Biełaruś - adzinaja kraina na postsavieckaj prastory, dzie da hetaha času 7 listapada - čyrvony dzień kalendara.
I choć bolšaść ŭžo navat nie pamiataje, čamu pryśviečany hetaje śviata, dla niekatorych hetaja data ŭsio jašče zastajecca važnaj.
Karespandent Naviny.by spytała sakratara CK KPB Mikałaja Vałoviča, kali ŭ Biełarusi pačnuć znosić pomniki Leninu, i ci hatovyja kamunisty paprasić prabačeńnia ŭ achviaraŭ stalinskich represij.
Mikałaj Vałovič pracuje ŭ maładziožnym kryle partyi na hramadskich pačatkach. Jaho asnoŭnaja pasada - pamočnik namieśnika staršyni Minharvykankama Ihara Karpienki, jaki ŭznačalvaje KPB. Tak što padumać ab kamuniźmie ŭ Mikałaja jość čas i na pracy.
Na jaho stale - biust Lenina, a na ścianie - partret Stalina. Biełaruski i rasiejski ściahi stajać na aknie, ź jakoha adkryvajecca vydatny vid na Čyrvony kaścioł. Pomnik pravadyru ŭsich časoŭ i narodaŭ adtul taksama dobra bačny.
– Mikałaj, raskažycie, što dla vas značyć 7 listapada?
– Hety dzień maje vielmi vialikaje značeńnie dla historyi biełaruskaha naroda. Mienavita dziakujučy Vialikaj Kastryčnickaj sacyjalistyčnaj revalucyi źjaviłasia na karcie biełaruskaja dziaržava. Dumaju, mnohija na postsavieckaj prastory i ŭ cełym u śviecie stanoŭča aceńvajuć hetuju padzieju, tamu što ŭpieršyniu ŭ historyi čałaviectva pracoŭny narod zmoh vyzvalicca ad putaŭ rabstva.
– Ale śviata 7 listapada nie adznačajuć navat u Rasii. I kožny hod hučać zakliki admianić jaho i ŭ Biełarusi …
– Čarhovaje hłupstva ad ludziej, jakija niedalnabačnyja ŭ palitycy. Heta epachalnaja padzieja źmianiła los nie tolki asobna ŭziataj krainy, a ŭsiaho čałaviectva. Kastryčnickaja revalucyja paŭpłyvała i na kapitalizm na Zachadzie. Jon staŭ bolš humannym, z bolš čałaviečym tvaram. U krainach Zachodniaj Jeŭropy i ZŠA ŭviali 8-hadzinny pracoŭny dzień, supracoŭnikam dali sacyjalnyja harantyi - bo heta ŭsio zavajovy Vialikaj Kastryčnickaj sacyjalistyčnaj revalucyi.
Śviata možna zabaranić, a kamunistaŭ nie lubić i nazyvać dynazaŭrami, ale ideja sacyjalnaj spraviadlivaści, jakaja ŭvasoblena ŭ našaj ideałohii, budzie žyć. Jana ŭsio bolš avałodvaje rozumami čałaviectva. Marksisckaje vučeńnie stanovicca nastolnaj knihaj dla jeŭrapiejcaŭ. Na hetym padmurku budujecca sučasnaja ekanomika i palityka.
«Kožny dziesiaty člen KPB - małady čałaviek da 30 hadoŭ»
– Pra kamunistaŭ-dynazaŭraŭ nie čuła, ale ŭ internecie vašu partyju časta nazyvajuć marhinalnaj.
– Heta mierkavańnie tak zvanaj biełaruskaj apazicyi, jakaja adpracoŭvaje zachodnija hranty, jakija vydzialajucca na «demakratyju». My bačym na prykładzie Ukrainy, da čaho heta pryviało. Bo heta na samaj spravie nie demakratyja, a vyraźniki intaresaŭ zachodniaj buržuazii. Tyja, chto zajaŭlajuć, što kamunistaŭ u Biełarusi nie padtrymlivajuć, pracujuć u intaresach bujnoha zachodniaha kapitału, a nie našaj dziaržavy.
– Jak šmat biełarusaŭ padzialajuć kamunistyčnuju ideałohiju, asabliva siarod moładzi?
– Kožny dziesiaty člen partyi - małady čałaviek va ŭzroście da 30 hadoŭ. U partyju mohuć ustupać tolki paŭnaletnija hramadzianie, ale my płanujem stvaryć hramadskaje abjadnańnie kamunistaŭ, da jakoha zmohuć dałučycca i maładyja ludzi da 18 hadoŭ. Tak što za papularnaść levych idej turbavacca nie varta. Kamunistyčnaja partyja była, jość i budzie. Heta najstarejšaja partyja z časoŭ SSSR u Biełarusi.
– Darečy, pra SSSR. Vy sumujecie pa tych časach?
– Viadoma, možna nastalhavać i uspaminać, jaki heta byŭ vydatny čas. Bo Saviecki Sajuz damohsia značnych pośpiechaŭ u palitycy, ekanomicy. Jaho bajalisia i pavažali Złučanyja Štaty. Ale hetaj dziaržavy bolš niama. Jość Respublika Biełaruś, jakaja na savieckim padmurku buduje svaju budučyniu.
– Jak vy dumajecie, čamu pa Savieckim Sajuzie nastalhuje moładź, jakaja navat Harbačova nie zastała? Bo vy sami ŭ SSSR pražyli tolki 6 hadoŭ…
– Usieŭładździe kapitału i biezzakońnie tvoryć z narodam usio, što zaŭhodna: vojny, haleča - uvieś śviet burlić. I tolki naša kraina zachavała padmurak spakoju, stabilnaści, dziakujučy tamu, što našy palityki vykarystoŭvajuć saviecki vopyt. I moładź usio heta bačyć, čuje ŭspaminy baćkoŭ, jak im dobra žyłosia ŭ SSSR. Tamu sacapytańni i pakazvajuć, što mnohija maładyja ludzi stanoŭča adhukajucca pra Saviecki Sajuz.
– Zamiežniki časta kažuć, što Biełaruś tak i zastałasia savieckaj krainaj. U nas da hetaha času zachavałasia abaviazkovaje raźmierkavańnie maładych śpiecyjalistaŭ, lačebna-pracoŭnyja prafiłaktoryi dla ałkaholikaŭ. Zaraz voś pačałasia baraćba z darmajedami …
– Toje, što zachavalisia ŁPP, pravilna. Ałkaholikaŭ treba lačyć i sacyjalizavać. Što tyčycca baraćby z darmajedami, heta taksama varta zrabić. Čamu pracoŭny la stanka pavinien na svaje padatki ŭtrymlivać tych, chto nie choča pracavać? Usie hetyja inicyjatyvy mieli stanoŭčy vynik u saviecki čas, i ciapier nie varta ad ich admaŭlacca.
«Pry Stalinu ŭ Biełarusi było bolš biełaruskich škoł, čym pry Šuškieviču»
– U hetym hodzie va Ukrainie źnieśli niekalki pomnikaŭ Leninu. Jak dumajecie, kali toje ž samaje adbudziecca ŭ Biełarusi?
– Biełaruski narod - heta mudry narod, tamu ŭ nas takoha nikoli nie budzie. Jašče kłasik biełaruskaj litaratury Francišak Bahuševič kazaŭ: «Chto nie pamiataju svajoj historyi, nie maje budučyni». Svaju historyju treba pamiatać i šanavać. Niapravilna vykreślivać pieryjady z pamiaci ludziej. U hetym hodzie ja byŭ u Italii. Tam stajać pomniki, jakija ŭstaloŭvali pry Musalini, i nichto ich nie znosić. Čamu ž my pavinny demantavać pomniki abo pieranazyvać vulicy? Apazicyjnyja palityki zaklikali ŭ Minsku stancyju mietro imia Lenina nazvać «Płošča Niezaležnaści». Ale ž stancyja budavałasia i prajektavałasia, jak «Płošča Lenina», jana inšaha nazvy nie mieła. Dyk čamu my pavinny jaje pierajmienavać? Heta naša historyja!
– Ale historyja Biełarusi pačałasia nie ŭ 1917 hodzie. U nas ža i da hetaha byli značnyja adkryćcia, dasiahnieńni, zavajovy. A siońnia składvajecca ŭražańnie, što ŭsia historyja skancentravanaja tolki na savieckim pieryjadzie. Chiba heta spraviadliva?
– Kali brać historyju da 1917 hoda, to Biełaruś u ciapierašnich miežach znachodziłasia ŭ składzie Rasijskaj impieryi, Polščy (dziaržava nazyvałasia Reč Paspalitaja)…
Nu, Vialikaje kniastva Litoŭskaje možna nazvać biełaruskim, tamu što spravavodstva viałosia na biełaruskaj movie. Ale heta była starabiełaruskaja mova, jakaja była padobnaja i na ruskuju, i na ŭkrainskuju. Aficyjnaje nazva dziaržavy było Vialikaje kniastva Litoŭskaje, Ruskaje i Žamojckaje. Tak, my pavinny viedać historyju da 1917-ha, ale dziaržaŭnaje samavyznačeńnie biełarusaŭ i raźvićcio nacyjanalnaj kultury pačałosia tolki paśla Kastryčnickaj revalucyi. Treba ŭspomnić palityku biełarusizacyi, kali adkryvalisia biełaruskija škoły. Mnohija ciapier kažuć, što Stalin byŭ kryvavym dyktataram, a pry im było bolš biełaruskich škoł, čym u 1991 hodzie pry Šuškieviču!
«Kali susied napisaŭ danos na susieda, pryčym tut Stalin?»
– Darečy, pra Stalina. Ci hatovaja vaša partyja jak pierajemnica KPSS paprasić prabačeńnia ŭ achviaraŭ represij, jakija jašče žyvyja, i ich svajakoŭ?
– Što tyčycca represij, to heta lažyć na sumleńni ludziej, jakija pisali danosy. Dapuścim susied pakryŭdziŭ susieda, i toj napisaŭ na jaho danos. Heta ž nie Stalin vinavaty.
– Stalin stvaryŭ sistemu, pry jakoj na padstavie danosaŭ rasstrelvali ludziej.
– Niekatoryja śćviardžajuć, što ŭ Savieckim Sajuzie było źniščana ledź nie 20 młn. čałaviek. Ale treba hladzieć na rassakrečanyja ličby NKVD. Usiaho ŭ SSSR pa rastrelnaj artykule prysudžanaje 755 tysiač čałaviek. Heta zusim nie tyja maštaby, ab jakich kažuć našy apanienta.
– Ale 755 tysiač čałaviek - heta ž taksama vielizarnaja ličba!
– Kali my havorym ab budaŭnictvie mahutnaha dziaržavy, jakoje pastaviła zadaču prajści za dziesiacihodździ toj šlach, jaki mnohija dziaržavy Jeŭropy prachodzili sotni hadoŭ, to, viadoma, maštabnyja dziaržaŭnyja zadačy vyrašajucca i takim składanym šlacham. Uspomnim Piatra Pieršaha, bo jon taksama pabudavaŭ rasiejskuju impieryju na kaściach.
– Chiba heta možna apraŭdvać?
– Heta prosta realnaść, jakuju treba pryniać. Maštaby represij u savieckija časy zanadta pierabolšanyja. Hetaje pytańnie varta dalej abjektyŭna vyvučać. Naša partyja hatovaja pracavać u hetym kirunku.
– Kamunisty časta ŭspaminajuć pra achviaraŭ fašyzmu. I Hitlera asudziŭ uvieś śviet. Ale čamu zamoŭčvajucca złačynstvy, učynienyja režymam Stalina? Bo ŭ Savieckim Sajuzie, jak i ŭ Hiermanii, źniščali ludziej pa nacyjanalnaj prykmiecie, pa palityčnych, relihijnych matyvach …
– Heta ŭ korani niasłušna, u savieckaj dziaržavie hetaha nie było. Nu jakija palityčnyja matyvy składajucca ŭ tym, što asudzili hramadzian, jakija zdradžvali dziaržavie, nanosili joj škoda? Chiba heta represii? Nie treba dvajnych standartaŭ u adnosinach da savieckaj dziaržavy.
«Va Ukrainie členaŭ kampartyi apuskali ŭ śmiećcievyja baki»
– Niadaŭna ŭ Minsku prajšoŭ 35-y źjezd SKP-KPSS. Na im hučali davoli rezkija zajavy ad Ziuhanava i Simanienka, što ŭ Kijevie ŭłada zachapili nieafašysty. Nakolki vaša partyja padtrymlivaje hetyja tezisy?
– My nie pryznajem vyniki parłamienckich vybaraŭ va Ukrainie. Nijakich svabodnych vybaraŭ nie moža być, kali ŭ krainie idzie hramadzianskaja vajna. Kali kandydatam-kamunistam pahražali, ckavali ich, apuskali ŭ śmiećcievyja baki. Jak u takich umovach mohuć prachodzić demakratyčnyja vybary?
– A prezidenckija vybary?
– My nie prymali zajavu z hetaj nahody. Ale Biełaruś pryznała vyniki vybaraŭ. Dziakujučy pazycyi Łukašenki, Minsk staŭ placoŭkaj dla pieramovaŭ Pucina i Parašenka. Da hetaha ni pra jaki dyjałoh nie było i havorki.
– Tamu i dziŭna, što ŭ Minsku hučyć, što ŭ Kijevie ŭłada zachapiła «fašystvujučaja chunta».
– Jość pazicyja dziaržavy, a jość pazicyja partyi. Kamunistyčnyja partyi sapraŭdy ličać, što da ŭłady ŭ Ukrainie pryjšła «fašystsvujuščaja chunta», jakaja raźviazała kryvavuju bojniu. A dziaržaŭny padychod - dypłamatyčnym šlacham vyrašyć hety kanflikt. Dziakujučy pazicyi Łukašenki, byli dasiahnuty damoŭlenaści ab spynieńni ahniu na Danbasie.
– U nastupnym hodzie ŭ Biełarusi buduć vybirać prezidenta. Vaša partyja vystavić svajho kandydata abo tradycyjna padtrymaje Łukašenka?
– KPB budzie ŭdzielničać u vybarčaj kampanii, ale ab svajoj stratehii my zajavim paźniej, kali projdzie źjezd partyi.
