U 1975 hodzie, na pačatku vieraśnia, nas, navučencaŭ Minskaha architekturna-budaŭničaha technikuma, adpravili na ŭborku bulby — pad Łahojsk, u viosku Hajna. Pryhoža tam — «Biełaruskaja Šviejcaryja», hory.
Raźmiaścili nas u chatach, pa dva-try čałavieki. Sabralisia my ŭ centry vioski i pačali chvalić svaje miescy zasialeńnia.
«U našaj babki jość televizar!»— kaža Hala Sazonava.
«Fihnia vaš televizar! A ŭ našaj babki — cebar samahonki pad łožkam!» — chvalicca adnahrupnik.
Dyk voś u centry vioski byli ci to ruiny, ci to zvałka — usio zarasło dziadoŭnikam dy čarnobylem.
— A čamu nichto nie prybiraje heta? — pytaju ŭ haspadyni.
— Heta naš kaścioł. Razburyli ŭ vajnu.
Jak ja zrazumieŭ, da razbureńnia kaścioła mieli dačynieńnie partyzany, ale ž heta była vajna.
Ździviła mianie tady adna akaličnaść. U tyja hady nam usim ubivali ŭ hałavu: katalik — heta palak. A tut mnie apaviadajuć, što padčas vajny haspadynia i jaje dačka chadzili ŭ kaścioł Sv. Aleny i Symona ŭ Minsku, i nabaženstva tam pry niemcach viałosia na biełaruskaj movie. Jany i malitoŭniki z tych časoŭ, z vajny zachavali.
Paśla skančeńnia technikuma pa «ŭsiesajuznym» raźmierkavańni ja trapiŭ na 15 hadoŭ u Vientśpiłs (Łatvija), pracavaŭ prarabam i načalnikam učastka, vučyŭsia viačernie ŭ Ryžskim politechničnym instytucie. Nie da krajaznaŭstva było!
U 1993-m, choć i zdaŭ ispyty pa łatyšskaj movie, adnak nie schacieŭ być emihrantam, viarnuŭsia dadomu, u Hłybokaje.
I voś adnojčy hłybocki muziej zamoviŭ u mianie mapu Hłybokaha na 1930 h. (to bok za «polskim časam»).
Nazvy vulic ja viedaŭ ź dziacinstva, jak z carskimi, tak i z polskimi — susied 1907 h.n. apaviadaŭ. Adnak, jak ža nazyvałasia za «polskim časam» vulica Majakoŭskaha? Chalera! Treba kahości zapytacca! Paraili mnie spadaryniu Hannu Kazłoŭskuju. Zavitaŭ!
— Majakoŭskaha? Paniatoŭskaha!— paviedamlaje sp-nia Kazłoŭskaja.
I tut jana adčyniaje kufar i dastaje «plan» svajoj działki, kuplenaj za hrošy, što jaje braty zarabili ŭ Šviejcaryi. Čyrvonyja piačatki «miasta Hłembokie», podpisy kamornikaŭ i architektara… Baču nazovy tahačasnych vulic: Radziviłaŭskaja (ciapier Kirava), Himnazijalnaja (častka siońniašniaj vuł. Dziaržynskaha), Karaleŭskaja — ale hetaje chiba što ad nazvy stancyi Kruleŭščyna…
— Pa-polsku čytaješ?— pytaje Hanna Kazłoŭskaja. — To biary, daru knihu! Ksiondz niekali zahadaŭ ačyścić haryšča kaścioła ad starych knih — ich razdavali na raspałku piečaŭ. I ja ŭziała, ale pakłała ŭ kufar…
Tak ja atrymaŭ «Opisanie powiatu Borysowskiego».
Doma pačaŭ hartać pakrytuju pacinaj časoŭ knihu. Jana nie toje što całkam polskamoŭnaja. Jość cełyja teksty (prymaŭki, narodnyja pieśni) pa-biełarusku, ale polskaj łacinkaj.
Staŭ čytać i natrapiŭ na zapis pra kaścioł u toj samaj Hajnie, dzie ja byŭ studentam!
«Parafijalny kaścioł — heta adzin ź siami kaściołaŭ, jakija Uładzisłaŭ Jahajła zakłaŭ na Litvie. Fundacyju kaścioła ŭ Hajnie našy chranikiory, a mienavita Stryjkoŭski, Bielski, Maciej ź Miachova nazyvajuć pad 1387 hodam. Kromier adnosić da 1386. Pieršapačatkova jon byŭ pabudavany z dreva. … U 1514 hodzie pa bitvie pad Oršaj, Žyhimont I z Barysava pryjšoŭ da Hajny jak najbližejšaha kaścioła, dla składańnia Bohu ŭdziačnaści, z vojskam, z vysokimi panami i pałonnymi. Try dni karol tut adpačyvaŭ i adbyvaŭ žałobnaje nabaženstva dy pachavańnie dvuch słuh svaich, Stanisłava Arona, i Stanisłava Niskoŭskaha, cieły jakich pryvieźli z-pad Oršy; narešcie nadaŭ plabanii svaje karaleŭskija hrunty, praz što značna pašyryŭ raźlehłaść ziamiel i pavialičyŭ funduš kaścioła, z abaviazkam, kab u pamiać taho podźvihu probaščy štomiesiac pravili adnu imšu ab Naradžeńni Najśviaciejšaj Panny Maryi sa zhadkaj imionaŭ dvuch Stanisłavaŭ, što ŭ bitvie palehli; narešcie pakinuŭšy dary ŭ kaściole, karol padaŭsia da Vilni…».
I tak dalej, i šmat inšaha pra Hajnu tam pišacca.
Aŭtaram «Apisańnia Barysłaŭskaha pavieta» byŭ hraf Jaŭstach Tyškievič, kniha vydadzienaja ŭ Vilni ŭ 1847 hodzie.
Što ž, uhodki Aršanskaj bitvy — nahoda, kab padumać, jak hodna ŭšanavać pamiać dvuch Stanisłavaŭ.
