Unikalny pomnik architektury Biełarusi pačaŭ hniści i razburacca 12 hadoŭ tamu — adrazu paśla taho, jak jaho ŭziała pad achovu dziaržava. KDK vinavacić u razvale miascovaha fiermiera, nie žadajučy zaŭvažać sapraŭdnych pryčyn.
Staradaŭni majontak Butaŭt-Andžejkovičaŭ u pasiołku Porazava (Śvisłacki rajon Hrodzienskaj vobłaści) nazyvajuć nie inakš jak šedeŭram biełaruskaha draŭlanaha dojlidstva. I heta nie vypadkova. Ničoha padobnaha ŭ Biełarusi prosta ŭžo nie zastałosia, što robić siadzibu jašče bolš kaštoŭnym pomnikam architektury. Ale dziŭnaja sprava: biełaruskaja dziaržava miljardy ŭkładvaje ŭ budaŭnictva roznych pałacaŭ i nie moža znajści srodkaŭ dla zachavańnia svajoj spadčyny.
Pry hetym Kamitet dziaržaŭnaha kantrolu, zamiest taho kab znajści karani prablemy i vyrašyć, jak zachavać histaryčnuju i kulturnuju spadčynu krainy, zajmajecca zvyčajnym šapkazakidalnictvam, šukajučy vinavatych tam, dzie ich prosta niama.
Šedeŭr draŭlanaha dojlidstva
Ciapierašniaja siadziba była pabudavana Tadevušam Butaŭt-Andžejkovičam na miažy 19 i 20 stahodździaŭ kala vioski Porazava, jakoj u 50-ch hadach minułaha stahodździa savieckija ŭłady nadali status pasiołka. Novy budynak byŭ pastaŭleny na miescy staroha majontka i vykanany ŭ styli nieabaroka. Architektura budynka nahadvaje tradycyjnyja šlachieckija majontki, tamu mnohija daśledčyki adnosiać pabudovu da 18 stahodździa.
Tadevuša Butaŭt-Andžejkoviča nazyvali adnym z najbahaciejšych polskich pamieščykaŭ Hrodzienščyny. Jon pieršym u rehijonie nabyŭ aŭtamabil i moh dazvolić sabie jeździć abiedać u Varšavu.
Siadziba Butaŭt-Andžejkovičaŭ pačynajecca hustymi prysaadami z tapolaŭ i lipaŭ. Drevy ŭtvarajuć zialonuju arku, za jakoj adkryvajecca parter siadzibnaha doma. Jaho dach vielmi składanaj łamanaj formy, a ścieny zrobleny z brusa, jaki zvonku ašalavany, a ŭnutry abtynkavany.
Sam budynak maje składanuju kampazicyju, a dva bakavyja fasady ŭpryhožvajuć dvuchpaviarchovyja viežy z šatrovymi strechami.
Akramia budynka samoj siadziby, z 18 stahodździa zachavałasia taksama adna haspadarčaja pabudova, ścieny jakoj vyrablenyja z kamienia. Zachavałasia, zrešty, čysta ŭmoŭna.
Jak dziaržava «achoŭvaje»
Jašče 12 hadoŭ tamu siadziba Butaŭt-Andžejkovičaŭ znachodziłasia ŭ dosyć prymalnym stanie. Tam raźmiaščałasia Porazaŭski balnica, jakaja taksama zajmała jašče šerah budynkaŭ, pabudavanych ŭžo ŭ saviecki čas.
Vartaŭnica, jakaja siońnia achoŭvaje siadzibu, raniej taksama pracavała ŭ hetaj balnicy. Jak raspaviała jana,
unikalny budynak pačaŭ razburacca jakraz paśla taho, jak začynili balnicu, i dziaržava ŭziała kompleks pad svaju achovu.
Achova atrymałasia, miakka kažučy, dziŭnaja. Paśla zakryćcia balnicy, budynak navat pierastali prapalvać. Nie palili ni staryja piečy, jakija zachavalisia jašče z časoŭ Butaŭt-Andžejkovičaŭ, ni kacielniu, vyrodliva prybudavanuju da bakavoha fasadu. I jak tolki pierastali pomnik architektury tapić, jon adrazu pačaŭ hniść i razvalvacca. Siońnia ŭžo amal va ŭsich pakojach advaliłasia tynkoŭka, ad ścien i stoli. Ścieny siadziby, pastaŭlenyja staražytnymi majstrami jak maje być, ad takoj dziaržaŭnaj achovy ŭ niekatorych miescach prahnili naskroź, bałkon z haryšča voś-voś hatovy abvalicca.
Razvaliłasia i taja sama haspadarčaja pabudova Butaŭt-Andžejkovičaŭ. Praŭda, asnoŭnyja ścieny jašče stajać, i budynak, pry žadańni, možna adnavić.
Reputacyja dabivaje
U 2010 hodzie dziaržava zrabiła sprobu vyratavać unikalny pomnik architektury i pieradała jaho sialanska-fiermierskaj haspadarcy «Bahudzienki», na ŭmovie adnaŭleńnia siadziby i stvareńnia na jaje asnovie abjekta ahraturyzmu. Jak kanstatavaŭ praz čatyry hady Kamitet dziaržaŭnaha kantrolu, ničoha z hetaha nie vyjšła. Pryčym, vinavatymi byli zroblenyja fiermierskaja haspadarka i miascovyja ŭłady.
Jak zajaviła načalnik upraŭleńnia kantrolu biudžetna-finansavaj śfiery i dziaržaŭnych orhanaŭ KDK Hrodzienskaj vobłaści Natalla Kryvickaja, niahledziačy na toje, što novy ŭłaśnik (KFH «Bahudzienki») ničoha nie zrabiŭ dla adnaŭleńnia siadziby, miascovyja ŭłady prajavili da jaho dziŭnuju pabłažlivaść: maŭlaŭ, navat da adkaznaści nie pryciahnuli, choć heta było praduhledžana damovaj.
Pa viersii KDK, kiraŭniki KFH «Bahudzienki» takija voś drennyja, abiacali vyratavać siadzibu i nie vyratavali, a miascovyja ŭłady hetych samych fiermieraŭ pakryvajuć.
Na samaj spravie ŭsio było nie zusim tak, i kantralory prosta bajacca ahučvać sapraŭdnyja pryčyny taho, čamu pomnik draŭlanaha dojlidstva pryjšoŭ u taki zaniapad. U KFH «Bahudzienki» naohuł byli vielmi mocna ździŭleny, kali daviedalisia, što Kamitet dziaržkantrolu zrabiŭ ich vinavatymi.
Jak raspaviała kiraŭnik fiermierskaj haspadarki Janina Koziuk, jana sama vystupiła ź inicyjatyvaj adnaŭleńnia siadziby, bo pieražyvała za zachavańnie histaryčnaj spadčyny Hrodzienščyny. Viadoma, u samoj haspadarki hrošaj dla adnaŭleńnia niama, ale jana zdoleła zacikavić u inviestycyjach viadomy šviedski kancern IKEA, jaki pahadziŭsia ŭkłaści ŭ adnaŭleńnie siadziby 500 tysiač dalaraŭ.
Akramia IKEA jašče dva inviestary (z Maskvy i Litvy) hatovyja byli ŭkłaści ŭ siadzibu hrošy i zrabić ź jaje turystyčny kompleks. Ale kali ŭsio ŭžo, zdavałasia, było na mazi, inviestary adzin za adnym admovilisia finansavać prajekt.
«Ja nie razumieju, nie viedaju, čamu jany admovilisia. Jany mnie ŭsio pryvodzili «Kamunarku» ŭ prykład.
Chto ich navučyŭ, ja nie viedaju. Ale fakt zastajecca faktam, što inviestary admovilisia finansavać prajekt. A my kompleks brali, kab pracavać mienavita ź inviestarami. Inviestaraŭ ja ž sama znajšła. ja zrabiła šykoŭnuju rekłamu, film vykłała ŭ internet. Ja była ŭpeŭnienaja, što ludzi zacikavilisia, bo heta ŭnikalnaje draŭlanaje dojlidstva hnije. Na siońniašni dzień paŭnočnaja vieža ŭžo raspałasia, i ja dumaju, što pa toj canie, pa jakoj zaraz vykankam vystaviŭ kompleks na aŭkcyjon, budynak adnaznačna pojdzie pad znos», — raspaviała kiraŭnik fiermierskaj haspadarki. Pavodle jaje słoŭ, jana i sama ŭkłała ŭ siadzibu šmat hrošaj, pravioŭšy elektryčnaść, akulturyŭšy terytoryju i vypłačvajučy zarobak vartaŭniku. Dla KFH — heta vialikija vydatki, jakija ŭžo nikoli nie viernucca.
Žančyna da kanca nie zrazumieła pryčyny admovy inviestaraŭ ad prajektu, tak jak nie vielmi vałodaje situacyjaj, jakaja adbyłasia z «Kamunarkaj». Ale pryčyny lažać na pavierchni.
Nahadajem, što ŭ 2012 hodzie rašeńniem prezidenta «Kamunarka» była adabrana ŭ amierykanskaha inviestara Marata Novikava, jaki vałodaŭ zavodam bolš za 10 hadoŭ. I choć pryčyny dla takoha rašeńnia ŭ kiraŭnika dziaržavy mielisia, toje, jak heta było zroblena, surjozna padarvała davier zamiežnych inviestaraŭ da biełaruskich uładaŭ.
Jak vyratavać unikalny draŭlany budynak
Paśla taho, jak damova z KFH «Bahudzienki» była skasavana, miascovyja ŭłady vystavili siadzibny kompleks na aŭkcyjon. Užo prajšło dva aŭkcyjony — abodva nie adbylisia z-za adsutnaści zajaŭnikaŭ. Nastupny aŭkcyjon pavinien adbycca pryblizna praź miesiac z panižeńniem cany kompleksu na 80%. Na hety raz staradaŭniuju siadzibu vystaviać na prodaž za 349 młn rubloŭ.
Jak rastłumačyli ŭ adździele ekanomiki Śvisłackaha rajvykankama, 349 młn byccam by i nievialikaja cana, ale ŭličvajučy, kolki treba ŭkłaści ŭ adnaŭleńnie staradaŭniaj siadziby, naŭrad ci znojducca achvotnyja. Choć niekatoryja biznesmieny telefanujuć i cikaviacca. U vykankamie vykazali zdahadku, što, chutčej za ŭsio, siadziba budzie pradadzienaja paśla taho, jak cana ŭpadzie da adnoj bazavaj vieličyni. Praŭda, tady ŭ jaho budzie i bolš abciažarańniaŭ.
Ale navat ciapier dla achvotnaha nabyć kompleks dziejničaje šerah abaviazkovych umoŭ. Heta ŭciahvańnie ŭ haspadarčy abarot na praciahu 2 hadoŭ z momantu padpisańnia damovy kupli-prodažu, stvareńnie na bazie pradadzienaj majomasci abjekta turystyčnaha biznesu z zabieśpiačeńniem svabodnaha dostupu da abjektaŭ historyka-kulturnaj spadčyny i, samaje hałoŭnaje, padpisańnie achoŭnaha abaviazacielstva na praciahu adnaho miesiaca z momantu pierachodu prava ŭłasnaści.
Mahčyma, za adnu bazavuju vieličyniu znojdziecca toj, chto bieź jakich-niebudź harantyj z boku biełaruskich uładaŭ pahodzicca ŭkłaści ŭ adnaŭleńnie siadziby vielizarnyja hrošy, ale da hetaha pomniku architektury daviadziecca pieražyć jašče adnu chałodnuju zimu. Biez kaśmietyčnaha ramontu i navat biez aciapleńnia, jakoje mahło b zapavolić razbureńnie. Na heta ŭ miascovych uładaŭ niama srodkaŭ.
A voś staražytnaja siadziba z kožnym dniom usio bolš razburajecca i zahnivaje. Ale što dziŭna,
navat na paŭrazburanaje dojlidstva pryjazdžajuć pahladzieć turysty — časam cełymi aŭtobusami. Škada tolki, što z-za niedavieru biełaruskim uładam pierad turystami paŭstaje zusim niepryvabnaja karcina.
