U MZS Rasii pryniali da viedama aficyjnyja prabačeńni telekanała CNN, jakija jaho kiraŭniki pieradali asabista padčas sustrečy z pasłom RF u ZŠA Siarhiejem Kiślakom, što prajšła na dniach u rasijskaj dypmisii ŭ Vašynhtonie.
Pra heta paviedamlaje ŭpaŭnavažany MZS Rasii pa pytańniach pravoŭ čałavieka, demakratyi i viaršenstva prava Kanstancin Dałhoŭ na sajcie rasijskaha źniešniepalityčnaha viedamstva.
Pavodle infarmacyi Dałhova, pradstaŭniki CNN zajavili, što vykazvajuć ščyryja škadavańni adnosna zdareńnia, a ŭ dačynieńni da raźmiaščeńnia materyjałaŭ, jakija apahanili pamiać zahinułych u vajnie z nacyzmam, pravodzicca «ŭnutranaje rasśledavańnie».
«U svaju čarhu paćviardžajem našu pryncypovuju acenku, što źniavahu pamiaci hieraičnych abaroncaŭ Bresckaj krepaści, čym by heta ni sprabavali rastłumačyć, nielha apraŭdać i daravać.
Dapuskajem, što aŭtar skandalnaha «rejtynhu pomnikaŭ» drenna znajomy z historyjaj, a tyja, chto davaŭ zhodu na jaho publikacyju, nie mieli «złych namieraŭ», jak nas zaraz sprabujuć zapeŭnić. Ale treba razumieć, što takija biezadkaznyja dziejańni nanieśli surjozny ŭdar pa reputacyi CNN, pryviali da dalejšaha źnižeńnia rejtynhu hetaha telekanała ŭ Rasii», — zajaviŭ Dałhoŭ.
«Budziem i dalej rašuča spyniać sproby falsifikacyi historyi, prynižeńnia klučavoj roli Savieckaha Sajuza ŭ dasiahnieńni pieramohi ŭ Druhoj suśvietnaj vajnie», — skazaŭ rasijski dypłamat.
Nahadajem, 23 studzienia na sajcie telekanała CNN byŭ apublikavany śpis adzinaccaci «samych vyrodlivych pomnikaŭ». Manumient «Mužnaść» kompleksu «Bresckaja krepaść» u śpisie značycca pad numaram 2. 6 lutaha pierad artykułam źjaviłasia paviedamleńnie ad redakcyi. «My razumiejem, što ŭklučeńnie Bresckaj krepaści-hieroja aŭtaram u hety artykuł źniavažyła pačućci ludziej u Biełarusi. Heta było nienaŭmysna, i my prynosim prabačeńni. Aŭtar artykuła mieŭ namier zrabić humarystyčny ahlad manumientalnaj architektury pa ŭsim śviecie. CNN pryznaje, što hety pomnik maje śviaščennaje značeńnie dla tych mnohich ludziej, jakija šanujuć achviarnaść sałdat», — havaryłasia ŭ paviedamleńni. Paźniej śpis byŭ vydaleny z sajta telekanała, paviedamlaje BiełaPAN.
«Naša Niva» parazmaŭlała pra skandał sa znanym architektaram Irynaj Łaŭroŭskaj, jakaja zajmałasia miemaryjalizacyjaj Bresckaj krepaści, a taksama ŭdzielničała ŭ stvareńni miemaryjała.
Iryna Łaŭroŭskaja — idealny čałaviek, kab acanić z roznych bakoŭ sprečku vakoł manumienta «Mužnaść» u Bresckaj krepaści. Jana sama architektar i daśledčyk architektury — doktar navuk. Jak hramadskaja dziajačka, jana zajmałasia pytańniami miemaryjalizacyi krepaści. A studentkaj jana brała ŭdzieł u budaŭnictvie miemaryjała.
«Naša Niva»: Jak budavałasia «Mužnaść»? Ci praŭda, što dla stvareńnia pierśpiektyvy na jaho byŭ zrujnavany Bieły pałac? Uvohule, jak stvaraŭsia miemaryjalny kopleks krepaści?
Iryna Łaŭroŭskaja: Miemaryjał pačali budavać u 1965. Tady śviatkavałasia 20-hodździe pieramohi ŭ Vialikaj Ajčynnaj vajnie, byli vialikija datacyi, heta była ŭsiesajuznaja budoŭla. Da taho ž, u 1966-m u Breście adkryli Brescki inžynierna-budaŭničy instytut, z mocnym prafiesarskim składam i architekturnym fakultetam. Niekatoryja z vykładčykaŭ byli zadziejničany ŭ prajekcie. U budoŭli ž uvieś horad udzielničaŭ, my sa studentami ŭ 1972-m byli dałučanyja da pracesu.
Ja sama bačyła, jak ruiny krepaści pryčesvali adbojnikami, źmianšali vyšyniu inžyniernaha korpusa i kalehiuma. Heta była mastackaja rabota adbojnym małatkom pa stvareńni ruin.
A Bieły pałac byŭ razabrany nie tady, a niedzie ŭ 50-ch hadach. Chadzili lehiendy, što maršał Cimašenka zahadaŭ razabrać, bo jon byŭ u niebiaśpiečnym stanie.
«NN»: Vam «Mužnaść» padabałasia?
IŁ: Nie, mnie nie padabałasia. Ja, možna skazać, vyrasła ŭ krepaści — my bavili tam šmat času ŭ dziacinstvie. My z baćkami chadzili tudy adznačać 9 Maja. Heta było sapraŭdnaje narodnaje śviata: raskładali abrusy, prynosili ježu, śpiavali pieśni — tam było narodnaje hulańnie, bo frantaviki tady byli jašče maładyja ludzi. Paśla stvareńnia miemaryjała heta pierastała być zvyčajem, bieraściejcy pierastali tudy chadzić.
Ja pamiataju svaje pačućci, kali baćki raskazvali pra vajnu, pra krepaść, ja hladzieła na travu ŭ krepaści, i mnie padavałasia, što jana barvovaja ad kryvi, adbiŭsia hety koler u pamiaci.
Kali havaryć pra mastacka-vobraznuju častku «Mužnaści», maštab pieradušyŭ usio. Šmat pafasu ŭ miemaryjale. I heta drenna spałučajecca — pafas i hieraizm.
«NN»: «Mužnaść» — heta tvor u styli poźniesavieckaha «suvoraha mastactva», zdajecca?
IŁ: Upieršyniu byŭ zrobleny taki maštab skulptury, sposab farmoŭki taksama vykarystoŭvaŭsia ŭpieršyniu. Jon nazyvajecca «pieranosnaja apałubka», kali manumient budavaŭsia — jon vyrastaŭ na vačach. Darečy, pa słovach našych vykładčykaŭ, stvaralnik «Mužnaści» Kibalnikaŭ kazaŭ, što jon pavialičyŭ maštab skulptury Majakoŭskaha ŭ Maskvie i tak stvaryŭ manumient dla krepaści.
Uvohule, što siońnia aceńvać «Mužnaść»? Heta treba było kazać tady, na mastackich radach, adnak tady byŭ taki čas: žyćcio było pieranasyčana pafasam, pry hetym vieterany byli biez ułasnych kvateraŭ.
Niadaŭna ŭ Breście pastavili pomnik da 1000-hodździa horada, jaki akazaŭsia kalkaj z pomnika Kaciarynie II u Adesie, usio heta nie salidna…
Maje baćki, dy i inšyja frantaviki, nie lubili hety miemaryjał, udzielničali ŭ jaho stvareńni, dapamahali, ale hety pafas manumienta byŭ niepatrebny i štučny.
Brežnieŭskaja niapraŭda razdražniała i złavała, moj baćka kazaŭ: «Vieteranaŭ vajny zastałosia mała, ale z kožnym hodam prybaŭlajecca tych, chto išoŭ šerahami śmieršaŭcaŭ».
«NN»: Niekatoryja ź biełaruskich internaŭtaŭ śćviardžajuć, što takija pomniki nielha aceńvać jak tvor mastactva. Što kali za hetym staić pakutnictva ludziej, taki pomnik nie moža być pradmietam zubaskalstva. Vy dačka aficera, viedajecie canu ratnamu podźvihu. Na vašuju dumku, nakolki taki padychod možna ličyć pravilnym?
IŁ: Kožny maje prava na acenku tvoraŭ mastactva. Forma, jakuju abraŭ kanał CNN, była nie najlepšaja, ale daviali skandał da mižnarodnaha ŭzroŭniu darma. Sam Kibalnikaŭ, darečy, upadabaŭ, kali «Mužnaść» pačała zarastać mocham.
«NN»: Jakoj vy bačycie idealnuju budučyniu krepaści? Što tam pavinna być? I što, darečy, čuvać pra idei adnaŭleńnia chacia b častki architekturnych žamčužyn Staroha Bieraścia, jakija byli źniesieny dla budaŭnictva impierskaj krepaści ŭ XIX st.? Ci pajšła sprava dalej za słovy?
IŁ: Ustupnaja faza – prajektnaja prapanova pa revitalizacyi niekatorych častak jaje, była zroblena. Dalej treba vielmi ŭdumlivaja praca, i pierš za ŭsio navukovaja, daślednickaja, archieałahičnaja, treba kanservacyja i delikatnaść va ŭsim. Dobra było b, kab Akademija navuk bolš ščylna ŭziała pad apieku terytoryju staroha horada i krepaści. Tut stolki jašče nieviadomych i niezrazumiełych cikavostak, zahadak. Adna carkva Śviatoha Mikałaja čaho vartaja – kali ŭ joj u 1596 hodzie była padpisana carkoŭnaja ŭnijajoj było ŭžo kala 200 hod, ci heta nie cikava navukoŭcam, turystam? Jakoj, kali jana była zbudavana? Ci nie taja ž heta muravanaja carkva sv.Piatra, viadomaja ŭ Breście z 13 stahodździa?.
Terytoryja krepaści, heta ŭnikalnaja histaryčnaja placoŭka. Tut stajaŭ adzin z najbolš starych haradoŭ našaj krainy, tut adbyvalisia padziei, jakija paŭpłyvali na historyju ŭsioj Jeŭropy, sama krepaść, jaje budoŭla, jaje misija i abarona ŭ 1939 i 1941 – tolki adzin z šykoŭnych histaryčnych płastoŭ.
Terytoryja krepaści musić nabyć novaje žyćcio, i nie daj nam Boh, za masštabnymi prajektami znoŭku zabycca pra haradžan, pra našych sapraŭdnych prodkaŭ i našych naščadkaŭ.
Hutaryŭ Juraś Uskoŭ
