Žurnalist niezaležnaha rasijskaha telekanała «Dožd́» napisaŭ raman pra padziei sučasnaj biełaruskaj historyi.
«Były syn» vyjšaŭ naprykancy 2013 u maskoŭskim vydaviectvie «Vriemia». Ciapier kniha źjaviłasia ŭ prodažy ŭ Biełarusi. Jaje aŭtar, Alaksandr Filipienka, naradziŭsia ŭ 1984 u Minsku. Vučyŭsia ŭ licei imia Achremčyka i EHU. Kali apošni zakryli, źjechaŭ u Sankt-Pieciarburh. Pracavaŭ žurnalistam i scenarystam.
U centry «Byłoha syna» padziei sučasnaj biełaruskaj historyi. Dziejańnie pačynajecca z trahiedyi na Niamizie, a skančvajecca vybucham u mietro.
Praz žyćcio Francyska, hałoŭnaha hieroja ramana, prachodzić pachavańnie Vasila Bykava, śmierć Aleha Biabienina, a taksama razhon Płoščy ŭ 2010 hodzie. Ale imiony hetych asobaŭ nie nazyvajucca. Bo hałoŭnaje — nie nazva krainy, dzie syšli z žyćcia vialiki piśmieńnik i viadomy žurnalist, a reakcyja na toje ŭłady i hramadstva.
Nacyjanalnaja admietnaść u «Byłym synie» prysutničaje:
aŭtar pryncypova vykarystoŭvaje ŭ pieśniach, jakija čujuć abo śpiavajuć hieroi, biełaruskuju movu (naprykład, «Chudsaviet» N.R.M. z alboma «Try čarapachi»). Ale Filipienka robić staŭku na čytačoŭ, jakija mohuć naohuł ničoha viedać pra Biełaruś abo majuć pra jaje vielmi ćmianaje ŭjaŭleńnie.
Hałoŭnym vobrazam ramana stanovicca koma. Francysk traplaje ŭ jaje paśla trahiedyi na Niamizie, a pračynajecca pierad Płoščaj 2010 hoda.
Uvieś hety čas za žyćcio Francyska zmahajecca tolki jaho babula Elvira Alaksandraŭna. Jana ŭvasablaje nacyjanalnuju tvorčuju intelihiencyju, jana pamiataje stary Minsk. Inšyja svajaki nie vierać u vyzdaraŭleńnie Francyska. Cikava, što vobraz ajčyma śpisany z doktara Viktara Sirenki, jaki padčas Płoščy «zdaŭ» słužboŭcam Uładzimira Niaklajeva.
Istotna, što, pakul hałoŭny hieroj znachodzicca ŭ komie, u biełaruskim žyćci ničoha nie źmianiajecca. Stan Francyska paraŭnoŭvajecca z žyćciom usioj Biełarusi. Zhodna ź viersijaj aŭtara, vychad na Płošču źjaŭlajecca vychadam z hetaj komy. Ale skančvajecca jon emihracyjaj i aŭtara, i hieroja.
Alaksandr Filipienka: «Ja napisaŭ nie ahitku, a mocny raman
«Naša Niva»: Dla kaho Vy pisali knihu: dla biełarusaŭ abo dla ruskich?
SF: Dla ludziej. Pisać knihu dla adnoj nacyjanalnaści i nie pisać dla inšaj — heta litaraturny fašyzm. Ja pisaŭ knihu dla siabie. Bo zrazumieŭ, što nie mahu nie napisać hetuju historyju. Ja pisaŭ dla tych, u kaho dahetul zastałosia žadańnie kuplać knihi, viartacca dadomu, adkładać usie spravy i pieranosicca ŭ śviet ramana.
«NN»: Chto ŭ vyniku staŭ čytačami «Byłoha syna»: biełarusy abo ruskija?
SF: U mianie niama nacyjanalnaha rejestra pakupnikoŭ majoj knihi. Ja nie pravodžu padobnyja apytańni i nie prašu nikoha pakidać adbitki palcaŭ i stavić štampy ŭ pašpart. Knihu čytajuć i ŭ Amierycy, i va Ukrainie, u Rasii i, viadoma, u Biełarusi. Jaki narod vyrvaŭsia napierad – ja nie viedaju - heta ž nie Alimpijskija hulni.
«NN:» Nakolki rasijskim čytačam cikavaja biełaruskaja tematyka?
SF: Pasłuchajcie, vy chočacie pačuć adkaz na pytańnie: «Nakolki ruskim cikava čytać pra toje, jak u nas usio drenna», ale raman nie pra heta. U Rasii raman vyklikaŭ vialikuju cikavaść, tamu što… tamu što jon napisany dobra. Kropka. Dalej adny tolki zdahadki. Ja nie viedaju, kamu što cikava. Mnie piša kožny, napeŭna, soty čytač. Paviercie, va ŭsich svaje intaresy.
Mahčyma, čytačy ŭ Rasii zrazumieli, što absalutna ničoha nie viedajuć pra Biełaruś. Ja nie viedaju.
Usie vašyja pytańni viaduć da taho, što ja napisaŭ manifiest abo ahitku. Ale ja napisaŭ raman, mocny raman — i heta adziny adkaz na pytańnie, čamu ŭ Rasii jaho čytajuć.
Cikava čytać knihu ad pieršaj da apošniaj kropki, a nie asobnyja jaje abzacy, vyrvanyja z kantekstu.
«NN»: Ruskija čytačy ŭsprymali biełaruski anturaž jak zamiežny abo svoj (inakš kažučy, saviecki)?
SF: Heta pytańnie nie da mianie. Ja ŭpeŭnieny, što kožny čytač usprymaje knihu indyvidualna. Abahulniać, miarkujučy pa vašych pytańniach, vaša prerahatyva. Ja nie vielmi razumieju, što takoje «ruskija čytačy». Heta ludzi z čyrvonymi pašpartami? Vy miarkujecie, jany ŭsie adnolkavyja? Mnie nie vielmi cikava abmiarkoŭvać hieahrafičnaje pytańnie ŭ litaratury. Ja nie viedaju, jak hramadzianie Rasii ŭsprymali anturaž. Kali b vy spytali pra ludziej ź jakimi ja razmaŭlaŭ – ja b, vierahodna, adkazaŭ. Razmaŭlać pra nacyjanalnaści – heta da inšych chłopcaŭ.
«NN»: Vybar nacyjanalnych biełaruskich imienaŭ (naprykład, Francysk) – hetia naŭmysnaja sproba prademanstravać biełaruskuju nacyjanalnuju admietnaść? Užyvańnie ŭ tekście «taraškievicy» – heta pryncypovaja pazicyja?
SF: Tak.
«NN»: Nakolki raman aŭtabijahrafičny?
SF: Luby tvor tak ci inakš aŭtabijahrafičny. Piśmieńnik nie stanovicca piśmieńnikam tolki ŭ toj momant, kali siadaje za piśmovy stoł. Aŭtar — pamyjnaja jama, u jakuju 24 hadziny ŭ sutki, jak adychody, zvalvajucca pieražyvańni. Biezumoŭna, niešta paźniej prajaŭlajecca ŭ tekście.
«NN»: Vy ličycie siabie ruskim abo biełaruskim piśmieńnikam?
SF: Ja – hramadzianin Biełarusi. I ja nie pierastaju być biełarusam, kali vyjazdžaju za miežy Viciebskaj vobłaści.
Ja biełarus zaraz, kali adkazvaju na vašyja pytańni ŭ Miunchienie, i budu im paślazaŭtra, kali prylaču ŭ Maskvu. Tolki ci važna ŭsio heta? Ja nie vieru ŭ nacyjanalnaści. Ja vieru ŭ dobrych i drennych ludziej.
Ja vieru ŭ toje, što ŭ kožnaj krainie na adzin kvadratny mietr ich adnolkava šmat i mała. Ja vieru ŭ čałaviečyja ŭčynki. Jarłyčki viešajuć u sacyjalnych sietkach, u kamientarach.
Ja nie vieru, što asabista vy pierad ułasnym naradžeńniem chadzili i vybirali biełaruskuju vahinu, ź jakoj vyrašyli źjavicca na śviet. Asabista vy ničoha nie zrabili dla taho, kab stać biełarusam. I nichto nie zrabiŭ. Za nas vyrašaje Boh.
Tamu ŭsie hetyja pytańni pra nacyjanalnaść – heta davajcie chaj chłopcy, jakim niama čym ruki zaniać, buduć pieracirać u kamientarach. Mnie ŭsio roŭna jakim piśmieńnikam mianie buduć ličyć, hałoŭnaje kab nie bielhijskim. Nie lublu bielhijcaŭ. Žart.
