Vital Silicki i Alaksandar Fiaduta robiać u «Ekspertyzie Svabody» prahnozy na 2008 hod.
Čaho varta čakać u palityčnym žyćci Biełarusi ŭ 2008 hodzie? Ci stanuć parlamenckija vybary katalizataram pieramienaŭ? Jaki ŭpłyŭ na sytuacyju ŭ krainie akažuć vyniki prezydenckich vybaraŭ u Rasiei i ŭ Złučanych Štatach? Ci praciahnucca ŭ 2008 hodzie palityčnyja represii? Jakija źmieny adbuducca va ŭładnaj klasie krainy? Nad hetymi temami dla radyjo «Svaboda» razvažajuć dyrektar Biełaruskaha instytutu stratehičnych daśledavańniaŭ Vital Silicki i palityčny analityk Alaksandar Fiaduta.
Jury Drakachrust: Jakija značnyja padziei ŭ hramadzkim žyćci Biełarusi adbuducca ŭ hetym hodzie? Što Vy čakajecie, što prahnazujecie?
Alaksandar Fiaduta: Adzinaje, što budzie značnaha – heta sproba Alaksandra Łukašenki asensavać, što rabić dalej. Nia što rabić dalej z krainaj, jon zrazumieŭ, što apynuŭsia ŭ tupiku, a što rabić samomu: zastavacca prezydentam ci sychodzić. U zaležnaści ad hetych sprobaŭ asensavańnia budzie adbyvacca dalejšaje, nastupstvy hetych sprobaŭ buduć mieć važnyja nastupstvy dla ŭsioj krainy i dla ŭsiaho narodu”.
Drakachrust: Vital Silicki, Alaksandar Fiaduta ŭsio ž pačaŭ z vybaraŭ. Vy nieadnojčy pisali pra tak zvanyja «cudadziejnyja», niečakanyja vybary, kali ŭ roznych krainach śvietu aŭtarytarnaja ŭłada pravodziła vybary, ličačy, što na ich usio pieradvyznačana, ale hałasavańnie i nastupnyja padziei prynosili siurpryz. Ci nia ličycie Vy, što i parlamenckija vybary 2008 hodu, nasupierak čakańniam biełaruskich uładaŭ, mohuć prynieści takija ž niečakanaści?
Vital Silicki: U nastupnym hodzie naŭrad ci, bo apanenty ŭłady pavodziać siabie zhodna z tymi scenarami, jakija hetaja ŭłada im prapanuje. Nia robicca sproby pieraasensavać, čym nasamreč źjaŭlajucca vybary, pieraasensavać ułasnyja mety apazycyi. Usio robicca pavodle standartnaha scenaru, jaki nahadvaje scenar «cudadziejnych» vybaraŭ, ale dla jakich niama padstavaŭ. Tamu praryvu ja nie čakaju, a pracesy, jakija buduć adbyvacca ŭnutry samoj ułady, uklučna ź jaje padrychtoŭkaj da vybaraŭ, buduć bolš cikavymi, čym supraćstajańnie ŭłady i niejkich alternatyŭnych subjektaŭ.
Drakachrust: Časam padziei, jakija adbyvajucca za miežami krainy, robiać na jaje ŭpłyŭ navat bolšy, čym unutranyja padziei. U 2008 hodzie adbuducca takija padziei, jakija, naahuł kažučy, mohuć zrabić istotny ŭpłyŭ – heta sakavickija prezydenckija vybary ŭ Rasiei i listapadaŭskija ŭ ZŠA. Vital, na Vaš pohlad, heta niejak paŭpłyvaje na biełaruskuju sytuacyju?
Silicki: Nu, vybary ŭ Rasiei ŭžo adbylisia, chacia my nia viedajem, chto budzie kiravać Rasiejaj. Heta budzie vyznačacca nie na samich vybarach, a da ich i paśla ich. Mnie zdajecca, što 2008 hod projdzie ŭ Rasiei pad znakam vyznačeńnia, chto ž joju budzie kiravać. Hetaja sytuacyja niapeŭnaści daść pieradyšku Alaksandru Łukašenku i jaho systemie ŭłady, ale miarkuju, što da kanca hodu pytańnie ŭłady ŭ Rasiei ŭstakanicca i tady pačnucca novyja scenary, uličvajučy i ekanamičnyja adnosiny Biełarusi z Rasiejaj i ŭsio inšaje.
Drakachrust: Alaksandar, a na Vaš pohlad , jak paŭpłyvajuć na sytuacyju ŭ Biełarusi hetyja dźvie, a mahčyma i inšyja mižnarodnyja padziei?
Fiaduta: Na moj pohlad, paŭpłyvajuć, i paŭpłyvajuć vielmi surjozna. Na moj pohlad, budzie jašče adna mižnarodnaja padzieja, jakaja budzie syhnalizavać, što budzie adbyvacca dalej, ja maju na ŭvazie pryniaćcio Rasiei ŭ Suśvietnuju handlovuju arhanizacyju – SHA. Ja zaŭsiody kazaŭ , što formuła biełaruskaj ułady – heta «+2», praz dva hady paśla taho, jak Rasieju prymuć u SHA, režym Łukašenki pavinien budzie syści. Nakolki ja razumieju, zaraz vyrašajecca, ci prymuć Rasieju ŭ hetuju arhanizacyju ŭ chutkim časie i ci prymuć tudy Ŭkrainu. Kali ich prymuć tudy amal adnačasova, heta budzie aznačać, što dalej biełaruskaje pytańnie budzie čysta techničnym, Rasiei nia budzie treba rabić niešta asablivaje, joj treba budzie tolki vykonvać tyja abaviazki, jakija nakładaje na jaje siabroŭstva va SHA.
Drakachrust: Alaksandar, zaraz vierniemsia da ŭnutranaj sytuacyi: na Vaš pohlad, palityčny cisk na inšadumcaŭ, na palityčnuju apazycyju – ci praciahniecca jon, ci ŭzmacnicca paśla apošniaha rasiejskaha kredytu? Adny havorać, što hety novy «miadovy miesiac» z Rasiejaj praciahniecca na hod, inšyja miarkujuć, što ŭžo praz kvartał pačnucca kanflikty z Rasiejaj i, adpaviedna, zalacańni Miensku da Zachadu i niapeŭnaja, pałavinistaja liberalizacyja. A jaki Vaš prahnoz?
Fiaduta: Pałavinistaja liberalizacyja praciahniecca, na moj pohlad, u lubym vypadku, bo siońnia razmova idzie pra źmienu imidžu biełaruskaj ułady. I tamu niepaśladoŭnaja, ale ŭsio ž taki liberalizacyja budzie.
Silicki: My, zdajecca, ustupajem u novy pieradvybarčy cykl. Vybarčy cykł u nas, niezaležna ad taho, sapraŭdnyja vybary ci niesapraŭdnyja, istotnyja ci nieistotnyja, zaŭsiody supravadžajecca eskalacyjaj represij. I naprykancy minułaha hodu prahučali hetyja znakavyja zajavy staršyni KDB Jurja Žadobina , što ŭ pieradvybarčy cykl my ŭžo ŭstupajem. Ale zdajecca, što, sapraŭdy, hetym razam budzie zrobleny akcent nia tolki na naŭprostavyja represii, ale i na davoli tradycyjny nabor hebisckich «aktyŭnych mierapryjemstvaŭ» najpierš navat nie pa raskole, a pa demaralizacyi apazycyi, kab dasiahnuć taho ž samaha vyniku mienšaj kryvioj.
Što ž tyčycca paŭliberalizacyi, to jaje chada budzie vyznačacca dvuma čyńnikami. Pieršaje – kali skončacca ŭładnyja razborki ŭ Rasiei, bo pakul jany buduć iści, ja nia dumaju, što ŭ biełaruskich uładaŭ budzie mocny pazyŭ da liberalizacyi. I druhoje – ci znojducca ŭ inšych źniešnich aktaraŭ ryčahi ŭździejańnia ŭ adkaz na represiŭnyja kroki Łukašenki. Chutčej za ŭsio – naŭrad ci.
Drakachrust: Apošnija sacyjalahičnyja dadzienyja śviedčać pra toje, što mienavita ŭ apošnija miesiacy hodu adbyłosia, pa mienšaj miery subjektyŭna, zaŭvažalnaje paharšeńnie žyćciovaha ŭzroŭniu. Inflacyja vyskačyła za tyja ramki, jakija joj davalisia, byli skasavanyja ilhoty. Samaadčuvańnie ludziej istotna pahoršyłasia. U 2008 hodzie hetaje paharšeńnie stanie abjektyŭnym palityčnym čyńnikam, ci ŭsiaho tolki padvysicca ŭzrovień burčeńnia na kuchniach i ŭ kuryłkach?
Silicki: Paśla vybaraŭ 2001 hodu 2002-2003 hady prajšli pad znakam takoha burčeńnia, i bolš tady ničoha nie adbyłosia. Z 2004 hodu pačaŭsia razahreŭ ekanomiki, i burčeńnie naahuł syšło na ništo. Zaraz resurs razahrevu ekanomiki značna skaročany. Ja nie kažu pra niejki ekanamičny kalaps, ale hety palityčna-biznesovy cykl razahrevu ekanomiki napiaredadni vybaraŭ i astužeńnia paśla ich zaraz realizoŭvać značna ciažej. Tamu palitykaj ułady zaraz robicca naahuł źmianšeńnie hramadzkaha intaresu da palityčnych padziejaŭ, i vybarčych u tym liku. Aktyŭnyja mierapryjemstvy, pra jakija ja kazaŭ, buduć mieć na mecie i nasadžeńnie sacyjalnaj apatyi i niecikavaści da palityčnych pracesaŭ.
Drakachrust: Nu i naprykancy Vaša, Alaksandar, lubimaja tema: prahnoz taho, što budzie adbyvacca ŭ šerahach samoj ułady. U 2007 hodzie my bačyli vostryja klanavyja vojny, jakija prajavilisia ŭ hučnych adstaŭkach kiraŭnictva KDB, letaś zahavaryli pra źjaŭleńnie novaj hieneracyi ŭ atačeńni Łukašenki. Ci mahčyma, što ŭ biełaruskaj ułady źjavicca novaja jakaść, novy tvar, niešta kštałtu znakamitaha pavarotu Franka ŭ Hišpanii, kali ŭ 1960-ch hadoch tam va ŭładu pryjšło maładoje pakaleńnie technakrataŭ? Systema zastavałasia aŭtarytarnaj , ale i ŭłada, i ekanomika, i sacyjalnaje žyćcio tady stali inšymi. U sučasnaj Biełarusi heta mahčyma?
Fiaduta: Šmat maich znajomych sprabuje pierakanać mianie ŭ tym, što heta mahčyma. Ja nie zusim vieru ŭ padobnuju zdolnaść ułady transfarmavacca, tamu što ŭ nas ułada – heta tolki adzin čałaviek. Jon razumieje, što kali jon pasprabuje refarmavać systemu pryniaćcia rašeńniaŭ i systemu kiravańnia krainaj, jon budzie niazdolny ŭtrymać hetyja ryčahi.
Drakachrust: Vital, a Vy prahnazujecie mahčymaści takoj transfarmacyi? Alaksandar kaža, što ŭ Biełarusi pieraškoda joj – toje, što ŭsio vyrašaje adzin čałaviek. Ale ŭ Hišpanii pry Franka taksama ŭsio vyrašaŭ adzin čałaviek. Ale ž tam transfarmacyja adbyłasia, tak by mović, liberalizacyja biez demakratyzacyi. Što tyčycca Biełarusi, to razmova idzie navat nie pra vyraznuju liberalizacyju, a prosta pra inšy tvar. Jon mahčymy ci nie?
Silicki: Zdajecca, jon užo niejak afarmlajecca. U 2007 hodzie adbylisia padziei, jakija i pakazvajuć na hety nakirunak: admiena prapiski, admiena dazvolnaha štampu na vyjezd za miažu, peŭnyja miery pa debiurakratyzacyi, chacia i davoli kvołyja, ale dziakujučy im Biełaruś u rejtynhu Ŭsiaśvietnaha banku pa ŭmovach biznesu padniałasia za 2007 hod na 11 miescaŭ. Takija rečy adbyvajucca, i jany źviazanyja nia stolki z našymi naftahazavymi pracesami, a z abjektyŭnymi madernizacyjnymi pracesami, jakija ŭładzie ciažka kantralavać.
Toje, što, jak skazaŭ spadar Fiaduta, usio vyrašaje adzin čałaviek – heta dakładna tak, ale ŭ spadara Łukašenki niama žadańnia naŭprost iści pa šlachu spadara Čaŭšesku. Tut jość šmat supraćlehłych histaryčnych dośviedaŭ. Jość dośvied uładaroŭ, jakija addali ŭładu i ŭsio zhubili, tak by mović, dośvied karala Lira, i jość dośvied Čaŭšesku, jaki trymaŭsia da apošniaha i skončyŭ tak, jak skončyŭ. I tamu ŭjaŭlać sabie prostaliniejnaha, tuhadumnaha Łukašenku prosta nia varta, jon dakazaŭ, što jon našmat bolš składanaja istota, bolš składany palityk, čym vyhladaje.
