Našyja paŭdniovyja susiedzi razumiejuć vielizarnaje duchoŭnaje značeńnie Evanhiellaŭ. Ukrainskija prezydenty dajuć klatvu na Pierasopnickim Evanhielli ChVI st. — adnym z najbolš starych napisanych staraŭkrainskaj movaj. Biełaruskija kiraŭniki mohuć tolki zajzdrościć susiedziam.
Ad najstaražytniejšaha perhaminnaha Turaŭskaha Evanhiella CHI st. zachavałasia 10 arkušaŭ, jakija pierachoŭvajucca ŭ biblijatecy Akademii navuk Litvy. U Vilni znachodzicca i Mściskaje Evanhielle XIII — pač. XIV st., i Žyrovickaje Evanhielle (Evanhielle Sapiehi). U Rasiejskaj nacyjanalnaj biblijatecy ŭ Pieciarburhu zachoŭvajucca połackija evanhielli. U biblijatecy Akademii navuk Ukrainy — Aršanskaje Evanhielle CHII—CHIII st. Łaŭryšaŭskaje Evanhielle, bahata iluminavany rukapis XIV st., zachoŭvajecca ŭ biblijatecy Čartaryjskich u Krakavie.
Biełaruski aprakos
Łaŭryšaŭskaje Evanhielle, darečy, jak i Aršanskaje, źjaŭlajecca poŭnym aprakosam — jano składajecca z evanhielskich tekstaŭ na ŭsie dni liturhičnaha hodu, akramia budnych dzion vialikaha postu. U adroźnieńnie ad ich u aprakosach karotkich (znakamitaje Astramirava Evanhielle) evanhielskija teksty pryznačalisia tolki na suboty i niadzieli, a taksama na budnyja dni asobnych peryjadaŭ liturhičnaha hodu.
Užo pieršy dotyk da falijantu, jaki zachoŭvajecca jak najvialikšy skarb u specyjalnym futarale, zahornuty ŭ miakkuju tkaninu, vyklikaje ŭ daśledčyka chvalavańnie. Vokładku — draŭlanyja doški, abciahnutyja malinavym aksamitam, zrabili ŭ XVIII st. Na pieršaj — fihurnaja miednaja płakietka z vyjavaj śv.Dźmitryja Sałunskaha, azdoblenaja smarahdami i rubinami, na apošniaj — płakietka z ukryžavanym Chrystom. Aryhinalnaja aprava manuskryptu, vidać, była abciahnuta ciśnionaj skuraj. Moda na ramieńčyki, jakimi ciapier zaviazvajucca doški, pryjšła paźniej.
Mova Navahradčyny
Pieršapačatkova tekst pisaŭsia na perhaminnych listach. Jany składalisia ŭ asobnyja sšytki — kožny sšytak zvyčajna raspačynaŭ novy pisar — i padšyvalisia ŭ knihu. Vokładka tak mocna złučyła sšytki, što ciažka vyznačyć ich kolkaść.
Evanhielle napisana ŭ dźvie kalonki pieravažna karyčnievym atramantam ustavam — vielmi vyraznym počyrkam. Ale vialikaja kolkaść skaračeńniaŭ, lihatur, adsutnaść prabiełaŭ miž słovami i znakaŭ prypynku robić raspaznavańnie tekstu niaprostaj spravaj.
Paasobnyja abzacy pačynajucca vielmi pryhožymi inicyjałami zialonaha albo čyrvonaha koleru. Roznymi farbami byli vykanany i minijatury — śv. Michała Archanioła, evanhielistaŭ Jana, Macieja, Łuki. Vasiamnaccać minijatur zastalisia niepafarbavanymi, heta albo daskanałaja hraviura, albo ledź paznačany eskiz piarom.
Pavodle movy Łaŭryšaŭskaje Evanhielle — carkoŭnasłavianski rukapis tak zvanaj ruskaj redakcyi, jaki paŭstaŭ na miažy CHIII i CHIV st. Adnak moŭnyja asablivaści pryviazvajuć jaho da Navahradčyny, a mienavita manastyrom Baharodzicy ŭ Łaŭryšavie (Navahradzki rajon), zasnavańnie jakoha źviazvajuć ź mindoŭhaym synam Vojšałkam. U Łaŭryšavie Evanhielle zachoŭvałasia da XIX st. Jak jano trapiła ŭ Krakaŭ — zahadka.
Mikrahistoryja Navahradčyny
Užo na tytulnaj staroncy Evanhiella jość niekalki zapisaŭ. U adnym ź ich ukazvajecca: «Sie az' kniaź Oleksan'dro Vołodimirovič' i svoiju kniahinieju moskov'koju i svoimi dietmi dał' jesm diesiatinu Śviatoj Bohorodicy ou Łavrošiev' manastyŕ i s Turca ou vieki». Dva inšyja fundušavyja zapisy naležać kniaziu Dźmitryju Alhierdaviču i miascovamu šlachciču Vołčku Jeskaviču.
Čas stvareńnia knihi prajaśniaje natatka na s. 88 «F.Koriata kniazia novohorodskoho roku 1329» (ličba zapisana kiryličnymi litarami) — pačatak XIV st. Na staronkach Łaŭryšaŭskaha Evanhiella fihurujuć imiony Haŭsovičaŭ, Charytanovičaŭ, Hlabovičaŭ, Pratasovičaŭ, Lebiedzievičaŭ, Šubičaŭ i inšych biełaruskich rodaŭ. Na padstavie šmatlikich układnych zapisaŭ možna rekanstrujavać nia tolki historyju pomnika, ale i štodzionnaje žyćcio navahradzkaj šlachty, jakaja ščodra achviaravała majomaść na manastyr.
Sprava faksymile
Na žal, pomnikaŭ XIII—XIV st., padobnych da Łaŭryšaŭskaha Evanhiella, u Biełarusi niama. Ale sučasnyja techničnyja srodki dazvalajuć nablizić hetyja kulturnyja zdabytki da biełaruskaha čytača. Naprykład, zrabić faksymilnaje vydańnie Evanhiella, jak u Rasiei pieravydali słavuty Radziviłaŭski letapis. Prajekt darahi, ale spadziajomsia, što ŭ Biełarusi jašče jość dabradziei, jakim nie abyjakavy los našaj kultury.
Źviartajemsia da biełaruskich mecenataŭ: vykarystajcie šanc pakinuć svajo imia ŭ historyi biełaruskaj kultury, dałučyciesia da vydańnia bieśśmiarotnaha pomnika staražytnaj duchoŭnaści — Łaŭryšaŭskaha Evanhiella! Mahčymych dabradziejaŭ prosim źviazvacca z redakcyjaj štotydniovika «Naša Niva».
