Rasieja hublaje svoj federatyŭny charaktar. U šmatnacyjanalnaj i polikanfesijnaj Rasiei heta faktyčna pavarot da imperskaha ładu palityčnaha žyćcia.Samaj vialikaj chłuśnioj Uładzimiera Pucina było ćvierdžańnie, nibyta jaho palityka pryviadzie (ci, jak jašče niekalki miesiacaŭ tamu havaryłasia, užo pryviała) da pieramohi nad teraryzmam i miru ŭ Čačenii. Paśla trahiedyi ŭ Besłanie chłusić bolš niemahčyma. Apošnija sproby — zamoŭčvańnie maštabu dy abstavin bojni ŭ asiecinskaj škole — patanuli ŭ infarmacyjnym patoku.
Vyśvietliłasia, što «mačyć u sarciry» i abaraniać svaich hramadzian — dźvie roznyja i niesumiaščalnyja rečy.
Inšaja chłuśnia, adnak, jašče dalokaja ad raźviančańnia, navat nosić charaktar kalektyŭnaha samapadmanu.
Pa-pieršaje, Rasieja lohka pavieryła ŭ toje, što joj supraćstaić mižnarodny teraryzm, zaplušvajučy vočy na čačenski (a ciapier jašče i inhuski) charaktar uzbrojenaha supracivu na Kaŭkazie. Vajavać prychodzicca amal z cełym narodam (kažu ab hetym, nie nadajučy nijakaj vartasnaj acenki słovu «narod»: zabojstva dziaciej — heta złačynstva, navat kali b za jaho prahałasavali ŭsie; heta, darečy, adnosicca i da tysiač čačenskich dziaciej, što zahinuli z 1994 h.)
Pa-druhoje, ani ŭłada, ani hramadztva jašče nie hatovyja pryznacca sami sabie, što biezdapamožnaść Rasiei vynikaje z samoj budovy i aŭtarytarnaha charaktaru jaje ŭłady, najpierš siłavych struktur. Jaje biezadkaznaść pierad hramadztvam i karumpavanaść robiać zakładnikami ŭsio nasielnictva krainy.
Radyjus pahrozy niepasredna zaležyć ad kolkaści najaŭnych, jakija patencyjnyja napadniki zdolnyja zapłacić na blok-pastu. Navat pry Jelcynu stolki cyvilnych asob za dziesiać dzion u Rasiei (pa-za Čačnioj) nia hinuła.
Adnak adkryta skazać, što vajna ŭ Čačenii i kurs na «žorstkuju ruku» ŭnutry Rasiei źjaŭlajucca niepasrednymi čyńnikami jak usplosku teraryzmu, tak i biezdapamožnaści pierad im — značyć raśpisacca va ŭłasnym bankructvie, pryčym jak Pucinu, tak i rasiejskamu hramadztvu, što pastaviła na jaho. Tamu čarhovaja kampanija pa zakručvańni hajek i ŭzmacnieńni aŭtarytarnaha charaktaru dziaržaŭnaj ułady ŭ Rasiei vyhladaje jak lahičny praciah palityki kalektyŭnaha samapadmanu. Pieravod strełak — asnoŭnaja častka takoj palityki.
Apošnija inicyjatyvy Pucina (pierachod da praktyki pryznačeńnia hubernataraŭ i vybaraŭ vyklučna pa partyjnych śpisach) prymušajuć dumać, što ŭ Kramli vyrašyli «pryznačyć» vinavatymi hubernataraŭ i deputataŭ.
Cikava, što heta adbyvajecca na fonie demanstratyŭnaj admovy ad publičnaha raśśledavańnia besłanskaj raźni. Vidavočna, što vyniščajucca apošnija padmurki niezaležnaj, niesankcyjanavanaj Kramlom publičnaj palityčnaj dziejnaści.
U vypadku z hubernatarami ŭsio zrazumieła, źmiena vybarčaj systemy patrabuje krychu bolš kamentaroŭ. Viadoma, naprykład, što biełaruskija demakraty śpiać i marać ab tym časie, kali narešcie budzie ŭviedziena praparcyjnaja systema. Adnak, jak havoryć dośvied toj ža Rasiei, va ŭmovach aŭtarytarna-biurakratyčnaj systemy i manapolii na ahulnanacyjanalnyja ŚMI kiravać joju navat praściej, čym adnamandatnymi akruhami (nie zabyvajcie, što prachadny barjer u Rasiei taksama chutka pavysiać). Šancy prarvacca dla niazhodnych, takich, naprykład, jak Uładzimier Ryžkoŭ, zastajucca tolki pa akruhach. Navošta, zdavałasia b, vybary pad kantrolem? Ale rasiejskaja ŭłada, vidać, užo dajšła da taho ž stanu, što i biełaruskaja, — kali navat adzin-dva niamocnyja hałasy pratestu «ŭ systemie» ŭsprymajucca jak pahroza. Takim čynam, biez błasłavieńnia Kramla ŭ rasiejskuju palityku bolš nie ŭvajści ni pa vertykali, ni pa haryzantali. Krytykaŭ stanie mienš. Biezdapamožnaj uładzie budzie lahčej być biezadkaznaj.
Jakija, adnak, mohuć być vyniki hetych krokaŭ? Siarod šmatlikich aspektaŭ i niuansaŭ vyłuču dva.
Pa-pieršaje, aproč razbureńnia apošnich atrybutaŭ navat farmalnaj, dekaratyŭnaj i «kiravanaj» demakratyi, Rasieja hublaje svoj federatyŭny charaktar. U monanacyjanialnaj krainie heta možna było b nazvać stvareńniem unitarnaj dziaržavy, u šmatnacyjanalnaj i polikanfesijnaj Rasiei — heta faktyčna pavarot da imperskaha ładu palityčnaha žyćcia. Šmatlikija nacyjanalnyja mienšaści mohuć nieŭzabavie stracić svaich pradstaŭnikoŭ u centralnaj uładzie (dahetul kožny rehijon abiraŭ minimum adnaho deputata ŭ Dumu, ciapier heta nieabaviazkova. Biezumoŭna, Kreml budzie cisnuć na partyi, kab u ich śpisach źjaŭlalisia tatary, kałmyki i čačency, ale heta buduć inšyja, pryznačanyja Maskvoj, a nia vybranyja narodam pradstaŭniki). A na miescach ułada moža kančatkova pierajści da picierskich hebistaŭ i inšych siłavikoŭ samaha roznaha hatunku. Rezka ŭzrastaje niebiaśpieka taho, što ŭ śviadomaści «nacmienaŭ» budzie praviedziena tłustaja rysa pamiž imi samimi i «rasiejskaj» uładaj (asabliva kali pavodle ŭkaranionaj tradycyi hebešniki-hubernatary buduć pavodzić sabie jak tyja miadźviedzi na vajavodztvie). Čym heta moža pahražać Rasiei z punktu hledžańnia biaśpieki i terarystyčnaj sytuacyi — miarkujcie sami.
Pa-druhoje, na Pucina ŭskładajecca dadatkovy ciažar kadravaj palityki. Pry hetym lubyja promachi i pamyłki novych rehijanalnych uładaŭ buduć aŭtamatyčna śpisvacca na Kreml, heta značyć na samoha rasiejskaha prezydenta. Paralelna z hetym pavialičvajecca i jaho zaležnaść ad najbližejšaha atačeńnia, jakoje budzie «dapamahać» hetuju palityku pravodzić. Jak vynik, adbyvajecca čarhovaje ŭzmacnieńnie siłavikoŭ, ale na hety raz, jak ni paradaksalna, za košt samoha Pucina. Viadoma, što pry takoj unutranaj architektury ŭłady nijakich publičnych raśśledavańniaŭ novych teraktaŭ nia budzie. U siłavikoŭ kančatkova raźviazvajucca ruki, a ŭ hramadztva — zatykajucca raty. Staŭka robicca na tych, chto «močyć u sarciry», pramarhaŭšy pry hetym Besłan, červieńskuju raźniu ŭ Inhušecii, na tych, chto da apošniaha admaŭlaŭsia pryznać žnivieńskija avijakatastrofy teraktami…
Pry najhoršym varyjancie raźvićcia padziej (a jaho nia varta śpisvać z rachunku, zvažajučy na toje, jak dahetul «stabilizavali sytuacyju» i «pieramahali teraryzm») pucinskija inicyjatyvy mohuć zakłaści minu zapavolenaha dziejańnia kali nie pad usiu Rasieju, dyk pad Paŭnočny Kaŭkaz. Ale pakolki reforma ŭłady faktyčna adbudziecca ŭ 2006—2007 h. (dziejnym hubernataram i deputatam dazvolać dasiadzieć ich terminy), «raschlobvać» nastupstvy daviadziecca ŭžo pierajemniku. Chacia čamu pierajemniku? Kali Pucin štości tak hruntoŭna refarmuje, mahčyma, jon heta robić «pad siabie»? Tady nia dziva, što Maskva pahladzieła skroź palcy na toje, što zdaryłasia ŭ Biełarusi 7 vieraśnia. Možna ličyć, Łukašenku znoŭ pašancavała: pry takich stachanaŭskich tempach pabudovy dyktatury ŭ Rasiei chto źviernie ŭvahu na jahony referendum?
Vital Silicki
