Viadomamu biełaruskamu mastaku Alesiu Puškinu 6 žniŭnia spoŭniłasia 50 hadoŭ.
Heta nahoda pryhadać adnu z padziej u jahonaj bijahrafii — 25 sakavika 1989 hoda, jakaja ŭvajšła ŭ ajčynnuju historyju jak pieršy palityčny pierformans, mieła surjoznyja nastupstvy nie tolki asabista dla Puškina (dva hady ŭmoŭna i piać hadoŭ — paražeńnie ŭ pravach), ale istotna źmianiła dynamiku pierabudoŭčych pracesaŭ u Biełarusi.
Kiraŭnictva BSSR, napałochanaje incydentam z Puškinym, zrabiła takija zachady, što ŭzmacnili represiŭny nakirunak va ŭradavym kursie, abmiežavali mahčymaści tych palityčnych siłaŭ (u pieršuju čarhu Narodnaha Frontu), jakija ŭsio aktyŭniej vystupali suprać kamunistyčnych uładaŭ. Ale napačatku troški pieradhistoryi.
U fondach Nacyjanalnaha archiva zachavaŭsia cikavy dakumient — list namieśnika Prakurora BSSR Ivana Saščeki na adras Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta ad 9 listapada 1989 h. U im, u pryvatnaści, išła havorka voś ab čym: «28 oktiabria 1988 h. v 12 čas. 15 min. sotrudnikami Piervomajskoho ROVD h. Minska za orhanizaciju voźle zdanija tieatralno-chudožiestviennoho instituta sobranija hraždan i vyviešivanije objavlenij s prizyvom priniať učastije v mitinhie 30 oktiabria był zadieržan h. Puškin A.N. Za dopuŝiennoje narušienije postanovlenijem narodnoho suda Piervomajskoho rajona h. Minska Puškin A.N. był podvierhnut administrativnomu vzyskaniju v vidie ariesta na 5 sutok».
Aleś Puškin z paplečnikami la budynka suda, leta 1989 hod.
Padčas pravierki vyśvietliłasia, što «v piatnicu, 28 oktiabria, v piervom času dnia studient Biełorusskoho tieatralno-chudožiestviennoho instituta Aleksandr Puškin u vchoda v institut vyviesił płakat: «Vnimanije! Vnimanije! Vnimanije! Tovariŝiestvo mołodych litieratorov pri SP BSSR «Tutejšyja» prihłašajet vsiech, kto nie zabył, otkuda on rodom, otdať dań uvažienija našim priedkam, našiemu słavnomu i trahičieskomu prošłomu».
Studenta A. Puškina nieadkładna dastavili ŭ milicyju. Praź niekalki hadzin staršynia Pieršamajskaha rajonnaha narodnaha suda vyznačyŭ jamu piać sutak aryštu. Ale nieŭzabavie vybuchnuŭ skandał. Akazałasia, što student A. Puškin — vydatnik vučoby, łaŭreat hanarovaj stypiendyi imia Skaryny, voin-internacyjanalist. Aryšt studenta razvarušyŭ uvieś instytut. U vyniku sudovaje rašeńnie było źmieniena.
Mitynh da dnia paminańnia prodkaŭ (Dziadoŭ), u jakim Puškinu nie daviałosia ŭdzielničać, usio ž adbyŭsia ŭ Minsku, ale byŭ žorstka razahnany pravaachoŭnymi orhanami.
Tym nie mienš, Aleś Puškin aktyŭna ŭdzielničaje ŭ hramadska-palityčnym žyćci respubliki, u tahačasnym niefarmalnym ruchu. U studzieni 1989 h. Puškin prysutničaŭ na źjeździe biełaruskich supołak («Druhi valny sojm») u Vilni.
Kamunistyčnaja presa raz-poraz krytyčna ŭspaminała Puškina. Naprykład, u numary «Viečiernieho Minska» za 22 sakavika 1989 h. u ananimnym artykule z charakternaj nazvaj «Diemokratija navyvorot» Aleś Puškin abvinavačvaŭsia ŭ antysiemityźmie, u tym, što byccam by zaklikaŭ budavać Biełaruś «biez židov i kommunistov».
Pa-sapraŭdnamu ab Puškinie zahavaryli, kali jon 25 sakavika 1989 h. vyjšaŭ na vulicu Minska, trymajučy płakat ź pierakreślenym Dziaržaŭnym ściaham BSSR uzoru 1951 h. i łozunham «Dosyć sacyjalistyčnaj, adrodzim narodnuju Biełaruś!»
Reakcyja ŭładaŭ była imhniennaj. U presie raspačałasia kampanija suprać studenta. Amal usie respublikanskija vydańni pieradrukavali karacieńkuju zanatoŭku «Strasti po Puškinu», u jakoj budučaha mastaka namalavali ledź nie złačyncam, što łajecca i kidajecca z kułakami na minakoŭ.
Hety ŭnikalny zdymak pierformansa advažyłasia nadrukavać tolki hazieta «Znamia junosti» 27 sakavika 1989 h.
Incydent z Puškinym ułady vyrašyli vykarystać u svaich metach dla baraćby z varožaj, na ich dumku, simvolikaj: bieł-čyrvona-biełym ściaham i hierbam «Pahonia».
Pavodle estetyčnych jakaściej jany paśpiachova supierničali ź dziaržaŭnymi simvałami BSSR i pryvablivali nieabyjakavych ludziej, asabliva moładź. Cikavaść hramadskaści da «Pahoni» i bieł-čyrvona-biełaha ściaha była nastolki vialikaj, što ŭ spravu ŭmiašałasia prakuratura. Tak, u sakaviku 1989 h. načalnik adździeła ahulnaha nahladu prakuratury stalicy praz hazietu «Viečiernij Minsk» papiaredziŭ publiku ab niezakonnaści vykarystańnia niezarehistravanaj simvoliki.
31 sakavika 1989 h. Prezidyum Viarchoŭnaha Savieta BSSR unios źmieny i dapaŭnieńni ŭ Kodeks Biełaruskaj SSR ab administracyjnych pravaparušeńniach. Zhodna ź imi, istotna uzmacniałasia adkaznaść (štraf) za vykarystańnie niezarehistravanaj simvoliki, u tym liku i emblem, čaho nie było navat u ahulnasajuznym zakanadaŭstvie. Adyjoznyja pałažeńni ŭkaza vyklikali zaniepakojenaść hramadskaści. Šerah hramadzian vystupili suprać rašeńnia Prezidyuma. Listy z pratestami pryjšli ź Pinska, Maładziečna, inšych haradoŭ respubliki.
U svaju čarhu ŭłady raspačali ŭ ŚMI kampaniju pa tłumačeńni ŭkaza, jaki abaraniaŭ, u pryvatnaści, viadomy siońnia Ryhor Vasilevič.
Zaćviardžeńnie ŭkaza Viarchoŭnym Savietam 29 lipienia 1989 h. prajšło nie bieź ciažkaściej, suprać jaho vystupiŭ deputat Nił Hilevič i inš. Darečy, hety ŭkaz straciŭ jurydyčnuju moc tolki 31 śniežnia 2006 h.
Ale na pryniaćci ŭkaza sprava nie skončyłasia. Imia A. Puškina fihuravała ŭ vystupleńni Prakurora BSSR Hieorhija Tarnaŭskaha 20 krasavika 1989 h. pierad narodnymi deputatami SSSR, vybranymi ad Biełaruskaj SSR. Bieł-čyrvona-bieły ściah čynoŭnik acharaktaryzavaŭ jak «psievdonacionalnyj fłah somnitielnoho proischoždienija». Na XIII plenumie CK KPB 22 červienia 1989 h. kanstatavaŭsia razvał vychavaŭčaj raboty ŭ Biełaruskim teatralna-mastackim instytucie.
Paśla incydentu z Alesiem Puškinym ułady ŭzialisia za papularyzacyju dziaržaŭnaj simvoliki BSSR.
Akazałasia, što pieravažnaja bolšaść nasielnictva vielmi paviarchoŭna ŭjaŭlała sabie historyju, hieraldyčnuju sutnaść Dziaržaŭnaha hierba BSSR, nie viedała spałučeńnia koleraŭ, značeńnia arnamientu, pravił uzdymu Dziaržaŭnaha ściaha i inš. Tamu publikacyja ŭ sakaviku 1989 h. u respublikanskim druku «aktualnaha intervju» z namieśnikam ministra justycyi BSSR Vasilom Łoŭčym nie była vypadkovaściu. Vysokapastaŭleny čynoŭnik, jaki na ŭzroŭni šarahovaha prapahandysta z tavarystva «Viedy» tłumačyŭ rolu i značeńnie Dziaržaŭnaha ściaha, vidavočna, imknuŭsia źmiakčyć nastupstvy «spravy Puškina».
Papularyzacyja simvoliki ažyćciaŭlałasia z pryciahnieńniem navukoŭcaŭ, jakija musili arhumientavana dakazać nieparyŭnuju suviaź dziaržaŭnaj simvoliki BSSR ź jaje hramadskim ładam, mientalitetam biełarusaŭ, pryrodnymi asablivaściami kraju.
Uschvaleńnie savieckich simvałaŭ spałučałasia z krytykaj «Pahoni» i bieł-čyrvona-biełaha ściaha. Prahramnym u hetym sensie byŭ artykuł vykładčykaŭ histaryčnaha fakulteta BDU Alaksandra Stukanava i Uładzimira Kasmylova «Hosudarstviennyje simvoły Sovietskoj Biełoruśsii» (Sovietskaja Biełoruśsija, 1989, 15 krasavika). Aŭtary artykuła, padrabiazna vykłaŭšy historyju dziaržaŭnych simvałaŭ BSSR, patetyčna zajaŭlali, što jany darahija savieckamu čałavieku «kak rodnaja ziemla».
Palityčny pierformans Alesia Puškina 25 sakavika 1989 h. spryjaŭ papularyzacyi bieł-čyrvona-biełaha ściaha i hierba «Pahonia», staŭ peŭnym krokam da taho, kab hetyja simvały stali dziaržaŭnymi.
Kaniečnie, 19 vieraśnia 1991 h. adbyłosia nie tolki z-za Alesia Puškina, ale heta była i jaho revalucyja.
