Hutarka z sacyjolaham Andrejem Vardamackim
Ułada dziejničaje filihranna
«NN»: Jakoha kandydata prahnie biełaruskaje hramadztva?
Andrej Vardamacki: Jość dva typy reakcyi hramadzkaj dumki na lidera krainy. Hetyja typy nie źjaŭlajucca specyfična biełaruskimi, bo ŭłaścivyja dla luboj krainy. Pieršy — reakcyja ŭ vyhladzie jašče bolš mocnaha prajaŭleńnia toj najbolš charakternaj jakaści, jakaja prysutničaje ŭ lideru peŭnaj krainy. Kali heta čałaviek rezki, to na źmienu jamu musić pryjści jašče bolš rezki čałaviek. Kali heta čałaviek rašučy, pieramahčy jaho moža čałaviek jašče bolš rašučy. Druhi typ — reakcyja procilehłaści. Kali lider źjaŭlajecca čałaviekam rezkim pa charaktary, na źmienu jamu musić pryjści miakki čałaviek. Kali lider apeluje da šyrokich kołaŭ hramadztva i razmaŭlaje prostaj movaj, dyk pavinien pryjści čałaviek, jaki razmaŭlaje bolš vytančanaj movaj. Hetyja dva varyjanty — ahulnaja zakanamiernaść, jakaja pašyrajecca j na Biełaruś.
Dla biełaruskaj hramadzkaj dumki charakternyja dźvie rečy. Pieršaje — stomlenaść ad persanalii. I reč tut nie ŭ kankretnaj persanalii, a ŭ časie, ciaham jakoha dziejničaje adna asoba, bo ŭ vyniku hetaha nadychodzić reakcyja stomlenaści. Z druhoha boku, možna kazać pra adsutnaść jakohaści značnaha rejtynhu ŭ inšaj persanalii. Heta naturalnaja reakcyja hramadzkaj dumki na sytuacyju ŭ ŚMI — inšyja persanalii paprostu nie reprezentavany. Biełarusy lepš viedajuć rasiejski, ukrainski palityčny bamond, navat zachodni, čym tych persanažaŭ biełaruskaj palityčnaj areny. Ułada dziejničaje filihranna dakładna. Tyja ludzi, jakija ciapier «na chimii», — jakraz tyja asoby ŭ apazycyi, jakija ŭ najbolšaj stupieni pasavali b da vuličnych dziejańniaŭ.
«NN»: Hetyja ludzi i jość «pažadanymi» apazycyjnymi kandydatami?
AV: Isnuje roźnica pamiž «pažadanym» i «efektyŭnym» kandydatam. Efektyŭny — toj, jaki ŭ siońniašnich varunkach zdolny da vuličnych dziejańniaŭ, a hetyja kandydaty znachodziacca ciapier pa-za miežami stalicy. Što tyčyć «pažadanaha», to tut hramadztva nieadnarodnaje. Adna jaho častka čakaje kandydata jašče bolš rašučaha, uładnaha, prostaha. Druhaja prahnie kandydata bolš spakojnaha, rafinavanaha. Jość i inšy momant — słova «pieramieny». Pra heta šmat havorać — mahčymaść i nieabchodnaść pieramienaŭ u krainie. Ale specyfika ŭ tym, što, z adnaho boku, bolšaja častka nasielnictva, zhodna z sacyjalahičnymi apytańniami, aryjentavanaja na pieramieny, ale, z druhoha boku, jość značny pracent nasielnictva, jaki kaža, što kali pieramieny j adbuducca, dyk tolki ŭ horšy bok. Heta vynik šmathadovaha vopytu savieckich realij, kali pieramieny nehatyŭna adbivalisia na nasielnictvie. Heta mocny kozyr Łukašenki.
Adbyvajecca nastupnaje: navat toj čałaviek, jaki nia nadta stanoŭča nastrojeny ŭ dačynieńni da prezydenta i nia vielmi dobra ŭhołas pra jaho havoryć, prychodziačy na vybarčy ŭčastak, u momant «Č» — čas pryniaćcia rašeńnia za kaho hałasavać — atrymlivaje dva mocnyja impulsy. Pieršy: chto inšy? Inšaha niama. I druhi — kali pieramieny j buduć, ci nia ŭ horšy bok? Tamu čałaviek hałasuje za dziejnaha prezydenta. Voś taki mechanizm pryniaćcia rašeńnia ŭ značnaj častki elektaratu. Hety praces spracoŭvaje ŭ momant «Č». Ale jość taki specyfična biełaruski praces, jak «fenomen vybuchovaha rejtynhu».
Reč nia ŭ Domašu
«NN»: Majecca na ŭvazie rejtynh Domaša piać hadoŭ tamu?
AV: Tak, ale reč tut nia ŭ Domašu. Lubaja alternatyŭnaja asoba, jakaja źjavicca na biełaruskim palityčnym poli, budzie chutka nabirać rejtynhavyja pazycyi pa pryncypie «Luby inšy, aby nie…». U značnaj stupieni heta było i ŭ 1994-m, kali hałasavańnie išło nie za Łukašenku, a suprać Kiebiča. Ale ŭ siońniašniaj sytuacyi Łukašenka b nie źjaviŭsia. U siońniašniaj medyjnaj sytuacyi jahony fenomen nie adbyŭsia b.
«NN»: U čym fenomen dziesiacihadovaj ustojlivaści rejtynhu prezydenta i absalutnaj zahnanaści ŭsich alternatyŭ?
AV: Jość try čyńniki. Pieršy — ekanamičnaja sytuacyja. Kali b jana ciapier źmianiłasia, Łukašenkaŭ rejtynh adrazu pačaŭ by padać. Ale ekanamičnych padstavaŭ dla źmianšeńnia rejtynhu prezydenta siońnia niama z roznych pryčynaŭ, hałoŭnaja ź jakich — sytuacyja na suśvietnym naftavym rynku.
Druhi čyńnik — medyjny, jaki pabudavany technalahična piśmienna. Pradstaŭlena adna persanalija, i navat kali ludzi krytyčna staviacca da BT, heta nia značyć, što jany adnačasova stanoŭča staviacca da čahości inšaha — inšaha prosta niama. Vynik u tym, što nia ŭsie kalonami «za», ale i niama kalonaŭ, jakija «suprać».
Treciaje — zamiežnapalityčnaja kańjunktura: permanentna stanoŭčaje staŭleńnie da Łukašenki z boku Rasiei, i, z druhoha boku, niesupastaŭnaja chutkaść pryniaćcia rašeńniaŭ biełaruskimi ŭładami i Eŭropaj. Eŭraźviaz dziejničaje vielmi pavolna, i — kali jon i nadalej budzie dziejničać tak, jak dziejničaje ciapier — Łukašenka budzie apiaredžvać Eŭraźviaz zaŭsiody.
Eŭrapiejskaja chutkaść
«NN»: A što ž ź idejami adkryćcia radyjostancyj? Ci moža heta dapamahčy, paŭpłyvać na medyjnuju sytuacyju?
AV: Vysiłki EZ prosta śmiešnyja ŭ paraŭnańni z medyjnymi mahčymaściami ŭładaŭ.
«NN»: Siońniašniaja taktyka vyłučeńnia «adzinaha» dapamoža apazycyi paźbiehnuć pamyłak, zroblenych u 2001-m?
AV: Pra stratehiju mahu skazać toje ž, što j pra demakratyju: «Demakratyja — vielmi drenny vid kiravańnia hramadztvam. Ale nichto nia vynajšaŭ lepšaha». Toje ž sa stratehijaj adzinaha kandydata. Jość masa chibaŭ, ale na hety momant lepšaha niama, i ŭ paraŭnańni z 2001-m hałoŭnaje — bolš zručnaja pazycyja pa časie. Času bolej, čym na minułych vybarach.
Kubinizacyja hramadztva
«NN»: Ci adbylisia za apošnija dziesiać hadoŭ istotnyja zruchi va ŭsprymańni biełaruskim hramadztvam palitykaŭ jak takich?
AV: Možna kazać pra ŭzajemna supraćlehłyja pracesy. Z adnaho boku, palityčnaja śviadomaść stała bolš uskładnienaj, jana ŭžo ŭ stanie rabić bolš prasunutyja acenki, čym u 1994-m. Ciapier hramadztva moža analizavać palityčnyja, ekanamičnyja, sacyjalnyja źjavy. Z druhoha boku, možna havaryć pra bolšuju stupień zakrytaści biełaruskaj palityčnaj systemy — jana ŭsio mienš vychodzić vonki. Niekatoryja nazyvajuć heta atmasferaj strachu, ale heta možna nazvać «kubinizacyjaj hramadzkaj dumki» — zakrytaje hramadztva nie kamunikuje mižsobku, niama kantaktu pamiž jaho elementami. I jašče adna asablivaść kubinizacyi — viera ŭ toje, što ŭ nas ekskluziŭny, pravilny, niepaŭtorny šlach. Heta vielmi drenna, bo pracesy praśviatleńnia byvajuć balučymi.
Hutaryŭ Źmicier Dryhajła
∎
Doktar sacyjalohii, prafesar ANDREJ VARDAMACKI 13 hadoŭ uznačalvaje labaratoryju aksijametryčnych daśledavańniaŭ «Novak» («Novaja aksijametryja»). Naradziŭsia ŭ 1956 u pasiołku Džar-Kurhan Surchandarjinskaj vobłaści (Uzbekistan). Skončyŭ BDU. Adzin z najbolš aŭtarytetnych biełaruskich sacyjolahaŭ. Hetaje interviju jon pačaŭ z padkreślivańnia svajoj apalityčnaści.
