У кагосьці яна выклікае раздражненьне, у некага міжвольную зайздрасьць, іншыя рэагуюць стомлена-абыякава, без эмоцый: яны паедуць за калючы дрот, у Эўропу, а мы, што стане бачна яшчэ больш выразна, застанемся ў значна большай “дупе”.
Прафэсыя сьпіртавоза, бутлегера, дробнага кантрабандыста амаль цалкам вымерла, як толькі суседка перайшла на шэнгенскія візы. Агульнавядомы факт. Нейкая купка яшчэ трымаецца, маючы ў пашпарце апошнія тыдні нацыянальнай польскай візы. Частка спадзяецца вярнуцца да занятка, у міжнародную электрычку да Кузьніцы, сьценкі і крэслы якой — сховішча для сьпірытуса і цыгарэтаў. Як? Атрымаўшы карту паляка. Гэта прызнаюць усе. Спачатку так — яе атрымаюць старыя патрыёты, якім дакумэнт патрэбны толькі дзеля маральнай сатысфакцыі. На другім месцы, бадай, актыўная частка — тыя, хто прагне ведаў, працы, хто мае свой бізнэс. На апошнім — яны, хто не прэтэндуе на вялікія здабыткі.
А для часткі, якая, вядома, прызвычаілася бываць побач — у суседняй Польшчы раз-пораз, але якая не зьбіраецца там атабарвацца, для яе карта паляка — своеасаблівая ахоўная грамата, амаль што дакумэнт грамадзяніна Эўразьвязу. Бо каб РБ разьвівалася як усе нармальныя эўрапейскія краіны, каб нас не цягнулі ў абдымкі туркменбашоў, хіба адчувалі б мы нейкую ўласную пакрыўджанасьць, хібнасьць побач з уладальнікамі карты паляка? Што мне да карты паляка, калі я сеў і паехаў як сапраўдны белы чалавек свабодна да самага Бэрліна і Парыжа? Калі на маім пашпарце не дастаныя з нафталіну сярпы-молаты, а паважаны рыцарскі эўрапейскі герб, якому пад васемсот год? Бо мы рыцары! Мы — РЫ-ЦА-РЫ! А нас трымаюць як польскіх афіцэраў у катынях. І хочуць трымаць надалей, бясконца трымаць.
За польскую мову — ахоўная карта паляка, павага, бясплатныя візы, ільготы, за беларускую — па мордзе! Тварам у гразь. За беларускую — кайданкі, зьдзекі, ёрнічаньне судзьдзяў, краты. І яны яшчэ абураюцца Польшчай, што тая, аказваецца, дзеліць беларускіх грамадзянаў на два гатункі… Сустракаю старога прыяцеля, ён прызнаецца: я марыў пра свабодную Беларусь, я заўжды дбаў, я размаўляў і размаўляю на беларускай мове, але гады ідуць, хутка пэнсыя, і я ў гэтай краіне ніхто, ніхто, разумееш?!! Я ёй непатрэбны, бо ў яе гаспадары, якія выкарыстоўваюць толькі назву, якія пагарджаюць усім беларускім.
Што яму адказаць было? Я яму адказаў так: ведаеш, палякі гавораць, што дадуць сваю карту нават усім тым, хто меў хаця б аднаго з двух бацькоў, хто быў грамадзянінам Польшчы да 17 верасьня 1939-га. А ты меў абодвух, мову і гісторыю польскую з культурай разам ведаеш пагатоў. Дзейнічай! Запішыся ў палякі! Выратуйся, як аднойчы выратаваліся некаторыя беларусы дзякуючы арміі Андэрса! Адчуй сябе сапраўды чалавекам, а не зьняважаным на кожным кроку “нацыяналістам”… Уласна кажучы, Браніслаў Тарашкевіч атрымаў некалі карту савецкага беларуса, а Францішак Аляхновіч — карту паляка. Вынікі — агульнавядомыя. Быць беларусам — заставацца пагарджаным як першыя хрысьціяне ў паганскай імпэрыі. Такі лёс.
