Ranicaj mianie, jak zaŭsiody, abudžaje laskatańnie łyžki ab misu. Heta baćka jeść krupnik. Ja paciahvajusia i mižvoli nastruńvaju słych.
Na kuchni hučna tachkajuć chodziki, a maci, pa staroj zaviadzioncy, raspaviadaje baćku, što cikavaha zdaryłasia ŭ navakolli.
— U Nasty karova na ćvik nastupiła. Prabiła nahu i ŭ pole nie pajšła. Staić vo la chaty, da płotu pryviazanaja. A Muzaloŭ učora tak napiŭsia, što zasnuŭ na łaŭcy. Mužyki ŭ chatu na rukach zanosili.
Maci brazhaje talerkami i paśla paŭzy pytajecca:
— Kudy siońnia?
— Na stancyju pajedziem. Zahadali litary zrezać.
— Jakija litary?
— Žaleznyja, z nazvaj stancyi. Hetyja zrežam, a novuju šyldu paviesim.
Matčyn cień, jaki siud-tud prabivajecca praź dźviarnuju projmu ŭ pakoj, zastyvaje ŭ nieruchomaści.
— A što ž heta… tak pryhoža zrabili, i na tabie — prybirajuć.
— Zahadali pa ŭsioj Viciebskaj vobłaści staryja nadpisy prybrać i standartnyja paviesić, — vyhuknuŭ baćka ŭžo darešty niezadavolenym hołasam. — Daj ty pajeści, daliboh.
— Dy ješ užo, — taksama niezadavolena azyvajecca maci i, uzdychnuŭšy, padajecca na dvor.
Hod tamu čyhunačnuju stancyju, što staić na ŭskrajku vioski, całkam pierabudavali. Raniej budynak byŭ prysadzisty, niepryhožy. A ciapier hladzicca jak na malunku. Nu i nazvu zrabili ź ciomnaj blachi: kožnaja litara na dvuch žaleznych špianiach trymajecca. Nazyvajecca stancyja, jak i vioska — Doŭža, i tam za litaraj «ŭ» łastaŭki hniazdo zrabili. I što ž ciapier? Blašanyja litary adrežuć i hniazdo źniščać?
Baćka apošnim razam škrabaje łyžkaj, vypivaje konaŭku zaŭsiodnaha małaka, poŭniačy kuchniu zyčnymi hłykami, i taksama padajecca z chaty. Praz kolki chvilin jahony «Biełarus» łahodna zavurkataŭ, potym aburana zahuŭ i nieŭzabavie acich na druhim kancy vulicy.
Lipieńskaje sonca visić amal nad hałavoju i ładna prypiakaje. Usio naŭkoł zaniamieła: navat koniki zmarylisia strakatać i da času stailisia ŭ travie. Dy što tam koniki! Navat pieŭniaŭ nie čuvać: pašylisia pad kusty i kupajucca ŭ suchim pyle. I łastaŭki, što lotajuć nad stancyjaj, taksama nie piščać. Jak ja zaŭvažyŭ, jany ŭžo nie zalatajuć, jak raniej, u svajo kotlišča, jakoje źlapili za litaraj «ŭ». Vidać, ptušaniaty kahadzie vyvielisia, i heta łahodzić dušu.
Pavietra praciataje hustym pacham čyhunki; pach hety zachras u nosie i ad jaho źlohku kružycca hałava i ciahnie na son. I tolki pry vietryku, jaki raz-poraz paviavaje ad boku stancyi i łaščyć tonkimi strumieniami śpinu, śviadomaść prajaśniajecca, i ja prysłuchoŭvajusia, namahajučysia pačuć hrukat baćkavaha traktara. Ale naŭkoł cicha, i tolki niejki małady pieŭnik karotka i zdušana kukareknuŭ niepadaloku.
Ja lažu na štabieli prahniłych špał, jakraz nasuprać stancyi, padstaviŭšy śpinu haračym soniečnym promniam. Vietryk kazyča plečy, i zdajecca, što razam ź vietrykam lacić i čas — niekudy ŭ bok žytniovaha pola, što žoŭtaj plamaj raskinułasia za čyhunkaj.
Niečakana hustoje pavietra pracinaje zumklivy zvanok, jaki pierabivaje zakłapočany voklič: «Alo!» Akno dziažurnaj pa stancyi raznaściežana, i mnie čutna kožnaje jaje słova.
— Nie, jašče nie pryjazdžali! — hukaje dziažurnaja — dziabiołaja ciotka ŭ čyrvonaj furažcy. — Kolki času jana maŭčyć — słuchaje, vidać, surazmoŭnika, potym vytyrkajecca z akonnaj projmy i hołasna pramaŭlaje: — Jeduć!
Ciapier i ja čuju, jak udalečyni strymana tarachcić baćkavy «Biełarus». Vynyrnuŭšy z-za rohu stancyjnaha budynka, traktar z pryčepam chvacka vyjazdžaje na pieron i spyniajecca. U vazku siadziać dva ramontniki ŭ pamarančavych robach. Baćka nie adrazu hłušyć ruchavik — štości tam porkajecca ŭ kabincy, i ramontniki pa čarzie spuskajuć na ziamlu žaleznyja drabiny, «bałharku», elektradryl i vializny skrutak kabielu.
Baćka narešcie hłušyć mator, vyłazić z kabinki i, prypalvajučy cyharetu, zadziraje hołaŭ.
— Tak pryhoža hladzicca… ludzi staralisia, čakanili litary… a tut: zrezać i vykinuć.
— Tamu što pa-biełarusku napisana, — adhukajecca adzin z ramontnikaŭ, — Łukašenka movy nie lubić — voś i zahadali zrezać.
U našaj vioscy, darečy, adny Łukašenku strašenna lubiać, druhija łajać. Nadoječy dva piensijaniery — naš susied Muzaloŭ i kulhavy Mikanor, što žyvie na vysiełkach, — navat pabilisia, vyśviatlajučy — dobry ŭ nas prezident ci błahi. Pili samahonku ŭ Muzalovaj chacie i zavialisia. Muzaloŭ lasnuŭ Mikanora butelkaj pa hałavie, i daviałosia navat chutkuju vyklikać. A potym jašče i ŭčastkovy pryjazdžaŭ.
— Što tam hetyja blašanki, — uklučyŭsia ŭ razmovu druhi ramontnik — vysoki dziadźka z čyrvonym nosam; pychkajučy cyharkaj, dziadźka raskručvaŭ kabiel. — Na Viciebskim vakzale vitražy byli z «Pahoniaj». Sonca śviecić — i na padłozie kalarovyja adbitki. Pryhoža, jak u kaściole. Usio raźbili, a ŭ vokny škłopakiety ŭpichnuli.
— A što za «Pahonia» takaja? — pytajecca baćka.
— Nu ty što, nie viedaješ? Rycar na kani. Pry Šuškieviču na hrošach malavali.
— Usio paniščyli… — łajecca daŭhiała ź sinim nosam, i dziažurnaja pa stancyi, što vyjšła na pieron, niezadavolena marmyča: — Nu chopić užo… — u ruce kabieta trymaje siniuju šyldu. Dziažurnaja prychinuła jaje da ściany, pryčym dahary nahami, i ja, zaviarnuŭšy hałavu, pa składach čytaju: «Stan-ci-ja Doł-žo».
Chucieńka nasoŭvaju kašulu, źbirajučysia pahladzieć — jak buduć zrazać litary, — ale dziažurnaja prosić nie pačynać pracu, pakul nie projdzie «dyziel», i ja znoŭ prymoščvajusia na zbućviełych, ciopłych ad skvaru špałach.
«Dyziel» zaskuholiŭ hamulcami, z šumam addźmuŭsia. Niekalki pasažyraŭ vyjšli — mnie byli bačny tolki ichnyja nohi, — ciahnik źlohku tuzanuŭsia, koły ŭsio z bolšaj rašučaściu pakacilisia pa rejkach, i nie paśpieŭ ad pierona adjechać apošni vahon, jak navakolle skałanuŭ šalony viskat. Daŭhałyhi dziadźka, zalezšy na drabiny, piłavaŭ «bałharkaj» mietalovy špień, špurlajučy dołu zichotkija iskry. Inšym razam pasažyry, što vyjšli z «dyziela», spynilisia b, kab pahladzieć — što tut robiać ramontniki, — ale ciapier ich usich jak viecier źnios, i ŭ navakolli zalivista zabrachali sabaki. Ja taksama byŭ nasunuŭ kašulu dy, pačuŭšy takoje, pierabraŭsia na druhi bok štabielu, dzie było bolš zacišna, i, prytuliŭšysia śpinaj da špał, staŭ utrapiona hladzieć na žytniovaje pole i na zubčasty kraj lesu, što paznačaŭ daloki niebakraj.
Zrezanyja litary lažali pasiarod pierona. Usio spres pakarabačanyja, i tolki «u nieskładovaje» vyhladała niekranalna-raŭniutkim.
— Była Doŭža, stała DołžO! — pramoviŭ hučna i hrebliva daŭhałyhi dziadźka. — U nas tak zrodu viosku nie nazyvali.
Dziadźka tolki što praśvidravaŭ apošniuju śvidravinu — na tym miescy, dzie pavinna była visieć novaja šylda, — i spuściŭsia pa drabinach.
Ad staroj nazvy zastalisia abrezanyja špiani dy šeraje kołca ad splažanaha łastaŭčynaha hniazda.
— Šlifavać daviadziecca. A potym panovaj tynkavać, — pramoviŭ baćka, pazirajučy na źniaviečanuju ścianu.
— Voś kudy iduć narodnyja hrošy, — azvaŭsia daŭhałyhi, padmirhnuŭ mnie viasiołym vokam, i ja padchapiŭ z-pad jahonych noh blašanuju litaru «ŭ».
— A možna ŭziać?
— Navošta jana tabie? I tak uvieś dvor zavaliŭ chłomazdam, — vydychnuŭ baćka, dy tut daŭhiała padaŭ hołas:
— Chaj biare. Pomnik zrobić. Litary «Ŭ». Ja tut niadaŭna da brata jeździŭ, u Połack. Dyk tam, u samym centry horada, pomnik hetaj litary pastavili. Tolki niejki złodziej trochi paškodziŭ.
Pomnik litary «Ŭ»… Ja zastyvaju ŭ nieruchomaści, cisnučy da hrudziny šurpatuju navobmacak blachu. Ale ŭžo praź imhnieńnie biahu, abieruč trymajučy nad hałavoj zapavietnuju litaru. Ja ŭžo viedaju — dzie pastaŭlu toj pomnik. Niepadaloku ad našaj chaty padpirała nieba staraja lipa. Letaś u dreva ŭdaryła małanka, i ciapier u pamiać ab joj zastaŭsia dvuchmietrovy staŭbur z natapyranymi ŭ nieba dzidami abłomu. Voś da taho abłamanaha staŭbura i prymacuju «u nieskładovaje». Tolki treba vierch adpiłavać, kab pryhažej było.
Ja kolki razoŭ zabiahaŭ dachaty — spačatku ŭziaŭ adnaručnuju baćkavu piłu i ŭsłon — staŭbur vysoki, kab adpiłavać vierch, rostu nie chopić. Potym małatok z dvuma ćvikami. Narešcie, rydloŭku.
Piłujučy lipu, dobra ŭchodaŭsia, ale atrymałasia ništavata: naviersie ŭtvaryłasia hładkaja pavierchnia, na jakuju možna kvietki kłaści — pomnik ža. Potym pasiek krapivu vakoł, prybiŭ da staŭbura blašanuju litaru i zrabiŭ da lipy roŭnuju ściažynku, źniaŭšy rydloŭkaj dzirvan. Narešcie, sieŭ adpačyć, prytuliŭšy da pomnika patylicu, i zadavolena zapluščyŭ vočy.
— Što heta ty tam paviesiŭ? — pačuŭsia pa-starečamu nieprakierchany hołas, i ja raźmiežyŭ pavieki.
Stary Muzaloŭ išoŭ z kramy. Z kišeni paciochkanaha pinžaka tyrčała butelka.
— Pomnik litary «U karotkamu»! — paviedamiŭ ja zvonkim hołasam.
— E-e, bratok, takija rečy treba z uładami ŭzhadniać, — ci to žartam, ci to ŭsurjoz prakrachtaŭ Muzaloŭ, pamacaŭšy rukoj butelku. — A to milicyja pryjedzie… budzie tabie, jak mnie nadoječy, — stary jašče štości pramarmytaŭ, maciuknuŭsia i pakłypaŭ da svajoj chaty.
Śledam za Muzalovym pa vułcy źjaviłasia naša susiedka — ciotka Nasta. I nie adna — ciahnuła za saboj na viaroŭcy karovu. Vidać, chadzili da vieterynara, bo ciotčyna Subocha prykmietna prypadała na piaredniuju nahu.
— Kaho heta ty prybiŭ? — pytajecca ciotka Nasta, paraŭniaŭšysia z pomnikam.
— Litaru «U karotkaje».
— Dyk jana ž, zdajecca, na stancyi visieła.
— Visieła, dy ramontniki adrezali. A ja padabraŭ.
— Vo durniacca ludzi. Viešajuć, tady adździrajuć… Nu pajšli ŭžo, pajšli, — hukaje ciotka karovie, tuzaje za viaroŭku, i Subocha, niezadavolena krutnuŭšy rahami, suniecca pa haspadyniaj.
Nieviadoma, kolki b ja jašče siadzieŭ la svajho pomnika, dy tut maci — jak zaŭsiody niezadavolena i hołasna — paklikała na abied.
— Što heta ty z rydloŭkaj lotaješ? — maci pastaviła na stoł talerku z taŭkanicaj.
— Pomnik rabiŭ, — marmyču ja, razmazvajučy pa bulbie aziarco rastoplenaha masła.
— Ty b lepš chrapu parsiuku sabraŭ dy lechi prapałoŭ, — kaža maci, ale ja nie słuchaju tyja narakańni.
Śpiecham prahłynaju bulbu, jem haračuju jaječniu i ŭžo na chadu pju z hładyša chałodnaje, tolki što ź ladoŭni, małako. Mnie nie da abiedu. Karcić pahladzieć — ci staić chto kala pomnika.
Jašče ad vieśnic zaŭvažaju malcaŭ z našaj vulicy. Jany taŭkucca vakoł lipy. Ja machaju im rukoj, biahu, spatykajučysia na raźbitaj «Biełarusam» darozie, i tut ža spyniajusia, pabačyŭšy źniaviečanuju litaru. Jana visić dahary nahami, trymajučysia na adnym ćviku, i hłucha brazhaje paśla kožnaha puščanaha kamienia. Tvary siabrukoŭ paznačanyja viasiołym azartam. Spaborničajuć — paśla čyjho kamienia blašanka zvalicca na ziamlu. Mnie, jak u malenstvie, stanovicca škada siabie samoha, i ja, prakaŭtnuŭšy chałodny kamiak kryŭdy, dumaju pra toje, što litary «ŭ» niama miesca na hetaj ziamli.
