 |
20 krasavika ŭ Minsku abvaliłasia vieža Piščałaŭskaha zamka, u budynku jakoha znachodzicca śledčy izalatar MUS. Nichto nie paciarpieŭ, — śćviardžaje varta SIZA.
Na praciahu ŭsioj svajoj historyi, jakaja pačałasia ŭ dalokim 1825 hodzie, Piščałaŭski zamak byŭ turmoj. I nia tolki dla kryminalnych złačyncaŭ… I paŭstancy Kastusia Kalinoŭskaha, i revalucyjanery‑marksysty, i dalokija ad zbroi dziejačy biełaruskaj kultury prachodzili praz bramu hetaha budynka.
Niekatoryja — tolki ŭ adzin bok…
Turma ŭ samym sercy horadu była lubimym pryjomam zastrašeńnia ŭ časy absalutyzmu. Ciapier u Eŭropie ŭłada śćviardžaje siabie inšymi metadami i turmy z haradzkich centraŭ źnikli.
Na miescy Bastylii — jakaja pała — praz 200 hadoŭ zbudavali Operu.
U 2005 hodzie brytanskaja setka hatelaŭ Malmezon pieratvaryła ŭ zvyššykoŭny hatel najstaruju turmu Brytanii. Adzin z najdarahich hatelaŭ znachodzicca ŭ centry Oksfardu.
U susiedniaj Estonii zusim niadaŭna začyniłasia turma, jakaja miaściłasia ŭ staroj krepaści Talina. Ciapier tam muzej.
A vyspa Roben‑Ajłend, dzie pravioŭ 18 hadoŭ u zatačeńni zmahar z aparteidam Nelsan Mandeła, ciapier ulubionaje miesca turystaŭ, jakija naviedvajuć Paŭdniovuju Afryku.
A što b chacieli raźmiaścić u Piščałaŭskim zamku biełarusy?
* * *
Taciana Sapač, paetka: «Pomnik žančynie, jakaja čakaje asudžanaha kachanaha»
Ja b ustalavała tam niešta kazačnaje. Dziaŭčynu z daŭhoj kasoj, naprykład. Jana b pahladała na navakolle — mahčyma, čakajučy ź niavoli svajho sudžanaha.
Źmicier Kołas, vydaviec: «Muzej staŭleńnia da viaźniaŭ roznymi ŭładami».
Hetaja krepaść adpačatku vykonvała tyja funkcyi, jakija jana vykonvaje j siońnia. Ale ŭmovy ŭtrymańnia ŭ roznyja časy byli roznyja. Čym adroźnivajucca ciapierašnija ŭmovy ad tych, jakija byli adrazu pa zbudavańni krepaści? Cikava pahladzieć, jak stavilisia da źniavolenych — mienavita ŭ nas — roznyja ŭłady ŭ roznyja časy. Z hetaj metaj, dobra było b stvaryć muzej.
Jury Chaščavacki, režyser: «Centar volnaha mastactva».
Pa pieršaje, ja chacieŭ by skazać, što razbureńnie viežy — heta, biezumoŭna, vynik škodnickaha ŭpłyva Zachada. KDB niedzie nie dasačyła, i vieža Piščałaŭskaha zamka pajšła pa šlachu francuzskaj Bastylii.
Što tyčycca adnoŭlenaj viežy, ja b zrabiŭ tam kulturnicki centar maładziovych — nietradycyjnych, avanhardnych mastactvaŭ. Možna było b raźmiaścić u joj studyi mastakoŭ i hurtoŭ. Zamiest aryštantaŭ, jakija byli pazbaŭlenyja svabody, tam buduć ludzi, jakim svabodu b dali napoŭnicu.
Alaksandar Dabravolski, palityk: «Muzej słavutych viaźniaŭ».
Muzej słavutych biełarusaŭ, jakija byli źniavolenyja ŭ hetym zamku — takich, jak Jakub Kołas, naprykład. Ułada zaŭsiody karystałasia sudovym pieraśledam svaich apanentaŭ, i jašče nieviadoma, kaho siarod słavutych suajčyńnikaŭ bolej — tych, chto siadzieŭ, ci tych, chto nie siadzieŭ. U 30‑ia hady minułaha stahodździa byli represavanyja mnohija jaskravyja pradstaŭniki biełaruskaha naroda. Tamu ŭ toj viežy treba zrabić muzej, pryśviečany temie źniščeńnia biełaruskaha intelektualnaha patencyjału. Kab ludzi viedali j pamiatali.
Barys Zvozkaŭ, pravaabaronca: «Muzej savieckaj karnaj systemy».
Uvohule, zamak — histaryčnaja kaštoŭnaść, a nia miesta dla takoj ustanovy, jakoj jość turma. Heta nia robić horadu honaru… Turma pavinnaja być pieraniesienaje kudy niebudź za horad. A sam zamak moža stać abjektam ekskursyjaŭ. I jak architekturna‑histaryčnaja kaštoŭnaść, i jak muzej savieckaj penitencyjarnaj systemy, pa analohii z muzejem KDB u Vilni. U staražytnych zamkach nam naredka pakazvajuć pryłady katavańniaŭ… Tak i ŭ Piščałaŭskim zamku pavinien być padobny muzej.
Michał Aniempadystaŭ, dyzajnier: «Hałoŭnaje, kab budynak zachavaŭsia…»
Biaz sensu rabić niešta ŭ adnoj viežy. Vyrvany z kantekstu histaryčny abjekt zastajecca padrobkaj. Miarkuju, tam moža raźmiaščacca niejkaja hanarovaja varta, elitnaja vajskovaja častka… Albo hatel ci navat žyłyja pamiaškańni — «na amatara», bo heta, zbolšaha, piarečyć unutranaj enerhietycy budynku… Ale ŭnutranaja planiroŭka dla ŭsiaho hetaha padychodzić. Jość prykłady takich źmienaŭ, isnujuć adpaviednyja technalohii. U kožnym vypadku, što b tam nie raźmiaściłasia — hałoŭnaje, kab hety budynak zachavaŭsia.
Michaił Pastuchoŭ, prafesar prava, były sudździa Kanstytucyjnaha suda Biełarusi: «Muzej nievinavata asudžanych»
Hetuju krepaść — Piščałaŭski zamak — treba zachavać jak histaryčny pomnik. Tam možna było b ubačyć, što rabiłasia ŭ turmie da apošniaha času. Zrabić muzej, kab pakazać, u jakich umovach utrymlivalisia ludzi, adnavić racyjony ježy. Skłaści śpisy viaźniaŭ i pastavić šyldy ź imionami tych ludziej, jakija patrapili tudy bieź viny.
Maks Ščur, litaratar: «Muzej rasiejskaj akupacyi».
Niekali ja byŭ na Vaładarcy nia ŭ jakaści zeka, ale j jak naviedvalnik muzeju tvorčaści zekaŭ. Pa analohii, možna było b stvaryć jašče j muzej represavanych. Akramia taho, zamak pabudavany ŭ 1825 hodzie, to bok užo pry rasiejskaj uładzie. Tamu možna stvaryć u toj viežy Muzej rasiejskaj akupacyi. Taki muzej, kali stvarać jaho pa analohii z muzejem Rymskaj imperyi, naprykład, tolki ŭpryhožyŭ by horad.
