Biełaruś — novaja i nieviadomaja kraina Eŭropy. Kab pryciahnuć da jaje ekanamičnuju ŭvahu, uradu treba zmahacca z proćmaj takich ža małaviadomych susiedziaŭ-kankurentaŭ.
Typovy zachodni biznesoviec błytaje Łatviju ź Litvoj, a Słavaččynu — z Słavienijaj. Rasiejskaja mova biełaruskaj ułady duryć hałavu zachodniamu spažyŭcu, jon pačynaje dumać, što Biełaruś — heta pravincyja Rasiei. Adzin viadomy švedzki žurnalist tak i napisaŭ: «Biełaruś/Vitryssland» — heta «Rasieja ŭzimku». Z pryčyny rusifikacyi dziełavoj dakumentacyi i sajtaŭ pasolstvaŭ Biełarusi ŭ Eŭropie, mnohija eŭrapiejcy źbiralisia naviedać Biełaruś... pa rasiejskaj vizie. Siońnia ankiety i inšaja konsulskaja infarmacyja bolšaści ambasadaŭ robicca znoŭ pa-biełarusku i pa-anhielsku. Pytańnie źnikła samo saboj.
U śviecie katastrafična zaniepadaje biełarusistyka i cikavaść da Biełarusi — aprača palitalahičnaj prablematyki. Na fonie adkryćcia novych centraŭ ukrainistyki, u zachodnich universytetach źnikajuć apošnija biełaruskija študyi. Z dobraj sotni zachodnich biełarusistaŭ, jakija brali ŭdzieł u mimižnarodnym kanhresie 1995 h., zastalisia adzinki. Bolšaść pieraklučyłasia na ŭkrainistyku ci rusistyku.
Va ŭsim śviecie specyjalisty pa zamiežnych krainach rychtujucca na specyjalnych katedrach. Zrabiŭšy adzinaj dziaržaŭnaj movaj ukrainskuju, urad našaha susieda aŭtamatyčna zabiaśpiečyŭ padrychtoŭku zamiežnych specyjalistaŭ i rost zacikaŭlenaści da krainy ŭ intelektualnych kołach Zachadu i Ŭschodu. Kožny biznesoviec viedaje, što ŭ Kijevie možna damovicca pa-rasiejsku, ale ŭsia dziełavaja infarmacyja tolki pa-ŭkrainsku, 72% škalaroŭ vučacca na rodnaj movie. Tamu treba vyvučać ukrainskuju movu.
Švecyja niadaŭna adčyniła dźvie ŭniversyteckija katedry ŭkrainistyki. Pieradusim hetyja katedry praz arhanizacyju kanferencyj, navukovy dy papularny druk na švedzkaj movie robiać dobruju reklamu małaviadomaj kaliści krainie. Tut vučacca i aśpiranty-švedy, jakija vybrali ŭkrainistyku (movu, palityku, ekanomiku) svajoj budučaj prafesijaj. Paśla vučoby jany buduć šukać i znojduć pracu pa specyjalnaści. Mienavita hetaja hrupa novaj eŭrapiejskaj elity budzie lakamatyvam ekanamičnych adnosinaŭ Eŭraźviazu z Ukrainaj. Tak ruchajecca śviet.
U toj samy čas u Švecyi adsutničaje mahčymaść vyvučać biełaruskuju movu. Heta adzinaja słavianskaja mova, nie reprezentavanaja ŭ krainie. Čamu? Adkaz švedzkich palitykaŭ prosty i prahmatyčny: u Miensku ŭsio pa-rasiejsku. Heta značyć, što na doŭhuju perspektyvu ŭ Švecyi, jak i ŭ inšych krainach Eŭropy, nia budzie specyjalistaŭ pa Biełarusi, bo kraina vyvučajecca tolki razam z movaj. Va ŭradavyja i biznesovyja struktury na pasady specyjalistaŭ pa Biełarusi (dyplamataŭ ci kansultantaŭ) pryznačajucca hadavancy katedraŭ rusistyki, jakija ničoha nia viedajuć pra Biełaruś. Mienavita heta šmat u čym vyznačaje kvołuju dynamiku ekanamičnych stasunkaŭ.
Biełaruskaja mova — adzinaja, nie prezentavanaja na cetlikach i instrukcyjach tavaraŭ zachodnich kampanij. Miž tym heta vialiki biznes nia tolki dla pierakładčykaŭ, ale i dla dziaržavy. Bo pavažanyja suśvietnyja kampanii zamaŭlajuć pierakłady ŭ krainie pachodžańnia. Siońnia biełaruskija pierakładčyki niasuć vialikija straty, a dziaržava vydatkoŭvaje značnyja hrošy, bo ŭvieś pierakład dla ekspartnych tavaraŭ u Biełaruś robicca pa-rasiejsku ŭ Maskvie. Adtul ža bujnyja zachodnija kampanii zaprašajuć pierakładčykaŭ dla kansultacyi ź Mienskam.
Usio sapraŭdy cikavaje i žyvoje (litaratura, rok, histaryčnaja navuka, žurnalistyka i analityka) stvarajecca ŭ Miensku pa-biełarusku. I heta doŭhaterminovaja histaryčnaja tendencyja. Na dumku Łarysy Hienijuš, źniščalnaja ŭ dačynieńni da rodnaj kultury cyvilizacyja «aby kiłbasy» — šlach u nikudy. Na postkalanijalnaj mentalnaści nie pabuduješ dabrabytu. Pahladzicie, što robicca ŭ anhłamoŭnaj ci frankamoŭnaj Afrycy. Lohika tut prostaja. Pravincyja nikoli nie žyvie lepš za centar. Biełaruskaja mova aŭtamatyčna ruchaje krainu ŭ centar z usimi pazytyŭnymi nastupstvami. Inšych receptaŭ ja nia viedaju.
Andrej Katlarčuk, Stakholm
