Фота: Наша Ніва
Абрывачныя звесткі пра продкаў нават не даюць сарыентавацца, у якім кірунку весці пошук, а распытаць ужо бывае і няма каго. Вялікія генеалагічныя сайты могуць змяшчаць вельмі шмат карыснай інфармацыі, але часта яна мала тычыцца Беларусі і даступныя толькі па нятаннай падпісцы.
Як жа зрабіць першыя крокі беларусам, які збіраюцца шукаць у архівах сваіх родных?
У першую чаргу варта звярнуцца да «Дапаможніка», які быў распрацаваны Беларускім навукова-даследчым цэнтрам электроннай дакументацыі.
Праца над ім пачалася 26 гадоў таму. У 1998 годзе быў створаны Цэнтр электроннай дакументацыі, перад якой была пастаўленая задача забяспечыць электронны доступ да архіўных рэсурсаў.
Па 2007 год ішла праца над праектам, для якога супрацоўнікі цэнтра стваралі электронны атлас — уводзілі ў базу даных усе населеныя пункты, якія адлюстраваныя ў даведніках дасавецкага і савецкага часу, а затым лакалізавалі зніклыя паселішчы па старых картах.
Пачаць архіўныя пошукі праз «Дапаможнік». Скрыншот сайта
Сайт дазваляе шукаць як па назвах паселішчаў, так і на прозвішчах. Ні Мінск, ні абласныя цэнтры ў базу даных не ўнесены, каб не псаваць выдачу — усё ж пераважная большасць нашых дзядоў і прадзедаў паходзіць з сельскай мясцовасці, а ў вялікія гарады беларусы перабраліся толькі ў апошнія паўстагоддзя.
Многія прозвішчы трапілі ў базу і былі прывязаныя да канкрэтных паселішчаў дзякуючы сумна вядомым падзеям з беларускай гісторыі — іх бралі з раённых кніг «Памяць», дзе былі апублікаваныя спісы ахвяр сталінскіх рэпрэсій і ўдзельнікаў Другой сусветнай вайны (у тым ліку загінулых).
Праз тое, што кнігі былі выдадзены па-беларуску, прозвішчы на сайце прадстаўлены выключна ў беларускім варыянце.
Картка з інфармацыяй пра вёску ў «Дапаможніку». Скрыншот сайта
Калі вы ведаеце, у якім населеным пункце нарадзіўся ваш продак, то можна адразу шукаць яго ў «Дапаможніку». Шукаць можна і па беларускай, і па рускай назве, але варта адзначыць, што для невялікіх населеных пунктаў, які даўно зніклі з карты, беларуская назва можа быць не пазначана, або мець іншы націск, які зменіць напісанне, таму для надзейнасці пераправярайце і ў рускім напісанні. Дастаткова ўвесці першыя тры літары — гэта выратаванне для тых, хто дрэнна запомніў расповеды бабулі.
Але першапачатковая выдача абмежаваная, калі населеных пунктаў з такой назвай больш за 12, тады сістэма просіць уключыць пашыраны пошук і выбіраць канкрэтны рэгіён. Тут ёсць і сучасны падзел па раёнах, і падзел 1953 года, і паветы Расійскай імперыі. Сёння раёнаў значна менш чым у сярэдзіне XX стагоддзя, а расійскія паветы ўвогуле значна адрозніваюцца і ад тых, і ад іншых.
Расійскія паветы існавалі даволі доўга, аж да 1924 года. Па інерцыі людзі запаміналі стары падзел вёсак, адкуль з’ехалі, нават калі пасля падзел сто разоў змяняўся, так Мінскі павет у памяці мог цалкам замяніцца на Мінскі раён, хоць яны маюць розныя межы. Гэта ўсё блытае пры пошуку.
Пошук па прозвішчы Скрыдлеўскі на «Дапаможніку» дазваляе лакалізаваць паходжанне продкаў паміж Слуцкам, Капылём і Старымі Дарогамі. Скрыншот сайта
А што рабіць, калі вы ведаеце вёску, але не ведаеце дзе яна была? Паспрабуйце пашукаць па прозвішчы. Калі яно адносна рэдкае, то вы зможаце звузіць пошук да пары раёнаў або нават адшукаць тую самую вёску, пра якую нічога не чулі.
Калі ў вас ёсць пытанні да таго, на якую літару пачыналася прозвішча, як, напрыклад, у выпадку з варыянтамі Еўтушэнка і Яўтушэнка, уводзьце з малой літары тую частку, у якой вы ўпэўненыя — па запыце «ўтушэнк» адшукаюцца ўсе магчымая варыянты напісання.
Карткі населеных пунктаў змяшчаюць амаль усю патрэбную інфармацыю, каб пачаць свой пошук. Тут ёсць тып, двухмоўныя варыянты напісання, старыя назвы, час знікнення паселішча, звесткі пра прыналежнасць да адміністрацыйных адзінак і канкрэтных уласнікаў у XVIII — XIX стагоддзях. Бракуе хіба што магчымасці стварыць сталую спасылку, каб пасля вярнуцца да канкрэтнай карткі і пазначаных каардынат. Маркеры адлюстроўваюцца на карце, але яна сучасная і маляваная, а таму не заўсёды дае ўяўленне пра тое, што сто гадоў было побач.
Рухомыя карты сайта «Глобус Беларусі». Скрыншот сайта
З каардынатамі могуць дапамагчы рухомыя карты сайта «Глобус Беларусі». Тут у чатырох акенцах можна ўключыць абсалютна розныя карты: ад сучасных спадарожнікавых здымкаў, да карт савецкіх, польскіх, нямецкіх і нават дарэвалюцыйных. Гэтым сэрвісам можна карыстацца цалкам бясплатна, але каб адключыць надакучлівыя акенцы, можна за невялікую суму атрымаць поўны доступ.
Таксама вялікім мінусам «Дапаможніка» з’яўляецца поўнае ігнараванне таго факта, што да Другой сусветнай вайны Заходняя Беларусь знаходзілася ў межах Польскай Рэспублікі з уласным адміністрацыйным падзелам. Чаму гэты пласт праігнараваны, невядома, але гэта моцна ўскладняе пошук.
Старонка вёскі на сайце Baza Miejscowości Kresowych. Скрыншот сайта
Адшукаць патрэбныя вёскі ўсё ж можна, але давядзецца прыгадаць польскую мову. Пошук па былых «крэсах усходніх» можна адшукаць на сайце Baza Miejscowości Kresowych. Тут няма абмежавання ў 12 паселішчаў, але і працаваць з сайтам не так зручна, у першую чаргу таму, што праз налады сайта немагчыма скапіраваць ніякі тэкст. Інфармацыі таксама не багата — гміна, павет, ваяводства і пункт на старых ды сучасных картах, але і гэтага можа быць дастаткова.
Працягнуць пошук можна ў Польскай Вікіпедыі, дзе на сёння створана досыць шмат артыкулаў пра неіснуючыя хутары і вёскі, напрыклад, на Віленшчыне, у якіх прыведзены больш дакладныя звесткі пра адміністрацыйны падзел 1920-1930-х гадоў, а часам і звесткі пра перапісы.
Старонка вёскі на сайце Radzima.net. Скрыншот сайта
Яшчэ дапамагчы можа сайт Radzima.net, дзе таксама ёсць многія населеныя пункты адразу на чатырох мовах. На старонках можна адшукаць старую карту і распісаны адміністрацыйны падзел. Але галоўная фішка — магчымасць пакідаць каментары пра тое, каго ты шукаеш з гэтай мясцовасці, на якія могуць адгукнуцца іншыя карыстальнікі.
Адкрыты спіс ахвяраў палітычных рэпрэсій у СССР. Скрыншот сайта
Паколькі сталінскімі рэпрэсіямі былі закранутыя ўсе пласты беларускага грамадства, то будуць карыснымі і сайты, дзе прыведзены базы даных са спісамі рэпрэсаваных. Адкрыты спіс ахвяраў палітычных рэпрэсій у СССР на сёння змяшчае звыш 60 тысяч старонак па-беларуску, дзе прыводзіцца карысная інфармацыя пра гады жыцця, паходжанне, прафесію, месца арышту і лёс жыхароў савецкай Беларусі.
«Наша Нiва» — крыніца якаснай інфармацыі і бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ «НН»Чытайце таксама:
У ЗША хакеры выкралі ДНК-звесткі ўжо амаль 7 мільёнаў чалавек
«Палешукі сталі Хобсамі». Як беларусы адсылаюць сваё ДНК у Амерыку і шукаюць продкаў па тэстах
