Piać mifaŭ pra Mašerava 112

Sioleta Piatru Mironaviču Mašeravu — adnamu z samych viadomych pieršych sakrataroŭ CK KPB — spoŭniłasia b 95 hadoŭ. Zdavałasia b, z času jaho śmierci prajšło bolš za try dziesiacihodździ, ale jaho asoba pa-raniejšamu znachodzicca ŭ centry ŭvahi hramadskaści.

Pryčym acenki čaściej za ŭsio palarnyja. Ad vobraza intelihienta va ŭładzie, jaki kłapaciŭsia pra nacyjanalnuju kulturu — da vobraza savieckaha čynoŭnika, pry jakim hetuju kulturu metanakiravana pieraroblivali na saviecki kapył. Jak i vakoł kožnaj histaryčnaj asoby, vakoł Mašerava isnuje bahata mifaŭ. Pasprabujem raźviejać piać ź ich.

Mif № 1. Dziakujučy svajoj papularnaści Mašeraŭ tak doŭha znachodziŭsia va ŭładzie

Papularnaść Piatra Mironaviča siarod prostych biełarusaŭ — źjava biassprečnaja. Sapraŭdy, Mašeraŭ byŭ, badaj, adzinym kiraŭnikom Biełarusi savieckaha pieryjadu, jaki zmoh pieratvarycca z čynoŭnika ŭ paŭnavartasnaha publičnaha palityka.

Hieroj Savieckaha Sajuza (pryčym zorka atrymanaja za ŭdzieł u zmahańni z voraham, a nie da jubileju). Abajalny, charyzmatyčny, dastatkova publičny (zrazumieła, u mieru dazvolenaha), jon šmat u čym zdavaŭsia poŭnaj supraćlehłaściu svaim kaleham. Dastatkova pahladzieć na aficyjnyja fotazdymki K. Mazurava, A. Hramyka, M. Śluńkova. Ź ich hladziać absalutna zakrytyja ludzi.

Ale ci varta źviazvać admietnyja jakaści Mašerava z nadzvyčaj praciahłym (bolš za 15 hadoŭ) pieryjadam jaho kiravańnia? Dla brežnieŭskich časoŭ była charakternaja kadravaja stabilnaść.

Kali čynoŭnik nie źjaŭlaŭsia praciŭnikam Leanida Iljiča i pryznavaŭ jaho pieršynstva, dyk moh zastavacca na ŭłasnaj pasadzie dziesiacihodździami (navat paśla śmierci pravadyra). Naprykład, u adzin z Mašeravym čas savieckija respubliki ŭznačalvali H. Alijeŭ (1969–1982, Azierbajdžan), P. Hryškiavičus (1974–1987), D. Kunajeŭ (1964–1986, Kazachstan), U. Ščarbicki (1972–1989, Ukraina) i inšyja. Tamu ŭ značnaj stupieni Mašeravu pašancavała. Kali b jon zrabiŭsia lidaram u inšy, nie taki spryjalny čas, dyk naŭrad ci zatrymaŭsia na svajoj pasadzie. I nijakaja papularnaść jamu b nie dapamahła.

Mif № 2. Mašeravu zajzdrościli maskoŭskija čynoŭniki, tamu jaho nie puskali ŭ Palitbiuro

Aficyjna ŭ SSSR usia ŭłada naležała narodu, jaki abiraŭ Viarchoŭny Saviet. Adpaviedna, aficyjnym kiraŭnikom dziaržavy musiŭ ličycca Staršynia Prezidyuma hetaha orhana ŭłady. Ale ŭ realnaści apošni nie adyhryvaŭ nijakaj roli (zhadajem «usiesajuznaha starastu» Michaiła Kalinina, jaki nie zmoh abaranić ad stalinskich represij navat ułasnuju žonku). Usia ŭłada kancentravałasia ŭ Palitbiuro — hałoŭnym partyjnym orhanie, jaki ŭznačalvaŭ hienieralny sakratar.

Ale voś niespraviadlivaść: u 1966-m, nieŭzabavie paśla svajho pryznačeńnia kiraŭnikom Biełarusi, Mašeraŭ zrabiŭsia kandydatam u členy Palitbiuro… i zastavaŭsia ŭ hetym statusie da samaj śmierci. Za hety čas u Palitbiuro byli vybranyja 12 čałaviek, častku ź jakich ciapier viedajuć tolki historyki i palitołahi. Čym ža tłumačycca takoje ihnaravańnie asoby Piatra Mironaviča? Niaŭžo «kramloŭskaj zmovaj»?

U realnaści ŭsio kudy praściej. Ź siaredziny 1950-ch hadoŭ siarod kandydataŭ u členy Palitbiuro faktyčna było zareziervavanaje miesca dla pieršych sakrataroŭ Kamunistyčnaj partyi Biełarusi.

Hetuju pasadu zajmali usie lidary BSSR, pačynajučy z Mazurava. I Mašeraŭ nie byŭ vyklučeńniem. Kali kazać cynična, kandydatam u členy Palitbiuro ličyŭsia nie čałaviek, a jaho pasada. To bok nie Piatro Mašeraŭ, a pieršy sakratar CK KPB.

Mif № 3. Pry Mašeravie Biełaruś žyła dobra i zamožna, «zastoju» ŭ nas nie było

U pamiaci bolšaści savieckich ludziej čas Mašerava zastaŭsia «załatym viekam», kali žyćcio było stabilnym i zamožnym. Ci adpaviadaje heta rečaisnaści?

Na maju dumku, u hramadskaj śviadomaści pajadnalisia roznyja ŭjaŭleńni pra minułaje. Padčas ekanamičnaha kryzisu pačatku 1990-ch žyćcio ŭ SSSR uspaminałasia jak epocha tryvałaści i dabrabytu. A kali ŭžo vobraz Mašerava zamacavaŭsia ŭ hramadskaj śviadomaści (jaho spadkajemcy nie zatrymlivalisia na svaich pasadach), dasiahnutyja ekanamičnyja i kulturnyja pośpiechi pačali źviazvacca mienavita ź Piatrom Mironavičam.

Ale pry bližejšym razhladzie situacyja vyhladaje nie takoj adnaznačnaj.

Pośpiechi BSSR byli nie ŭ apošniuju čarhu źviazanyja z praviadzieńniem ahulnasavieckaj kasyhinskaj reformy, jakaja, u pryvatnaści, praduhledžvała pašyreńnie ekanamičnych mietadaŭ upraŭleńnia zamiest płanavych. Prychod Mašerava ŭ 1965-m supaŭ ź jaje pačatkam. Pieraŭtvareńni byli chutka zhornutyja, ale dali impuls, na jakim ekanomika pratrymałasia ažno dziesiacihodździe. Potym pakrysie pačaŭ nadychodzić kryzis i epocha «zastoju».

Cikavyja źviestki sustrakajucca va ŭspaminach Mikałaja Dziemiancieja (papiarednik S.Šuškieviča na pasadzie śpikiera Viarchoŭnaha Savieta, za hod da śmierci Mašerava jon zrabiŭsia sakratarom CK KPB pa sielskaj haspadarcy).

Pavodle jaho źviestak, u 1980 hodzie z 2.698 haspadarak respubliki zakončyli hod z prybytkam 1.225, a sa stratami — 1.473 (bolš za pałovu)! Pryčym treba ŭličvać, što my majem spravu z aficyjnaj savieckaj statystykaj. To bok realnaść mahła vyhladać jašče horšaj. Miž tym paśla zakančeńnia vajny prajšło try z pałovaj dziesiacihodździ…

Mif № 4. Mašeraŭ moh uvajści ŭ kiraŭnictva SSSR, a ŭ pierśpiektyvie i ŭznačalić krainu

U adnym ź intervju Natalla Mašerava zajaviła, što jaje baćka nieŭzabavie musiŭ uznačalić Saviet Ministraŭ SSSR: «Otiec nie dožił do Plenuma CK KPSS mieńšie dvuch niediel. Vsio było riešieno. On šioł na miesto Kosyhina».

Ci adpaviadaje heta praŭdzie? Pierš za ŭsio, miesca premjera faktyčna ŭžo było zaniataje. Paśla chvaroby A. Kasyhina hetyja funkcyi vykonvaŭ jaho pieršy namieśnik M. Cichanaŭ (pradstaŭnik «dnieprapiatroŭskaha kłana» Ł. Brežnieva), jaki paśla i ŭznačaliŭ Saŭmin.

Akramia taho, biełarus pavodle nacyjanalnaści nie mieŭ asablivych šansaŭ na taki karjery rost. Niahledziačy na toje, što SSSR byŭ šmatnacyjanalnaj krainaj, bal u centralnym kiraŭnictvie pravili ruskija i ŭkraincy. Pradstaŭniki inšych nacyjanalnaściaŭ byli adzinočkami, jakija prabilisia «navierch» dziakujučy ŭłasnym zasłuham. Ź biełarusaŭ heta členy Palitbiuro K. Mazuraŭ i A. Hramyka, hałoŭny redaktar haziety «Praŭda» M. Zimianin, zahadčyk adździeła kultury CK V. Šaŭra i niekalki inšych. U Maskvie nie isnavała, skažam tak, biełaruskaha nacyjanalnaha kłana. Tamu vyłučency z našaj respubliki mahli raźličvać tolki na svaju pracazdolnaść i padtrymku Hienieralnaha sakratara. Jak tolki jany hublali jaje, dyk adpraŭlalisia na piensiju. Uličvajučy, što ŭ apošnija hady žyćcia ŭ Mašerava byli naciahnutyja adnosiny z Brežnievym, viersija Natalli Piatroŭny vyhladaje tolki viersijaj.

Mif № 5. Mašerava zabili

Paśla aŭtamabilnaj katastrofy, što adbyłasia na trasie Brest-Maskva (u mašeraŭskuju «čajku» ŭrezaŭsia hruzavik), pa krainie papaŭźli čutki, što heta byŭ nie niaščasny vypadak, a zabojstva. Dadatkovym arhumientam stałasia pazicyja sajuznaha kiraŭnictva. Palitbiuro ŭ poŭnym składzie praihnaravała pachavańnie. Zamiest ich u Minsk pryjechała niekalki palityčnych fihur druhoha płanu.

Razmovy i čutki pra naŭmysnaje zabojstva hruntujucca na dvuch momantach. Pa-pieršaje, palityčnyja hulni, jakija papiaredničali aŭtakatastrofie. Pa-druhoje, jaje niepasrednyja abstaviny.

Pierakanacca ŭ štučnaści pieršych dastatkova prosta. Kali Piotr Mironavič nie mieŭ asablivych šansaŭ na pierajezd u Maskvu i nie moh skłaści kankurencyju savieckim lidaram, dyk jakija matyvy mielisia dla zabojstva?

Kali b jaho dziejnaść pierastała zadavalniać viarchoŭnaje kiraŭnictva krainy, biełaruskaha sakratara možna było abo pieravieści na pradstaŭničuju, ale małaznačnuju pasadu (naprykład, u Viarchoŭny Saviet), abo prosta adpravić na piensiju. Tym bolš, što Mašeravu ŭžo spoŭniłasia 60 hadoŭ.

Razabracca ŭ abstavinach avaryi nam dapamohuć uspaminy biełarusa Eduarda Nordmana, hienierała KDB. Partyzanski kamandzir časoŭ Druhoj suśvietnaj, jon uznačalvaŭ staŭrapolskaje ŭpraŭleńnie KDB (kali kiraŭnikom kraju byŭ małady M. Harbačoŭ), paźniej — KDB Uźbiekistana. Dyk voś, hety daśviedčany čałaviek zhadvaŭ pra svaju razmovu z Mašeravym, jakaja adbyłasia za hod da śmierci Piatra Mironaviča. Nordman zaŭvažyŭ, što mašyna supravadžeńnia, jakaja ŭ vypadku nieabchodnaści pavinna prymać udar inšaha transpartnaha srodku, idzie na 500–600 mietraŭ napieradzie, a nie prykryvaje mašynu Mašerava. Na što toj adkazaŭ, što nie lubić daŭhich kartežaŭ. Kali b u 1980-m mašyna supravadžeńnia išła pierad «čajkaj» Mašerava, jana b i pryniała na siabie ŭdar hruzavika. Tamu chutčej za ŭsio Piatro Mironavič zrabiŭsia achviaraj trahičnaha źbiehu abstavinaŭ.

***

Kali analizuješ mify, składvajecca ŭražańnie, što ŭ ich, mahčyma, vyjaŭlajucca peŭnych psichałahičnyja kompleksy nacyi, jakaja znachodziłasia ŭ SSSR na druhich rolach. Ciapier jana imkniecca dakazać svaju značnaść praz vobraz Mašerava. Maŭlaŭ, my byli najlepšymi, ale nam pieraškodzili abstaviny.

Budzie, badaj, niespraviadlivym nie vykazać svajo ŭłasnaje staŭleńnie da asoby Mašerava. Jaho najbolš charaktaryzuje vyraz «sacyjalizm z čałaviečym tvaram», jaki pramoviŭ 45 hadoŭ tamu Alaksandr Dubčak, lidar Pražskaj viasny. Mašeraŭ byŭ kłasičnym savieckim dziejačam. Abodva paniaćci ŭ im nieparyŭnyja. Tamu kožny musić vyrašyć: abo prymać ich razam, abo vyłučyć niešta pryjarytetnaje — «čałaviečy tvar» ci «sacyjalizm».

Dzianis Marcinovič, budzma.org

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH