Sioleta Vijetnam adznačaje adrazu try važnyja daty: 30 krasavika — tryccacihodździe zakančeńnia vajny z ZŠA, 2 vieraśnia — 60-ju hadavinu abviaščeńnia niezaležnaści ad Francyi, 19 traŭnia — 115-ju hadavinu naradžeńnia čałavieka, ź jakim źviazany hetyja dźvie pieramohi, — Cho Šy Mina. Na hetym fonie adbudziecca pieršy ŭ historyi vizyt prezydenta ZŠA Džordža Buša ŭ Chanoj.
Piša Ŭsiasłaŭ Šaternik.
Zachopleny Amerykaj
Budučy lider vijetnamskich kamunistaŭ (sapraŭdnaje imia Nhujen Tchań) naradziŭsia ŭ siamji vučonaha-kanfucyjanca. Čamuści ŭ nas raspaŭsiudžana niapravilnaje ŭjaŭleńnie pra kanfucyjanstva jak filazofiju absalutnaj pakory. Hałoŭny abaviazak kanfucyjanca — słužyć svajmu ŭładaru, ale tolki kali toj, u svaju čarhu, słužyć paddanym. U vypadku, kali ŭładar nie vykonvaje abaviazkaŭ, a tym bolš zdradžvaje Radzimie, supraciŭ całkam dapuščalny. Apošniaje było vielmi aktualnym dla Vijetnamu pry kancy XIX st., kali kraina akazałasia zachoplenaj francuzami, a imperatary pieratvarylisia ŭ maryjanetak kalanizataraŭ.
Małady Nhujen vostra pieražyvaŭ z pryčyny prynižeńnia krainy, razumiejučy, što biez zasvajeńnia zachodnich idej Vijetnam nia znojdzie svajho miesca ŭ śviecie. Tamu jon nakiroŭvajecca ŭ ZŠA, Deklaracyja niezaležnaści jakoj zrabiła na jaho vialikaje ŭražańnie. Novaja kraina pryjšłasia daspadoby. Na ŭsio žyćcio Cho zachavaŭ luboŭ da ŭsiaho amerykanskaha — cyharet, filmaŭ, mašyn. Pieršym jaho palityčnym kumiram staŭ amerykanski prezydent Vudra Ŭiłsan.
Ahient Kaminternu
Adnak budučynia Vijetnamu vyrašałasia ŭ metrapolii. Nhujen kirujecca ŭ Francyju, dzie ŭstupaje ŭ Sacyjalistyčnuju partyju, a kančatkova vyznačalnym u losie našaha hieroja stała znajomstva z artykułam Lenina «Pieršapačatkovy nakid tezaŭ pa nacyjanalnym i kalanijalnym pytańni».
U hetaj pracy pravadyr suśvietnaha praletyriatu abviaščaŭ nieabchodnaść padtrymki kamunistami nacyjanalna-vyzvalenčych i antykalanijalnych ruchaŭ. Dahetul ličyłasia, što nacyjanalnuju prablemu vyrašyć revalucyja ŭ metrapolii, a samastojnaje jaje vyłučeńnie škodzić spravie praletaryjatu. Lenin, abviaściŭšy, što nacyjanalnaje pytańnie moža ihnaravać tolki čałaviek, jaki znachodzicca na Marsie, pryvabiŭ šmat prychilnikaŭ. Siarod takich neafitaŭ byŭ i Cho.
Tak źnikaje Nhujen Tchań i źjaŭlajecca ahient Kaminternu Nhujen Aj Kuok-Nhujen. Viaršyniaj jahonaj dziejnaści stała ŭtvareńnie ŭ 1930 h. Kampartyi Indakitaju. Tudy, akramia vijetnamskich, uvajšli łaoskija i kchmerskija kamunisty. Paśla hetaha Nhujen Aj Kuok taksama tajamniča źnikaje. Ab jahonaj śmierci napisali francuskija hazety, a Kamintern abviaściŭ aficyjnuju žałobu. Dzie znachodziŭsia naš hieroj amal dziesiać hod, dakładna nie viadoma. Miarkujuć, što ŭ SSSR.
«Navučany žyćciom»
Tolki ŭ lutym 1941 h. niastomny revalucyjaner viartajecca na Radzimu, užo pad novym pseŭdanimam — Cho Šy Min, što možna pierakłaści jak «navučany žyćciom». Heta byli składanyja časy: krainu akupavali japoncy, ale zachoŭvałasia i francuskaja administracyja, padparadkavanaja ŭradu Višy. Kampartyja Indakitaju faktyčna pierastała isnavać. Naŭzamien Cho stvaraje Vijetmiń — «Lihu niezaležnaści Vijetnamu». Kamunistyčnyja lozunhi byli zamienieny na nacyjanał-niezaležnickija.
Kaminternaŭski ahient pieratvarajecca ŭ nacyjanalnaha lidera. 2 vieraśnia 1945 h. Cho abviaščaje ab utvareńni Demakratyčnaj Respubliki Vijetnam. Na niekatory momant zdałosia, što ŭsie vijetnamcy abjadnalisia ŭ nacyjanalnym paryvie. Navat apošni imperatar Bao Daj abviaściŭ ab pryznańni novaj respubliki i ŭvajšoŭ u jaje ŭrad.
Ale niezaležnaści nie pryznała Francyja. U 1946 h. Paryž raspačynaje vajnu, jakaja doŭžyłasia vosiem hod i ŭvajšła ŭ historyju jak «brudnaja». U 1954 h. francuzaŭ źmianili amerykancy. U supraćvahu kamunistyčnamu Chanoju na poŭdni krainy była stvorana Respublika Vijetnam z centram u Sajhonie.
Paŭdniovy Vijetnam byŭ raźjadnany, i kanfesijnaja nieadnarodnaść nasielnictva (kataliki, budysty, prychilniki roznych sektaŭ) nie dazvalała vyłučyć adzinaha lidera. Sproba Vašynhtonu zrabić staŭku na katalikoŭ razdražniała inšyja kanfesii. Z druhoha boku, amerykancy niedaaceńvali kamunistyčnych partyzan-vijetkonhaŭcaŭ, ichniuju arhanizavanaść, rolu niaspynnaj vajennaj dapamohi z boku SSSR (paźniej Ameryka ŭličyć saviecki vopyt u Vijetnamie dla stvareńnia antykamunistyčnaj «partyzanki» ŭ Aŭhanistanie). Hetyja i inšyja pamyłki pryviali da ŭziaćcia Sajhonu kamunistyčnymi siłami 30 krasavika 1975 hodu.
Nieadnaznačnaść Cho
Supraćstajańnie najmacniejšaj u śviecie dziaržavie pieratvaryła Cho ŭ lehiendu pry žyćci. Jaho paraŭnoŭvali z Če Hievaram, nazyvali ŭvasableńniem mudraści Ŭschodu. Aproč taho, Cho vyznačaŭsia sapraŭdnaj kanfucyjanskaj šlachietnaściu. Nasiŭ ścipły stroj, žyŭ u nievialikim damku, bo ź dziacinstva zasvoiŭ, što nia vonkavyja atrybuty vyznačajuć sapraŭdnaha Ŭładara.
Ale ŭ toj ža čas Cho byŭ addanym vučniem tavaryša Stalina. U Chanoi partrety «baćki ŭsich narodaŭ» vyviešvalisia až da pačatku 1980-ch, i ich nijak nie chacieli zaŭvažać liberalnyja krytyki vajny ŭ Vijetnamie. Pavodle amerykanskich źviestak, achviarami kamunistyčnaj ahrarnaj reformy 1954-ha stali sto tysiač čałaviek. 1956 hod staŭ u Vijetnamie padobnym da 1937-ha ŭ SSSR. Kab praduchilić upłyŭ chruščoŭskaha revizijanimu, u Vijetnamie byli rasstralany ci kinuty ŭ turmy sotni partyjnych aktyvistaŭ i intelihientaŭ. Narešcie, adrazu paśla pieramohi kamunistaŭ u 1975-m byli stvorany kanclahiery, kudy nakiravali sałdat byłoha sajhonskaha vojska, relihijnych i palityčnych dziejačaŭ. Kali napiaredadni padzieńnia Sajhonu kolkaść palitźniavolenych składała 400 tysiač, to mieniej čym praz paŭhodu hetaja ličba ŭzrasła ŭdvaja.
U žyćci spraviadlivaści mała
U svaim testamencie Cho pisaŭ, što jahonaje cieła pavinny spalić i raźviejać na čatyry baki śvietu. Adnak pažadańnie nie było vykanana. Siońnia Cho razam z Kim Ir Senam, Mao Dze-dunam i Ŭładzimieram Leninym składaje kamunistyčnuju čaćviorku «viečna žyvych». Vijetnamskija pijanery pa-raniejšamu prynosiać kvietki da maŭzaleju «dziadźki Cho», partyjnyja źjezdy klanucca ŭ viernaści jaho idejam.
Tolki Vijetnam staŭ inšym. Siońnia kraina ŭvachodzić u ASEAN — azijacki analah NATO, a partyjnaj zadačaj №1 źjaŭlajecca pieraŭtvareńnie krainy ŭ raźvituju kapitalistyčnuju dziaržavu. Hałoŭnaj padziejaj hetaha hodu maje stać pieršy ŭ historyi vizyt prezydenta ZŠA Džordža Buša ŭ Chanoj — padzieja sapraŭdy histaryčnaja.
Jak kožny vučony muž, Cho ŭ volnyja časiny addavaŭ daninu paezii. Asobnaje miesca ŭ jaho litaraturnaj spadčynie zajmaje vieršavany turemny dziońnik 1942 h., jaki vyłučajecca pačućciom ułasnaj hodnaści i samaironijaj. Jaho pierakłali na roznyja movy śvietu. Biełaruski pierakład naležyć Janku Sipakovu. Uryŭki ź jaho my pryvodzim nižej:
Mnie kažuć, što chvareju ad klimatu čužoha,
Ja ž znaju: pa Radzimie sum ranić, niby nož:
Jak u turmie chvareć — niama strašniej ničoha,
Pavinien płakać ja, a ja śpiavaju ŭsio ž.
Pobač z turmoju ruža była raśćviła,
Raśćviła, pakvitnieła i cicha zaviała.
Jana kameram vodar uvieś addała,
Nahadała: ŭ žyćci spraviadlivaści mała.
Samaje horšaje — volu zhubić,
U prybiralniu i to tady trapić składana:
Kali adčyniena — žyvot nie balić,
A žyvot razbaleŭsia — ŭsio pazačyniana.
