Анатоль Крэйдзіч нядаўна прызначаны намеснікам старшыні Саюза пісьменнікаў Беларусі, які ўзначальвае Мікалай Чаргінец. Карэспандэнтка «Нашай Нівы» сустрэлася са спадаром Анатолем, каб пагаварыць пра тое, якія задачы бачыць ён перад сабой як адзін з кіраўнікоў творчай грамадскай арганізацыі, якая аб’ядноўвае больш чым паўтысячу «інжынераў чалавечых душ».
Анатолю Крэйдзічу 51 год. Ён аўтар 8 кніг, напісаных па-беларуску. Усё дарослае жыццё пражыў у Іванаве Брэсцкай вобласці (называе ў размове гэты горад па-тамтэйшаму «Янавам»), хаця працаваў часта «на два гарады» — то ў Мінску, то ў Брэсце, дзе доўгі час узначальваў абласное аддзяленне СПБ.
Жонка — настаўніца малодшых класаў, паплечніца і муза, адчуваецца, што спадар Анатоль вельмі прыслухоўваецца і цэніць яе меркаванне — на пяцідзесяцігадовы юбілей падарыла яму асадку — каб больш пісаў.
Бацька дзвюх дарослых дачок.
Менавіта з дзецьмі ён жыве зараз у Мінску.
Ён вельмі спакойны і разважлівы ў кантактаванні. Прызнаецца, што з маці гаворыць «по-місцэвому» — ходыты, робыты, кінь, ліс, судосытыся, стрілка, — але ўжо дзеці яго так не гавораць.
— Адкуль Вашы карані? Чым Вы займаліся раней? Раскажыце трошкі пра сябе.
— Нарадзіўся ў вёсцы Заверша Драгічынскага раёна, заканчваў вучобу ў вёсцы Рудск Іванаўскага раёна. Потым — вучоба ў Ржэўскім сельгастэхнікуме Цвярской вобласці. Мама мяне туды адправіла. Я, помню, вудзіў рыбу непадалёку ад вёскі, яна прыбегла, кажа: ідзі, там прафесар прыехаў, прапануе паступаць… Так і паступіў, і скончыў. Потым служба ў войску. А вярнуўшыся, адразу вырашыў паступаць на факультэт журналістыкі БДУ. Стаў друкавацца на беларускай мове. Вырашыў: хай на аднаго беларуса больш будзе.
Першым рэцэнзентам быў Мікола Купрэеў, які тады працаваў у янаўскай раённай газеце. А я туды прынёс свае творы. Рускамоўныя, канечне. А ён сказаў: «Слухай, а напішы нешта па-беларуску». І я напісаў, і іх надрукавалі. А рускамоўнага нічога не надрукавалі.
Пасля гэтага ўся мая творчасць, акрамя камерцыйнай, была па-беларуску.
— А што такое камерцыйная творчасць?
— А вось просяць: напішы пра майго бацьку. Вось пішаш.
Я многа працаваў у раённай прэсе. Газета, радыё. Паслаў творы у «Чырвоную змену». Там тады працаваў Алесь Масарэнка, ён мне адказаў: «Калі ласка, перарабіце літару «і». Бо замест «і» я ставіў клічнік. Не было ж машынак з беларускім шрыфтам! І я папрасіў перапаяць мне маю машынку. Дасюль помню. Жэст, канечне, але кранула.
Потым я працаваў у часопісе «Першацвет» разам з Алесем Пашкевічам, Эдуардам Акуліным. Мне падабалася. Амаль без грошай, але справа вартая.
Потым Анатоль Казловіч стварыў фермерскую газету «Новая зямля». Я працаваў там. І адначасова ў раёнцы. Працаваць з Казловічам — гэта значная велічыня (ён шмат гадоў працаваў уласным карэспандэнтам «Литературной газеты» па Беларусі) — было страшнавата, бо патрабаваўся адпаведны ўзровень.
Супрацоўнічаў з «Народнай газетай», з Іосіфам Сярэдзічам. З першага нумара «Народнай волі» быў сабкорам па Брэсцкай вобласці. Але я чалавек не надта палітызаваны, хаця і шчыры беларус. Я не мог крычаць, тым больш абвінавачваць кагосьці. Я не мог рабіць тое, чаго патрабаваў Сярэдзіч. Я не ваяўнічы зусім. Мне больш блізкія іншыя метады. Грамадства не пераробіш адным махам, трэба проста рабіць, што можаш.
Я тады пайшоў у «Чырвоную змену» і адначасова працаваў аглядальнікам абласной газеты «Заря», потым у іншай, беларускамоўнай, абласной газеце намеснікам галоўнага рэдактара. А жыў у Янаве. Тады ж пісаў і літаратурныя творы — і на гэта хапала часу і сіл.
Аднойчы мяне выклікалі у аблвыканкам і прапанавалі ўзначаліць аддзяленне СПБ, якое стваралася. Я ведаў сітуацыю, што раздзяліўся Саюз пісьменнікаў. Да падзелу саюза Брэсцкае аддзяленне ўзначальваў Алесь Каско. Мне было тады трохі не па сабе. Навошта дзяліцца? Але зараз я разумею, што гэта трэба было зрабіць. У той сітуацыі гэта было правільна. Чым далей, тым больш ўпэўніваўся ў гэтым. Не было б падзелу — не было б такой масавай работы, як ёсць зараз. Да падзелу саюз быў такім закрытым, ніхто не рупіўся пра тое, каб працаваць з моладдзю. А цяпер Алена Папко, Настасся Нарэйка, Алена Дэбіш, іншыя брэсцкія маладыя аўтары публікуюцца ў «Маладосці», «Полымі». А масавыя мерапрыемствы, конкурсы! Раней жа атрымлівалася, што кожны ў сабе: вось ён геній, а да астатніх справы няма.
Апошнія 10 гадоў я сумяшчаў пасаду галоўнага рэдактара раённай янаўскай газеты з пасадай старшыні абласной пісьменніцкай арганізацыі. Але мне хацелася больш пісаць літаратуру. І я знайшоў добрага хлопца на сваю пасаду. Я засяродзіўся толькі на працы кіраўніка абласнога аддзялення. Жыў так: два-тры дні ў Брэсце, астатні час — у Янаве. І вось 30 лістапада 2016-га абраны праўленнем СПБ намеснікам старшыні.
— Як вы ставіцеся да таго, што ў краіне два пісьменніцкія саюзы?
— Нармальна. Яшчэ ж і «Полоцкая ветвь» ёсць, а можа, і яшчэ што. Хай хоць дзесяць. Гэта дэмакратычна. Гэта стварае і канкурэнцыю таксама. Але ўсё ж такі вага і аўтарытэт М.І.Чаргінца неабвержныя, што б там ні гаварылі. Столькі зрабіць на глабальным, дзяржаўным узроўні! Вяртаецца павага да пісьменніцкай працы…
— Не пагаджуся. Мне падаецца, што ў сучасным грамадстве, па вялікім рахунку, пісьменнікі не запатрабаваныя, а павагі да пісьменніцкай працы зусім няма.
— М.І.Чаргінец пра гэта гаварыў на з’ездзе. Што трэба пераламіць сітуацыю. На ўсіх узроўнях. І на ўзроўні ўлады. І на ўзроўні грамадскасці. Калі людзям падабаецца пошласць, брыдкасці, то мы з не можам ісці за імі ў гэтым. Мы павінны паднімаць грамадскі густ да сур’ёзных тэмаў. І яшчэ — пісаць пра сучаснасць. Бо пра гісторыю напісана многа. А пра сучаснасць бракуе твораў.
Анатоль Крэйдзіч з Янам Чыквіным у гасцях у беластоцкіх пісьменнікаў.
— Якія асноўныя задачы Вы перад сабой бачыце, як адзін з кіраўнікоў арганізацыі?
— Мне пакуль, шчыра кажучы, цяжка працаваць. Больш прыслухоўваюся, прыглядаюся, бо гэта зусім іншы ўзровень у параўнанні з абласной арганізацыяй. Мая задача — гэта перш за ўсё службовыя абавязкі. Але, акрамя гэтага, планую займацца тым, што баліць найбольш — праблемамі кнігагандлю. Ужо зроблена нямала двухбаковымі высілкамі ААТ «Белкніга» ды СПБ. Кнігарні асучасніваюцца, у іх ладзяцца сустрэчы з аўтарамі. Нядаўняя ў «КнігаПоліс» па вул. Сурганава ў Мінску з Мікалаем Чаргінцом увогуле прыемна здзівіла нечуванай дагэтуль масавасцю. Але ж праблем яшчэ таксама нямала. Напрыклад, у многіх райцэнтрах ужо не стала кнігарань, нават кніжных аддзелаў у крамах. «Саюздрук» нешта прапануе купцам, але гэтага недастаткова. А раней жа кніжныя крамы былі нават у вёсках, прычым даволі такі насычаныя. А то мы кажам: людзі не чытаюць. А дзе ім узяць кнігі ў правінцыі? Вось зараз у СПБ заняліся бібліятэкамі, бо была спроба іх зачыняць нават у аграгарадках, не тое што ў вёсачках. Цяпер без згоды СПБ не могуць закрыць ніводнай бібліятэкі. Гэта чарговая наша добрая справа, якіх нямала.
Ёсць праблема і дарагавізны кніжак, тут таксама трэба працаваць. Як чалавеку з рэгіёна, мне важна, каб не толькі ў сталіцы ішлі кніжныя працэсы, але і ў правінцыі. Ды й кадры рэгіянальныя трэба падтрымліваць, па-мойму. Бо там многа таленавітых, адказных людзей.
— А навошта ўвогуле пісьменнікам аб’ядноўвацца ў саюз? Для чаго існуюць пісьменніцкія саюзы?
— Саюзы патрэбныя тым, каму яны патрэбныя. Многім творцам патрэбна быць разам з аднадумцамі, мець магчымасць камунікацыі, абмену думкамі. Адчуць, вобразна кажучы, сябе чалавекам. Ёсць людзі, якім гэта і непатрэбна для творчасці — яны і не ўступаюць у саюзы.
Партрэт аўтарства дачкі Каці.
— Вашы асабістыя прыхільнасці ў літаратуры? Што апошняе вы прачыталі з мастацкай літаратуры?
— Мне шмат хто падабаецца. З нацыянальнай літаратуры мне цікавая эпахальная эпапея Уладзіміра Гніламёдава. Яна прыйшлася да душы, хаця яшчэ і не да канца прачытаў.
Многа чаго знаходжу ў часопісах, з якіх, бадай, найбольш падабаецца «Белая Вежа», выданне Саюза пісьменнікаў Саюзнай дзяржавы, якую рэдагуе Уладзімір Вялічка.
— Як бы вы ацанілі стан і перспектывы беларускай мовы?
— Дзве крайнасці ёсць. Шмат людзей проста не разумеюць беларускую мову, не ўспрымаюць яе. За савецкім часам беларуская мова пэўным чынам культывавалася, яе вывучалі ў школе, выдаваліся газеты, кнігі, яна гучала па радыё ды тэлевізары, тым не менш выраслі пакаленні, якія не выхаваліся беларускамоўнымі. Вось рускамоўныя яны — і ўсё. Мне на Брэстчыне многія казалі: «Прачытаў тваю кнігу, але нічога не зразумеў, бо па-беларуску!»
Другая крайнасць: пхаць мову, як вітамінку дзіцяці. Але так нельга. Вось праблема тарашкевіцы. Тарашкевіца дае магчымасць пісьменніку адчуць асалоду ад мовы пры творчасці, але гэта для абранага кола. А для шырокага чытача яна шкодная, бо толькі блытаніну ўводзіць. Калі чалавек з цяжкасцю чытае нават на мове, якую вучыў у школе, то тарашкевіца яго проста адштурхне.
Грамадства перайначваецца. Але гэта не безнадзейна. Трэба шукаць нейкія прыдатныя шляхі. Не трэба запабягаць перад людзьмі, як і нельга апускацца, да скамарохаў скочвацца.
