Hetym letam, jak i ŭ papiarednija hady, u Minsku, dy i ŭ inšych haradach krainy, stanovicca aktualnaj prablema baraćby z barščeŭnikam Sasnoŭskaha. Hetaja atrutnaja raślina nanosić škodu nie tolki ludziam, jakija majuć niaščaście dakranucca da jaje jakoj-niebudź častkaj cieła, ale taksama i ekanomicy krainy: tolki sioleta płanujecca vydatkavać na baraćbu z barščeŭnikam 800 młn rubloŭ. Letaś było vydatkavana 730 młn. I heta tolki ŭ stalicy!
A pieršapačatkova barščeŭnik zavoziŭsia ŭ Biełaruś u jakaści kormu dla žyvioły i ličyŭsia ledź nie samym pierśpiektyŭnym vidam, prydatnym dla ŭžyvańnia skacinaj. Darečy, heta nie adziny taki prykład pravalnaj intradukcyi, jaki pryvioŭ da nie samych radasnych nastupstvaŭ dla ekasistem, u jakija štučna ŭkaranialisia novyja vidy.
Z barščeŭnikam kašy nie zvaryš
Barščeŭnik Sasnoŭskaha pieršapačatkova ros na Kaŭkazie, u zakaŭkazskim rehijonie i ŭ Turcyi. Jon pryciahnuŭ uvahu savieckich śpiecyjalistaŭ u halinie sielskaj haspadarki ŭ pieršuju čarhu svajoj tryvałaściu: raślina vydatna raście navat u chałodnym klimacie.
Upieršyniu jon byŭ intraducyravany ŭ paŭnočna-zachodnich rehijonach RSFSR u 1947 hodzie. Zatym pačałosia raspaŭsiudžvańnie barščeŭnika ŭ Biełarusi, Ukrainie, krainach Bałtyi. Zavieźli jaho navat u HDR. Pieršapačatkova barščeŭnik vykarystoŭvaŭsia jak siłasnaja kultura, a ŭ bataničnych sadach raślinu kultyvavali jak dekaratyŭnuju. Adnak nieŭzabavie barščeŭnik, žyvučy i niepatrabavalny, pačaŭ raspaŭsiudžvacca na vialikija terytoryi.
Niemałavažnym źjaŭlajecca taksama i toj fakt, što raślina maje zdolnaść da samaapyleńnia, a taksama vysokuju «pładavitaść» (štohod adna raślina daje kala 30 tysiač pładoŭ). Z-za svajho imklivaha rostu i raspaŭsiudžvańnia barščeŭnik chutka dušyć amal usio, što raście pa susiedstvie ź im, kab praciahnuć svaju ekspansiju. Składanaść baraćby z barščeŭnikam jašče i ŭ tym, što nie ŭsio jaho nasieńnie prarastaje viasnoj nastupnaha hoda. I kali barščeŭnik byŭ źniščany, to nasieńnie, jakoje zastałosia na hetym miescy, moža praraści navat praz 12 hadoŭ.
Akramia taho, što barščeŭnik zachoplivaje novyja terytoryi i dušyć miascovyja vidy raślin, jon źjaŭlajecca atrutnym i zdolny nanieści škodu čałavieku pry dotyku da skury. Pry hetym apiok moža źjavicca jak praź niekalki chvilin paśla kantaktu z raślinaj, tak i praz sutki — tady, kali na paškodžany ŭčastak patrapiać soniečnyja promni. Spačatku adčuvajecca mocnaja piakota, zatym skura čyrvanieje, pad joj utvarajecca vadkaść, źjaŭlajucca puchiry. Paśla taho, jak jany sycho-dziać, skura nabyvaje bury koler. I takija paškodžańni nie prachodziać kala dvuch miesiacaŭ. Voś takaja karmavaja kultura. Najelisia, karaciej kažučy.
Mišeń dla brakańjeraŭ
Kab dobra karmić nie tolki skacinu, ale i niekatoryja katehoryi svaich hramadzian, u SSSR byŭ praviedzieny jašče adzin ekśpierymient ź pierasialeńniem. Sproby adaptavać kamčackaha kraba, raspaŭsiudžanaha la ŭschodnich bierahoŭ Sajuza, u Barancavym mory adbylisia ŭ 1960-ch hadach XX stahodździa.
Krab pačaŭ abžyvacca aktyŭna. Na siońniašni dzień jaho papulacyja ŭ Barancavym mory bolš čym u try razy pieravyšaje dalokaŭschodniuju! Viadoma, kamčacki krab — kaštoŭny vid, miasa jakoha ličycca dalikatesam i kaštuje niemałych hrošaj. Voś tolki takoje našeście čužarodnych kraboidaŭ moža niasłaba padpsavać miascovuju ekasistemu. Naprykład, krab, źjaŭlajučysia drapiežnikam, užo paśpiachova źniščaje ikru niekatorych kaštoŭnych pramysłovych ryb, takich jak traska, z-za čaho ich papulacyja źnižajecca.
Ciapier prychadzień užo dabraŭsia ažno da Łafatenskich vyspaŭ. Na siońniašni dzień rost kolkaści kraba rehulujecca nie stolki kvotami na promysieł (jakija, darečy, byli pradmietam sprečak pamiž Rasijaj i Narviehijaj, jakaja pryznała kraba škodnym prychadniem, jaki pavinien być całkam vyniščany), kolki brakańjerstvam surjoznych maštabaŭ. Takim čynam, śviet moža stać śviedkam unikalnaha vypadku — brakańjery vyratujuć ekasistemu mora!
Mały dy ŭdały
Jašče adnym «vydatnym» ekśpierymientam źjaŭlajecca sproba aklimatyzacyi ratana ŭ jeŭrapiejskaj častcy Rasii.
Pieršapačatkovaje asiarodździe pasialeńnia hetaj ryby — paŭnočny ŭschod Kitaja, častka Karei, a taksama dalokaŭschodni rehijon Rasii. Adnym słovam, zusim nie jeŭrapiejski vid. U 1980-ch hadach ratan byŭ zasieleny i ŭ Biełarusi. Na siońniašni momant hety vid ryby raspaŭsiudziŭsia ŭ krainach Uschodniaj i Centralnaj Jeŭropy, apanavaŭ bolšuju častku terytoryi Rasii.
Ratan ličycca škodnaj rybaj, jakaja imkliva vyciaśniaje miascovyja vidy. Sprava ŭ tym, što ratan — ryba drapiežnaja i nienažernaja — jeść ikru i malkoŭ inšych ryb, u tym liku i kaštoŭnych parod. Dobra, što ratan nie hrebuje i ŭłasnaj ikroj i maładniakom (časam ich abjom moža dasiahać 80% u racyjonie), inakš jon by moh stać ci nie adzinym vidam ryby ŭ niekatorych vadajomach.
Ratan — ryba nievialikaja. Maje pamier da 25 sm i vahu da 350 h. Jon moža spakojna (choć kudy tam spakojna, davoli aktyŭna) žyć i pładzicca ŭ zabrudžanych vadajomach. Choład jaho taksama nie biare: zdaralisia vypadki, kali ratan umiarzaŭ ŭ lod, adnak potym adtajvaŭ i žyŭ sabie dalej. Taja ž situacyja i z zasuchaj.
Nastupstvy ad źjaŭleńnia ratana ŭ vadajomach nie samyja suciašalnyja — prychadzień apieratyŭna źnižaje kolkaść inšych ryb, u toj čas jak jaho samoha pramysłovym nazvać nu nijak nie atrymlivajecca. Choć u naro-dzie ŭžo majucca roznyja vidy jaho pierapracoŭki: suška, smažańnie, navat vyrab katlet. Što cikava, ratan užo paśpieŭ stać zbrojaj u kłasavaj baraćbie. Tak, u 2011 ho-dzie ŭ Bardziužskim rajonie Ciumienskaj vobłaści Rasii miascovyja žychary, niezadavolenyja dziejańniami hubiernatara, pa ŭkazie jakoha ŭsie rybnyja aziory rehijona byli zdadzienyja ŭ arendu (u vyniku čaho dostup zvyčajnych ludziej da azioraŭ byŭ abmiežavany), zapuścili ŭ hetyja samyja aziory ratana. Jaki ŭ karotkija terminy abžyŭsia i vycieśniŭ amal usiu inšuju rybu.
Čuma na našych rakaŭ
Z raspaŭsiudžvańniem hetaha vida naohuł vyjšła fiejeryčnaja historyja. Sprava ŭ tym, što ŭ 1870-ch hadach spačatku pa Francyi, a potym i pa ŭsioj Jeŭropie prakaciłasia račynaja čuma, jakaja zabrała žyćci vielizarnaj kolkaści rakapadobnych: u niekatorych rehijonach raki źnikli zusim. Nie abyšła pošaść i Rasijskuju Impieryju. Tak što biełaruskim rakam taksama sałodka nie pryjšłosia. I paśla takoha spustašeńnia račynuju papulacyju ŭ Jeŭropie vyrašyli adnavić šlacham zavozu z ZŠA amierykanskaha sihnalnaha raka. Voś tolki pozna vyśvietliłasia, što dadzieny vid raka źjaŭlajecca pieranosčykam hetaj samaj račynaj čumy, adnak sam zastajecca da jaje nieŭsprymalnym.
Ciapier hety rak ličycca adnym z samych niebiaśpiečnych invaziŭnych vidaŭ u Jeŭropie, ź im zmahajucca ŭ 25 krainach kantynienta. A ŭ Danii jon całkam vycieśniŭ miascovyja vidy rakaŭ.
Darečy, svaju nazvu hety vid raka atrymaŭ z-za biełaj abo sinie-zialonaj plamy, raźmieščanaj na sustavie jaho klušni, jakaja i nahadvaje ściah sihnalščyka. Hety vid bolš pražerlivy (navat zdolny jeści bolš drobnych surodzičaŭ), ustojlivy da zabrudžvańnia vady i niedachopu kisłarodu, a taksama maje vysoki temp rostu.
U Biełarusi amierykanski sihnalny rak źjaviŭsia kala 20 hadoŭ tamu ŭ niekatorych prytokach Niomana. Ciapier jon praciahvaje raspaŭsiudžvacca pa terytoryi krainy i zasialać usio novyja vadajomy. Takaja aktyŭnaść, kali jaje svoječasova nie spynić, moža pryvieści da tatalnaha źniknieńnia ciapier viadomych u Biełarusi rakaŭ — vuzkapałaha i šyrakapałaha (zaniesienaha ŭ Čyrvonuju knihu). Mienavita tamu dziaržava nie abmiažoŭvaje łoŭlu amierykanskaha sihnalnaha raka — jaho možna łavić kruhły hod i ŭ nieabmiežavanym abjomie. Tak što, kali viedajecie, dzie jon viadziecca — hulaj, duša!
Z arlekinam nie da śmiechu
Pieršapačatkova azijackuju božuju karoŭku, jakaja žyła ŭ Kitai, Japonii, Kazachstanie i Dalokim Uschodzie Rasii, zavieźli ŭ Zachodniuju Jeŭropu dla baraćby z tloj i inšymi raspaŭsiudžanymi škodnikami ŭ 1991 hodzie.
Adnak tut atrymałasia situacyja, jakaja nahadvaje dośvied intradukcyi sihnalnaha raka: azijackija božyja karoŭki pieranosiać hrybok, jaki źjaŭlajecca śmiarotnym dla ich jeŭrapiejskich surodzičaŭ. Uvohule, prychadni chutka aklimatyzavalisia i paciaśnili miascovyja vidy, praciahvajučy zachoplivać novyja terytoryi. Ciapier hetaja napaść raźviałasia pa ŭsioj Jeŭropie i navat u Paŭnočnaj Afrycy.
Azijackaja božaja karoŭka pa pamierach dakładna takaja ž, jak i jeŭrapiejskaja siamikropkavaja. Adnak jaje razmaloŭka moža być całkam roznaj, tamu jaje časta nazyvajuć arlekinam. Z-za svajoj aktyŭnaści jana była zaniesienaja ŭ śpis sta samych niebiaśpiečnych arhanizmaŭ Hłabalnaj bazy dadzienych pa invaziŭnych vidach. Niebiaśpiečnaja azijackaja imihrantka i dla čałavieka: jana moža kusać ludziej, vyklikajučy alerhičnuju reakcyju.
Akramia taho, azijackija božyja karoŭki akazalisia nie zusim prydatnymi dla vykanańnia svaich pieršapačatkovych funkcyj — baraćby z tloj na vinahradnikach. Sprava ŭ tym, što tlu jany jaduć aktyŭna, adnak, traplajučy ŭ pierapracoŭku razam ź vinahradam, psujuć smak vina. Azijackija prychadni škodziać jabłyki, hrušy, cytrusavyja kultury i navat bulbu. Karaciej kažučy, znoŭ ludzi znajšli prablem na svaju (dy i nie tolki) hałavu.
U Biełarusi pakul hetyja azijackija božyja karoŭki nie źjaŭlajucca napaściu, adnak u Polščy i Litvie ŭžo sustrakajucca davoli časta. Uličvajučy toje, ź jakoj chutkaściu hety vid płodzicca i raśsialajecca (usiaho za dva hady im udałosia zachapić usiu terytoryju Hałandyi), užo chutka možna čakać jaho aktyŭnaści i ŭ nas.
