60 hadoŭ prajšło paśla vajny, a historyki jašče nia viedajuć, kolki ž biełarusaŭ zahinuła. Nia mohuć źličyć ci prosta ŭłada nie zacikaŭlenaja?
Kožny čaćviorty biełarus zahinuŭ u vajnie, ličyłasia ŭ saviecki čas. Kožny treci — kaža ciapierašni aficyjoz. Śledam za «linijaj partyi» vahajucca j daviedačnyja vydańni. Tak, «Biełaruskaja histaryčnaja encyklapedyja» (t.2, 1994) u artykule «Vialikaja ajčynnaja vajna» nazyvaje ličbu ŭ «2,2 młn čał. (kožny čaćviorty)», a «Biełaruskaja encyklapedyja» (t.4, 1997) užo abychodzicca biez kankretnych ličbaŭ: «Na Biełarusi zahinuŭ amal kožny 3-i jaje žychar».
Historyki dajuć tolki prybliznyja źviestki, atrymanyja analityčnym šlacham. Čamu? «Pra peŭnyja ličby možna budzie havaryć, kali vyjduć usie knihi seryi «Pamiać». Pakul ža jość tolki roznyja versii», — kaža historyk hienerał-major Viktar Šomadzi.
Pieršyja padliki strataŭ siarod nasielnictva Biełarusi pačali vieści partyzany ŭ 1942 h. «U lutym 1942 h. byŭ zvarot biełaruskich dziejačoŭ (Jakub Kołas, Janka Kupała, Zair Azhur, Łarysa Aleksandroŭskaja, Pancielajmon Panamarenka j inš.) pra hienacyd biełaruskich dziaciej i padletkaŭ. Zvarot byŭ nakiravany ŭ Mižnarodny Čyrvony Kryž, u Ženevu. Tam byli pieršyja zhadki pra straty siarod mirnaha nasielnictva», — kaža navukovy sakratar Nacyjanalnaha archivu Jaŭhien Baranoŭski. U 1943 h. Biełaruski štab partyzanskaha ruchu rychtavaŭ spravazdačy nia tolki dla biełaruskich dziaržaŭnych orhanaŭ, ale j dla ahulnasajuznych.
Dakładnyja ž padliki strataŭ pačałasia pa vajnie. Stvoranaja ŭ Maskvie Kamisija pa vyjaŭleńni złačynstvaŭ niamiecka-fašysckich zachopnikaŭ na zachoplenych terytoryjach i kamisii sadziejničańnia ŭ Miensku dy abłasnych centrach pracavali ŭ 1945—1946 h. U vyniku byli padličany straty siarod mirnaha nasielnictva (1 młn 409 tys. čał.), vajennapałonnych (810 tys.), a taksama kolkaść vyviezienych na prymusovyja raboty ŭ Niamieččynu (380 tys.). Siarod mirnych strataŭ amal 30% składali dzieci j padletki. «Statystyka ŭ saviecki čas zaŭsiody była prerahatyvaj sajuznych dziaržaŭnych orhanaŭ: jany raspracoŭvali metodyku. Miascovyja orhany vykonvali ich prahramu», — raspaviadaje Ja.Baranoŭski.
U 1965 h., kali rychtavalisia śviatkavać 20-hodździe Pieramohi, da ludzkich strataŭ časoŭ vajny dadali zahinułych partyzanaŭ — jašče 45 tys. čał. Tak padviali ahulnuju ličbu — 2 młn 265 tys. palehłych. Ad 9 młn 115 tys. pieradvajennaha nasielnictva vychodziŭ akurat kožny čaćviorty žychar Biełarusi (25%). Adnak hetaja ličba była vielmi ŭmoŭnaj, bo nidzie nie vyłučałasia ličba frantavych strataŭ. I siońnia historyki nia mohuć navat z dakładnaściu skazać, ci ŭ ličbu strataŭ siarod mirnaha nasielnictva ŭklučalisia frantavyja achviary, ci nie.
Poŭny varyjant artykułu hladzicie ŭ hazecie "Naša Niva".
Arkadź Šanski
