazu. 24 studzienia znervavany Łukašenka dvojčy telefanavaŭ Pucinu, kali «Itera» i «Transnafta» abvieścili ab spynieńni pastavak. Haz pajšoŭ, ale što zastałosia za kulisami?
Jak paviedamiŭ kiraŭnik «Hazpromu» Alaksiej Miler, «peryjad ramantyzmu skončany». Krynicy ŭ «Hazpromie» paviedamlajuć: sprečka praciahvajecca ab canie na haz — biełarusy nastojvajuć na 46 dalarach za tysiaču kuboŭ, Rasieja patrabuje 50 — i taryfach na tranzyt: Biełaruś choča ŭźniać ich da $1,09 za pampoŭku tysiačy kuboŭ na 100 km, Rasieja patrabuje koštu $0,73.
Pry hetym ni dla koha nie sakret, što hazavy šantaž vyklikany nia stolki žadańniem biełaruskaha boku kuplać tańniej, kolki patrabavańniem Rasiei pradać «Hazpromu» «Biełtranshaz» pa prymalnaj dla jaje canie. Biełaruś na heta nie idzie. Jana całkam apłačvaje pastaŭki hazu i navat hatovaja apłačvać ich pa vyšejšych taryfach koštam pavieličeńnia biudžetnaha deficytu. Pytańnie, takim čynam, bolš palityčnaje, čym ekanamičnaje.
Łukašenka trapiŭ u pastku samim ža padpisanaha mižuradavaha pahadnieńnia ab intehracyi ŭ enerhietyčnaj sfery i, šyrej, pahadnieńniaŭ ab sajuzie z Rasiejaj. Parušajučy ŭłasnyja abiacańni, jon praviaraje, nakolki jon niezaležny ad Pucina.
Tym časam z apazycyjnaha lahieru hučać hałasy, što ŭ prodažy «Biełtranshazu» niama niebiaśpieki dla krainy, a cana 600 młn dalaraŭ całkam prymalnaja. U Redakcyi «NN» temu abmiarkoŭvajuć kandydat ekanamičnych navuk Uładź Kałupajeŭ i były namieśnik načalnika ŭpraŭleńnia investycyjaŭ Ministerstva enerhietyki Valancin Mackievič. Što budzie? Što varta rabić uradu? Jakija vyvady naprošvajucca?
«NN»: Staršynia Naziralnaj rady «Biełhazprambanku» Valery Daškievič u apošnim numary «Biełorusskoho rynka» piša, što ŭ asnovie hazavaha kanfliktu — pytańnie ŭłasnaści na «Biełtranshaz». Na dumku Daškieviča, «Biełtranshaz» nie źjaŭlajecca nastolki važnym elementam ekanamičnaj i enerhietyčnaj biaśpieki Biełarusi, kab dziela jaho parušać padpisanaje mižuradavaje pahadnieńnie z Rasiejaj. U hod jon prynosić usiaho 35—40 młn dalaraŭ prybytku. Da taho ž, piša jon, z kožnym hodam «Biełtranshaz» budzie abiasceńvacca. Daškievič paraŭnovaje jaho rolu ŭ zabieśpiačeńni Biełarusi hazam ź jakim-niebudź «Zapsibtranshazam», praź jaki taksama ž idzie haz u Biełaruś. Što Vy dumajecie pra heta?
Valancin Mackievič: «Biełtranshaz» — adzin z klučavych elementaŭ biełaruskaj ekanomiki. Kantrol nad im — heta kantrol nad našaj ekanomikaj. Dyj navošta pradavać vielmi prybytkovaje pradpryjemstva?
«NN»: Daškievič kaža, što prybytak budzie źmianšacca, bo biełaruski bok nia maje ŭłasnych srodkaŭ na madernizacyju...
V.M.: Hazapravody, sapraŭdy, patrabujuć madernizacyi, ale heta nie pytańnie siońniašniaha dnia.
«NN»: U časie amal supali razreklamavanaje padpisańnie rasiejskim premjeram Kaśjanavym rašeńnia pra budaŭnictva Paŭnočnaeŭrapiejskaha hazapravodu pa dnie Bałtyjskaha mora i šantaž Biełarusi. Ci jość niejkaja ŭzajemasuviaź pamiž hetymi padziejami? Nakolki realistyčnaja pabudova hazapravodu pa dnie mora?
V.M.: Budaŭnictva pa dnie — heta vielizarnyja srodki. Hety prajekt zdajecca blefam. U lubym vypadku tranzyt praź Biełaruś zaŭsiody tańniejšy. Kali b Rasieja transpartavała haz u abychod Biełarusi, heta kaštavała b joj dadatkovyja 200 młn dalaraŭ. Nakolki ja viedaju, va ŭradzie analizujecca hety rasiejski prajekt, uzvažvajucca ŭsie mahčymyja sytuacyi.
Kolki kaštuje «Biełtranshaz»
«NN»: Biełarusy arhumentujuć, što cana hazu dla Biełarusi pavinna być nižejšaj, čym dla Ŭkrainy, bo praź Biełaruś idzie karaciejšaja daroha da Eŭropy. Heta abhruntavanaje patrabavańnie?
V.M.: Biełaruskija trubapravody pastaŭlajuć haz na poŭnač Eŭropy, a ŭkrainskija — na poŭdzień... Roznyja rynki…
Uładź Kałupajeŭ: Niepryhoža pakazvać partneru, jak treba farmavać sabiekošt hazu. Heta tavar rasiejcaŭ, jany za jaho mohuć vystaŭlać lubuju canu, a našaja sprava — vyrašać, brać jaho ci nia brać. Heta faktyčna pošuk drobiaziaŭ, jakija addalajuć vyrašeńnie samoj prablemy.
«NN»: Ci byli precedenty ŭzhadnieńnia taryfaŭ miž Biełarusiaj i Ŭkrainaj?
V.M.: Kali b takoje supracoŭnictva było naładžana i ŭzhadnialisia pazycyi, prablemaŭ nie było b. Ale ž raniej Biełaruś padstaŭlała Ŭkrainu, a siońnia Ŭkraina faktyčna nie źviartaje ŭvahi na Biełaruś.
Imperyjalizm — napeŭna, a liberalizmu nijakaha
«NN»: Tym nia mienš, va Ŭkrainie sočać za ciapierašniaj sytuacyjaj. Ekspert kijeŭskaha analityčnaha Centru imia Razumkova Ŭładzimier Saprykin zajaviŭ: «Pieramovy ŭ Kijevie adbyvalisia jakraz u momant, kali Rasieja vystupiła z rezkim hazavym šantažom u dačynieńni da Biełarusi, pahražajučy joj poŭnym spynieńniem pastavak hazu, kali Miensk nie pahodzicca za kapiejki addać «Hazpromu» kantrol nad svaimi hazapravodami. Nas taksama pužali, taksama šantažavali, ale nikoli nie dachodzili da takich metadaŭ. Havorycca, što dziaržaŭnaj daktrynaj u Rasiei ciapier źjaŭlajecca liberalny imperyjalizm. Imperyjalizm — napeŭna, a liberalizmu tut niama nijakaha».
V.M.: Ja pierakanany, što meta «Hazpromu» — pastavić našu ekanomiku na kaleni. A cana hazu — druhasnaje pytańnie. Heta šantaž. Prymierkavany, darečy, da marazoŭ...
U.K.: Nie nazyvajcie sytuacyi šantažom. Tut zvyčajnyja ekanamičnyja adnosiny. Pucin adstojvaje intaresy Rasiei i ŭ pryvatnaści «Hazpromu». Uźnikajuć peŭnyja paraleli pamiž tym, što ciapier adbyvajecca ŭ sajuznych dačynieńniach Biełarusi i Rasiei, i časami, jakija papiaredničali padziełu Rečy Paspalitaj. Tady rasiejski car Piotar I damoviŭsia z pruskim karalom ab kanservacyi starych paradkaŭ i niedapuščeńni reformaŭ u Rečy Paspalitaj.
Rasieja zachoŭvała dla Biełarusi nizkija ceny na haz, adciahvajučy tym samym rynkavyja reformy, restrukturyzacyju biełaruskaj ekanomiki, likvidujučy kankurenta na adzinym rehijanalnym rynku. Kanservacyja ekanomiki pryviała da taho, što my prajhrajom rasiejcam navat u cenavaj kankurentazdolnaści. Ciapier Rasieja prosta vykarystoŭvaje słabaść biełaruskaj ekanomiki. Jany raźličvajuć, što rana ci pozna nas dacisnuć i buduć kantralavać nia tolki tranzyt hazu, ale i ŭsiu ekanomiku całkam. Ja nia zhodny z sp.Mackievičam, što prodaž «Biełtranshazu» staŭsia b trahiedyjaj dla Biełarusi. Trahiedyja — u adsutnaści reformaŭ, jakaja robić ekanomiku biezabaronnaj.
Toje, što kryzys zdaryŭsia ciapier, zimoj, ja liču pralikam našych uładaŭ. Kali b my jašče na pačatku 90-ch pierajšli na suśvietnyja ceny, jak krainy Bałtyi, abo choć by na varyjant Ukrainy, peŭnyja reformy adbylisia b. Krainy Bałtyi ciapier majuć «pryščepku» ad rostu cenaŭ na haz. Rasieja nia moža ich pastavić, jak nas, u takija ŭmovy.
Dzie Sidorski voźmie hrošy
«NN»: Ujavim, što cana hazu ŭźniałasia da 50 dalaraŭ, a cana tranzytu stała ŭkrainskaj. Straty Biełarusi składuć 200—240 młn dalaraŭ. Dzie ŭziać hetyja hrošy? Vy kažacie, sp.Mackievič, što kredyt rasiejski brać niepažadana. Mižnarodny valutny fond nam taksama nie daje kredytaŭ. I što tady? Urad budzie vymušany pajści na hetyja pieraŭtvareńni ci budzie adciahvać ich, bieručy rasiejskija pazyki? A mo niejki treci varyjant?
U.K.: Ja dumaju, hetyja hrošy buduć znojdzienyja za košt pieraraźmierkavańnia. Voźmuć hrošy z prybytkovych pradpryjemstvaŭ, naprykład z aperataraŭ mabilnaj suviazi, i buduć datavać stratnyja pradpryjemstvy. Pa-druhoje, mahčyma, paniziacca zarobki, źniziacca raschody na amartyzacyju.
Tvaram da Zachadu
«NN»: Jakija Vašy recepty dla ŭradu, jakoje vyjście z sytuacyi vy bačycie? Što rabić?
V.M.: Pa-pieršaje, važna całkam admovicca ad barteru i pierajści na raźlik hrašyma: Biełaruś — za haz, «Hazprom» — za tranzyt. Pa-druhoje, jašče nia pozna ŭziać kirunak na liberalizacyju ekanomiki, zamiežnyja investycyi. Treba, kab było adkrytaje na Zachad akno i kab byli źniatyja palityčnyja pieraškody zachodniamu kapitału. A dla hetaha pryncypova važna vyrašyć našy ŭnutrypalityčnyja pytańni. Pa-treciaje, pryvatyzacyja «Biełtranshazu», pakul nie refarmavanaja biełaruskaja ekanomika, supiarečyła b kancepcyi enerhietyčnaj i ekanamičnaj biaśpieki Biełarusi, jakuju raspracavali Akademija navuk i Ministerstva ekanomiki.
U.K.: Rost cenaŭ na haz možna ŭspryniać jak stanoŭčuju źjavu, jak naturalny šturšok da peŭnych reformaŭ. Palityčnyja i ekanamičnyja pieraŭtvareńni padajucca idealnym varyjantam. Kali ich nia budzie, urešcie daviadziecca addać nia samamu lepšamu rasiejskamu kapitału ŭsio toje, što jon choča...
Što da «Biełtranshazu», dyk častku pakietu akcyjaŭ, jak i planavałasia, možna było b pradać. Heta padvysiła b efektyŭnaść našaj hazatranspartnaj systemy. Ja tut nia baču pahrozy našaj niezaležnaści. Samaja vialikaja pahroza — zakanservavanaja struktura našaj ekanomiki, što pryviazvaje nas da Rasiei.
Nieabchodnaja restrukturyzacyja ekanomiki, deversyfikacyja zamiežnahandlovych napramkaŭ, pavarot tvaram da Zachadu, ustupleńnie ŭ asnoŭnyja mižnarodnyja arhanizacyi. Ale samaje hałoŭnaje — madernizacyja našaj haspadarki za košt pryciahnieńnia zachodnich investycyjaŭ. Bo rasiejcy zacikaŭlenyja tolki ŭ niekatorych halinach, jak naftachimičny kompleks, elektraenerhietyka, kamunikacyi, i ŭ niekatorych bujnych pradpryjemstvach. A bolšaść ludziej u nas zaniatyja zusim u inšych sferach, jakija mała cikaviać rasiejski kapitał.
A moža, drovami
«NN»: Jakija jość alternatyvy pastavak hazu ŭ Biełaruś, nakolki jany realistyčnyja?
U.K.: Jość haz u Turkmenii. Na jaho realizacyju patrebnyja vydatki, jon moža być vyhadny tolki tady, kali Rasieja prapanuje nam ceny, bolšyja za 90 dalaraŭ za tysiaču kuboŭ.
Nie vialikaja biada, što Rasieja pastaŭlaje nam 100% hazu. Biada ŭ tym, što našyja bujnyja pradpryjemstvy nia mohuć raźličycca na 100% za enerhanośbity, pryčym pa suśvietnaj canie i ŭ hrašovaj formie. Ale my pavinny mieć alternatyŭnyja varyjanty pastaŭki i techničnyja mahčymaści pierachodu na ich u terminy, jakija adpaviadali b enerhietyčnaj biaśpiecy našaj krainy.
V.M.: Što tyčycca turkmenskaha hazu, na siońnia jon kantralujecca systemaj hazapravodaŭ «Hazpromu» i abjom jaho pastavak zaležyć mienavita ad apošniaha. Asnoŭnyja resursy «Itery» — heta turkmenski haz. Adno z eŭrapiejskich patrabavańniaŭ da Rasiei — kab rasiejski manapalizm na tranzyt turkmenskaha hazu ŭ Eŭropu byŭ źniaty. Hetaje pytańnie kaliści budzie vyrašana. Havoračy pra alternatyvu, my pavinny ŭličvać taksama i paliŭny mazut...
U.K.: Pasłuchać niekatorych čynoŭnikaŭ, dyk «u nas i droŭ šmat»…
«NN»: Ci realna kampensavać častku našych dadatkovych vydatkaŭ na zakup enerhanośbitaŭ za košt płaty za ŭtrymańnie na našaj terytoryi rasiejskich vajskovych bazaŭ?
V.M.: Košt utrymańnia takich bazaŭ pavinien być vielmi vialiki. Heta ž abjekty pieršaha etapu źniščeńnia, i Biełaruś praź ich u vypadku hlabalnaha kanfliktu traplaje pad udar.
U.K.: Prezydentam Biełarusi adnojčy ŭžo nazyvałasia ličba, kolki Rasieja pavinna płacić za hetyja bazy. Jon paraŭnaŭ ich z kasmadromam Bajkanur i nazvaŭ ličbu — 200 młn dalaraŭ štohod. Ale heta pytańnie palityčnaje, a nie ekanamičnaje...
Maskva im nie kiruje
«NN»: Recepty Vašy jasnyja. A jaki b vy dali prahnoz?
V.M.: Razmova pra prodaž akcyjaŭ «Biełtranshazu» ŭžo nia budzie iści, a buduć vieścisia pieramovy tolki pra košt hazu i tranzytu.
U.K.: Biezumoŭna, my budziem spažyvać haz pa bolšych cenach, a rascenki za tranzyt buduć krychu roźnicca ad ukrainskich. U vyniku, vyjdzie varyjant nia samy horšy, ale j nia samy lepšy. Ciapier rasiejcy, zdajecca, chočuć tolki pakarać Biełaruś, havorka ab poŭnaj pieramozie nia jdzie. A dalej hetaja tendencyja budzie zachoŭvacca. Buduć novyja nahody dla pretenzijaŭ. Pakul što akcyjanavańnia «Biełtranshazu» ŭdasca paźbiehnuć. Potym pačniecca nakoplivańnie dziaržaŭnaj zapazyčanaści. I kaliści rasiejcy skažuć: treba pahasić zapazyčanaść, davajcie nam kantrolny pakiet «Biełtranshazu». Heta sprava času. Ja nia ŭpeŭnieny, što «Biełtranshaz» da 2006 hodu piarojdzie da rasiejcaŭ, ale jon kaliści ŭsio roŭna budzie ŭ ich. Choć sutnaść biełaruskaha palityčnaha režymu takaja, što jon budzie da apošniaha adstojvać dziaržaŭny kantrol nad biełaruskimi pradpryjemstvami…
Kali nia budzie pradavacca pry hetym prezydencie, Rasieja zabiare toje, što choča zabrać, jak tolki jon źmienicca. Chto b ni pryjšoŭ da ŭłady, daviadziecca addać.
V.M.: Nia zhodny z Vami. Svaimi dziejańniami Łukašenka pakazaŭ, što z 2001 hodu Maskva im nie kiruje. Nia maje na jaho ŭpłyvu i Zachad. I ŭ «hazavaj atacy» rasiejcy nie atrymajuć vynikaŭ. Darečy, za minuły hod rasiejskija pastaŭki hazu apłačanyja biełaruskim bokam na 106%!
Voś praz takija zajavy, jak Vaša, Biełaruś prajhraje infarmacyjnuju vajnu… Naadvarot, niadaŭniaja historyja z «Krynicaj», «Kamunarkaj», a ciapier ź «Biełtranshazam» pavinna pakazać, što nichto ničoha biaz hrošaj nie addaść. I budzie pradavacca za stolki, kolki kaštuje. Ale infarmacyjnuju vajnu sapraŭdy Biełaruś prajhraje. Projhryšnyja nastroi ŭłaścivyja nia tolki niekatorym dziejačam apazycyi — mianie aburaje toje, što zaŭlajuć Čyhir ci Ramančuk, — ale i čynoŭnikam taho ž «Biełtranshazu». «A chto ž budzie kuplać biełaruskuju pradukcyju, kali vyrastuć ceny na haz?» — panikujuć jany. Choć sabiekošt pradukcyi vyraście niaznačna, dyj ceny na syravinu paralelna rastuć i na ŭnutryrasiejskim rynku, dzie znachodzić zbyt bolšaść našych tavaraŭ.
«NN»: Čym abumoŭlivajucca paraženskija nastroi: abjektyŭnymi ci subjektyŭnymi faktarami? Moža, niekatoryja ludzi persanalna zacikaŭlenyja, kab «Biełtranshaz» pierajšoŭ u «Hazprom», z usimi nastupstvami?
V.M.: Mnie padajecca, što zacikaŭlenaść majuć kala 300 strukturaŭ, jakija pracujuć na barter. Raniej, u tym ža 2001 hodzie, barter prynosiŭ vielizarnyja prybytki. Kali za barter cana našaj pradukcyi była ŭ paŭtara razu nižejšaja za sabiekošt!.. Tut lažać mienavita asabistyja intaresy. I kali prapanavany rasiejski kredyt, za jaki pryjdziecca raspłačvacca znoŭ ža barteram, budzie pryniaty, faktyčna heta paćvierdzić, što niechta vielmi zacikaŭleny ŭ hetych finansava-tavarnych płyniach, jakija iduć praz enerhietyku.
Zapisaŭ Aleh Tačony
