U červieni adbyłosia adkryćcio pomnika na miescy łahiera śmierci Mały Traścianiec, čaćviortaha ŭ Jeŭropie pa kolkaści zahibłych – kala 206,5 tysiač čałaviek.
Ź ich 150 tysiač rasstralanyja, zakapanyja, a padčas niamieckaha adstupleńnia ŭ 1944 hodzie – spalenyja (tak nacysty chavali ślady złačynstvaŭ)– nie na terytoryi łahiera, a pobač, na paŭdniovy ŭschod ad łahiera, za Mahiloŭskaj šašoj, va ŭročyščy Błahaŭščyna.
Kab trapić tudy ad miemaryjału «Mały Traścianiec», nieabchodna pierajści račułku, prajści pa viaskovaj vulicy Mały Traścianiec i adnajmiennym zavułku da Smalavickaha traktu, zatym pierajści pad šašoj i ruchacca pierpiendykularna darozie, pakinuŭšy ź levaha boku vielizarnuju haru byłoha haradskoha śmietnika, kudy dahetul – užo niesankcyjavana – čas ad času vyvoziać budaŭničyja adkidy.
Da Błahaŭščyny možna dajechać aŭtobusami 110 i 161 (da prypynka «14-y kiłamietr»).
Pavarot da ŭročyšča.
Siudy, na ziemli kolišniaha falvarku dvaran Błahavych, nacysty pryvozili jaŭrejaŭ i biełarusaŭ, z dalokich krain i ź minskich pryharadaŭ, darosłych i małych.
Ich prybyćcio afarmlali, apisvali bahaž, kaštoŭnaści – ludzi dumali, što pryjechali siudy pracavać – paśla čaho rasstrelvali i zakopvali. Tut ža pachavanyja i dziasiatki tysiač biełarusaŭ, imiony jakich jašče patrebna adkryć. Pakul viadoma (i ŭšanavana) usiaho niekalki, siarod ich nacyjanalny dziejač ksiondz Vincent Hadleŭski.
Na miescy hipiermarkieta «Prastor» na Partyzanskim praśpiekcie byŭ raźmierkavalny punkt, raskazvaje znaŭca vajennaj historyi Siarhiej Novikaŭ.
Maładych i dužych adpraŭlali na raboty ŭ Traścianiec. Žančyn, małych, pažyłych – u «dušahubkach» u Błahaŭščynu. Jeŭrapiejskich jaŭrejaŭ u Błahaŭščynu dastaŭlali z čyhunačnaj stancyi Minsk-Tavarny, paźniej – z Kałodziščaŭ.
U 1943 hodzie jamy ŭ Błahaŭščynie byli zapoŭnienyja, i trupy zabitych stali spalvać va ŭročyščy Šaškoŭka, na poŭdzień ad miemaryjalnaha parka, pry ciapierašniaj vulicy Sialickaha.
Siarod 50 tysiač zabitych tam pachavanyja lehiendarny doktar Kłumaŭ i jaho žonka.
Kala Šaškoŭki ŭstalavanaja pamiatnaja tablica i darožny ŭkazalnik. Adnak
Błahaŭščyna – miesca samych masavych zabojstvaŭ – pakul nijakimi ŭkazalnikami, akramia pamianionaj hary śmiećcia, nie adznačanaja.
Šlach da jaho pieraharodžvaje dvuchmietrovy nasyp, prajezd u jakim ekskavataram robiać tolki raz na hod – u dzień pamiaci Chałakostu, kali da pomnika pryjazdžajuć pasły i inšyja aficyjnyja asoby. Na nastupny dzień prajezd iznoŭ zasypajuć – «kab nie zavozili śmiećcie». Hrandyjozny prajekt miemaryjału architektara Levina: čyrvonaja daroha, bronzavyja vahony, na jakich napisanyja imiony zahibłych, šerah pieraviernutych abjektaŭ – damy, drevy, ikony – što simvalizujuć strašenny absurd vajennych padziej – zastajecca biez realizacyi.
Sioleta ŭ Błahaŭščynie źjavilisia «čornyja kapalniki».
Usio, što nahadvaje pra padziei – pomnik-kamień, ustalavany ŭ 2002 hodzie.
Adnak naščadki zabitych tut aŭstryjskich jaŭrejaŭ ździajśniajuć u Błahaŭščynie prajekt, anałahaŭ jakomu pakul niama ŭ Biełarusi. Štohod viasnoj i letam pradstaŭniki arhanizacyi IM-MER – svajaki zabitych u čas Chałakostu, śviatary roznych vieravyznańniaŭ, školnyja nastaŭniki, prosta nieabyjakavyja – naviedvajuć Błahaŭščynu i Mały Traścianiec, pravodziać mižkanfiesijnuju paminalnuju słužbu, raspaviadajuć pra zahibłych, pryvoziać i pryviazvajuć na drevy novyja tablički z proźviščami prodkaŭ. Heta prykład sapraŭdnaha miesca pamiaci – nie naviazanaha, ale ŭłasnaha, pračutaha.
Kožny maje prava na svajo imia i datu śmierci, kaža zasnavalnica fonda «IM-MER» Valtruda Bartan. Jana nazvała arhanizacyju ŭ pamiać pieršaj žonki svajho dziaduli, jaŭrejki Malviny.
Jaje isnavańnie było siamiejnaj tajamnicaj, i ŭžo ŭ darosłym vieku Valtruda daviedałasia pra Malvinu i pra toje, što los jaje nieviadomy. Valtruda Bartan pačała daśledavańnie pra pieršuju dziadulevu žonku, u chodzie jakoha vyjaśniła, što aficyjna dzied razyšoŭsia ź pieršaj žonkaj u 1938 hodzie, a źjechała jana ź siamiejnaha doma jašče ŭ 1934-m. Malvina žyła ŭ jaŭrejskim domie dla biednych, adkul va ŭzroście 64 hadoŭ była departavanaja ŭ Minsk. Valtruda vyrašyła, što na svoj jubilej pavinna pajechać i pamalicca ŭ miesca, dzie zahinuła Malvina. Tam ža ŭ žniŭni 2009 hoda jana pryviazała na dreva pieršuju kartku ź imieniem i pasadziła pad drevam kvietki. Ciapier novyja kartki pryviazvajuć na tutejšyja chvoi štohod. Pakul źjaviłasia tolki adna biełaruskaja kartka – u pamiać čatyroch siemjaŭ ź vioski Mały Traścianiec.
Bartan zasnavała arhanizacyju ŭ 2010 hodzie, 8 sakavika – naŭmysna, u pamiać vialikaj kolkaści zamardavanych u Małym Traściancy adzinokich pažyłych jaŭrejek. Nazva abjadnańnia IM-MER rasšyfroŭvajecca jak «Initiative Malvine – Maly Trostinec erinnern» – «Inicyjatyva pamiaci Malviny – Pamiatajučy Mały Traścianiec». Darečy, mienavita Valtruda Bartan inicyjavała ŭstalavańnie pamiatnaha kamienia aŭstryjskim jaŭrejam «na žal, (pakul) nie ŭ Małym Traściancy», a na terytoryi minskaha hieta, na miescy jaŭrejskich mohiłak – a ciapier skviera – na vulicy Suchoj.
Z aŭstryjskaha punktu hledžańnia, Biełaruś – heta kraj Jeŭropy, biełaja plama, kaža Bartan. Adnak mała chto viedaje, što ŭ 1941–1942 hady nidzie nie było zabita stolki aŭstryjskich jaŭrejaŭ, jak na Biełarusi.
13,5 tysiač ź ich byli rasstralanyja va ŭročyščy Błahaŭščyna. 17 čałaviek vyžyli padčas hetych strašnych padziej, adna žančyna žyvaja da hetaha času.
Ciapier arhanizacyja imkniecca ŭviekaviečyć imiony kožnaha z 13,5 tysiač aŭstryjskich jaŭrejaŭ, zabitych u Błahaŭščynie.
Štohod z 2010-ha jany ździajśniajuć «miemaryjalnyja padarožžy» ŭ Biełaruś. Heta – novy vid turyzmu, źjaŭleńnie jakoha vyklikana žachlivymi padziejami XX stahodździa. Adnak taki turyzm žyćciova nieabchodny kožnaj supolnaści. Padobnyja pajezdki dapamahajuć spaścihnuć i sucišyć asabisty, siamiejny i nacyjanalny bol. Tolki adužańnie histaryčnaj traŭmy, traŭmy strachu i biaspamiactva dazvalaje nacyi stać zdarovaj i paśpiachova raźvivacca.
Źjaŭleńnie kožnaha łakalnaha miesca pamiaci: kryž, ustalavany miascovymi aktyvistami, ekskursija, konkurs malunkaŭ ci sačynieńniaŭ-listoŭ prodkam, arhanizacyja hienieałahičnych školnych hurtkoŭ – nabližaje nas da viartańnia čałaviečaj hodnaści, bieź jakoj niemahčymaje paśpiachovaje, spakojnaje, harmaničnaje žyćcio ni na asabistym, ni na dziaržaŭnym uzroŭni.
