2 listapada ŭ Miensku maje być čarhovy XII źjezd Tavarystva biełaruskaj movy imia Franciška Skaryny.
Napiaredadni padziei interviju «Radyjo Svaboda» daŭ staršynia hetaj hramadzkaj arhanizacyi, znany historyk i hramadzki dziejač Aleh Trusaŭ.
— Spadar Aleh, Tavarystva biełaruskaj movy ŭtvaryłasia 25 hadoŭ tamu, jašče ŭ časy SSSR. Jak mianialisia za hety peryjad mety i rola arhanizacyi ŭ žyćci hramadztva i krainy?
— Hlabalnyja mety nie mianialisia. Jany jak byli, tak i zastajucca — zrabić našu biełaruskuju movu movaj asnoŭnaj, movaj dziaržaŭnaj, i kab na joj razmaŭlała bolšaść nasielnictva krainy. Tak što mety hlabalnyja, sfarmavanyja ŭ dalokim 1989 hodzie, nie źmianilisia. Mianialisia formy zmahańnia za hetyja mety.
— Da čarhovaha źjezdu TBM padychodzić šaścitysiačnymi šerahami svaich siabroŭ. Heta prykładna kožny tysiačny darosły žychar krainy. Ci adlustroŭvajuć, na vašu dumku, takija ličby realnuju kolkaść karystalnikaŭ movy tytulnaj nacyi Biełarusi?
— U niejkaj stupieni adlustroŭvajuć. Uličvajučy toje, što za hetyja 25 hadoŭ my pierajšli ad karystalnikaŭ movy takich pryrodžanych, u asnoŭnym viaskovych ludziej, savieckich, jakija razmaŭlali na hetaj movie, bo nia viedali rasiejskaj. I kali jany traplali ŭ horad ci savieckaje vojska, to staralisia jak maha chutčej ad hetaj movy pazbavicca. A biełaruskich patryjotaŭ na pačatku stvareńnia TBM u krainie było niašmat. Ciapier ich bolej. Nu, i nasielnictva pamianiałasia. Vioska faktyčna za hetyja 25 hadoŭ vymiraje, nasielnictva ŭ haradach pavialičvajecca, i ciapier samyja aktyŭnyja nośbity movy, patryjoty nia ŭ vioskach žyvuć, a ŭ Miensku dy inšych vialikich haradach.Za 25 hadoŭ adbylisia kardynalnyja źmieny i ŭ śviecie, i ŭ krainie, adpaviedna i ŭ TBM.
— I tym nia mienš raz-poraz razdajucca rospačnyja hałasy pra toje, što biełaruskaja mova źnikaje…
— Viedajecie, tyja ludzi, jakija voś tak kažuć, jany nie vykonvajuć svaje asnoŭnyja funkcyi da kanca. Bo toj čałaviek, jaki ŭvieś čas u luboj sytuacyi razmaŭlaje pa-biełarusku, zaachvočvaje da hetaha inšych ludziej i nikoli nie napadaje na tych, chto nie havoryć na movie, nie paprakaje ich, nia łaje, — zaŭždy pieramahaje. A hetyja ludzi — nyciki, jak ja ich nazyvaju, — ad ich škody mnoha, a karyści ad ich nijakaj niama. Heta toj samy anekdot pra biełarusa: adpomściŭ uładam — kupiŭ kvitok i nie pajechaŭ. Tak što ja da hetych ludziej staŭlusia vielmi admoŭna.
Vyłučacca ja budu, ale kali mianie abiaruć, to heta budzie apošni moj termin
— Apošnim časam niekatoryja vysokapastaŭlenyja ŭradoŭcy zahavaryli pra toje, što pahroza straty biełaruskaj movy niasie pahrozu nacyjanalnaj biaśpiecy krainy. U hetych słovach uskosna pryznajecca realnaja pahroza źniknieńnia i nacyjanalnaj movy, i dziaržaŭnaj niezaležnaści. Čaho, pa-vašamu, u ich bolš: dziaržaŭnaha kłopatu pra movu jak nacyjanalny skarb — ci strachu pieratvarycca ź pieršych asobaŭ niezaležnaj Biełarusi ŭ šarahovych słužboŭcaŭ Rasiei?
— Jość i toje, i druhoje. Ale apošniaje, na maju dumku, pieravažaje.
— Dyk, pa-vašamu, hetyja zajavy niaščyryja?
— Jany ščyryja ŭ toj stupieni, u jakoj ščyraja ŭsia ichniaja palityka za hetyja 25 hadoŭ.
— Z čverci stahodździa dziejnaści TBM 15 apošnich hadoŭ vy niaźmienna ŭ joj staršyniujecie. Jakija zroblenyja za hety čas spravy najbolš uściešvajuć vas?
— Ja voś niadaŭna vystupaŭ pierad aficerami MUS. Ich było ŭ zali mo niekalki sotniaŭ. I ŭsie jany vielmi ščyra vitali moj vystup i kazali ŭ kuluarach, što tak, biaz movy ničoha nia budzie. Hetaje razumieńnie ŭžo dajšło da čynoŭnikaŭ, da vajskoŭcaŭ, da supracoŭnikaŭ roznych struktur. A hetyja aficery — dzieci niezaležnaści. Im pa 30–35 hadoŭ. Voś faktar niezaležnaści. Tak što samaje hałoŭnaje — što my, pa-pieršaje, stvaryli i zachavali niezaležnaść za hetyja 25 hadoŭ, i mova ŭ kancy hetaha terminu stanovicca takim važnym faktaram, jaki pryznali navat kiraŭniki krainy, jakija na pačatku svajho kiravańnia kazali, što na hetaj movie ničoha surjoznaha nielha stvaryć.
— Ci budziecie vyłučacca na novy trochhadovy termin?
— Takaja prapanova jość, i tamu vyłučacca ja budu, ale kali mianie abiaruć, to heta budzie apošni moj termin.
