 |
U biełaruskaj śviadomaści vielmi cikava prakručvajucca relihijnyja vobrazy. Chrystos pryziamlajecca ŭ Harodni i na Biełarusi Boh žyvie nia tolki ŭ Karatkieviča — heta hučyć časam i ŭ žyvych havorkach. U adnym falkłornym zapisie žančyna havoryć takuju frazu: «Sus Chrystos rodziŭsia na hetaj ziamli». I ŭdakładniaje: «U Biełarusi, nu eta…». Jašče krychu i skazała b, dzie kankretna. Prosta vyskačyła z hałavy.
Ci hetyja biaskoncyja kamiani-śledaviki, raskidanyja pa ŭsioj krainie. Da adnaho takoha śledavika mianie adpraŭlaŭ čałaviek, jaki siadzieŭ na dachu svajho domu i dakładna tłumačyŭ, jak tudy prajści: «Za zakinutaj chataj z buślankaju budzie ściežka paŭz staruju studniu na bałota, tam kamień sa śledam nahi Matki Boskaj. Levaj nahi, 43-ha pamieru».
Biełaruskija kamiani-śledaviki źviazanyja lehiendami najčaściej albo z Chrystom, albo z Baharodzicaj, jakija chodziać pa našaj ziamli. Takich historyjaŭ vielmi mnoha. Ci to z-za adčuvańnia niejkaje hłybinnaje, dadzienaje, samo saboj zrazumiełaje sakralnaści hetaje ziamli, adviečnaje «tutejšaści», ź jaje adzina realnym — boskim — «tut i ciapier». Ci to z-za asablivaje patreby ŭ boskaj prysutnaści, bo ŭnutranyja praŭda pra tutejšuju sakralnaść dy poviaź z vyšejšaj rečaisnaściu zazvyčaj nie znachodzić svajho adbitku ŭ vonkavym žyćci — asabliva supolnym.
Hetkaja razarvanaść unutranaha j źniešniaha adbivajecca i ŭ pašyranym typie biełaruskaje pabožnaści: maŭlaŭ, ja ŭ Boha vieru, ale ŭ carkvu nie chadžu. Sam sabie malusia tut, na hetaj stromie, pamiž ziamloj i niebam. Pry hetym pabožnaść moža być vielmi ščyraju. Taki padychod charakterny dla biełaruskaj kancepcyi śvietu i bačańnia siabie ŭ im. Ŭsio ŭva mnie, usio praź mianie. Jak vučyła mianie adna viaskovaja kabieta: «Ja jo i Boh, ja jo i čort». A jak tolki sprava tyčycca supolnaści, supracy — adrazu ŭźnikajuć prablemy. Heta advarotny bok «tutejšaści».
Nivodnym z našych palityčnych, sacyjalnych dy dziaržaŭnych utvareńniaŭ apošniaj pary stahodździaŭ my nie zadavolenyja, ni ŭ vodnym ź ich my nie byli ščaślivymi. Čamu? Biełarus samadastatkovy? Z majho dośviedu inšych krainaŭ dy narodaŭ biełarusy vyłučajucca jašče j asablivaj nietalerantnaściu, nieprymańniem inšaści. Mit pra našuju talerantnaść, jaki my sami j prydumali, prykryvaje ŭ našych ułasnych vačoch adno našuju sacyjalnuju apatyčnaść. Śviadomaść samadastakovaści dy «pryvatnaje» viery abaročvajecca niepatrebnaściu supracoŭničać adno z adnym, i, jak vynik, našymi niaŭdałymi sacyjalnymi pabudovami dy faktyčnaj adsutnaściu hramadzianskaje supolnaści.
U nas pa-raniejšamu dźvie Biełarusi: Biełaruś aficyjozu j Biełaruś «biełaruskaści» — taja, što zachoŭvaje histaryčnuju pamiać dy movu jak najvialikšyja kaštoŭnaści i jak naturalny modus vivendi. U pieršaj ža ažyćciaŭlajecca ŭnikalny prajekt pa stvareńni belarusless Biełarusi — «bieźbiełaruskaje» Biełarusi. Hetkaja sabie kvazi-kraina, kvazi-nacyja. Ani Biełaruś, ani Nie-Biełaruś. Dzie patryjatyzm nie vyklikaje bolu ad źniščeńnia — tut, na vačoch! — pareštkaŭ histaryčnych pomnikaŭ ci sučasnych biełaruskamoŭnych asiarodkaŭ. Nacyja, jakuju ništo nie abjadnoŭvaje, aproč hramadzianstva. Ludzi, jakim nia rupić viedać chto jany, što jany, i adkul jany, bo jany «tut i ciapier». I kali na metafizyčnym uzroŭni dośvied pražyvańnia siabie «tut i ciapier» jość nadzvyčaj kaštoŭnym, to na sacyjalnym uzroŭni heta vyvaročvajecca abyjakavaściu dy biezkaraniovaściu — «nidzie j nikoli».
I heta budzie ciahnucca, pakul my nie pačniem vybirać inšuju madel adnosinaŭ z saboj, ź inšymi, ź ziamloju, z suśvietam. Našaja rečaisnaść — plon našych supolnych vybaraŭ, u tym liku j vybaru nie pracavać supolna. Załatoje praviła žyćcia: źmianisia sam — i śviet navokał źmienicca aŭtamatyčna.
Z kožnaha punktu «tut i ciapier» jość bieźlič kirunkaŭ — na ŭsie 360°. I kožny maje ŭ sabie mahčymaść vybaru. My abirajem adzin z hetych 360-ci štojmhnienna, abirajučy svoj los, samich sabie, krainu, suśviet. I kali my ličymsia z vybarami inšych, kali jany nam nie abyjakavyja, my možam stvarać supolnuju rečaisnaść.
Boskaść pa vialikim rachunku — heta luboŭ. Pytańnie biełaruskich adnosinaŭ z Boham upirajecca ŭ pytańnie lubovi: znajści našyja dačynieńni z boskaściu — heta znajści našyja dačynieńni ź luboŭju.
Našaja vialikaja, losaŭtvaralnaja luboŭ da hetaj ziamli vielmi časta anijak nie źviazana z našym pačućciom da biełarusaŭ. Biełaruś — naša luboŭ, naš śpieŭ, našaja załataja mroja, naš los, naš śvietły son, i h.d. Ale my nia lubim biełarusaŭ.
Zaraz nabližajecca druhi Vialikdzień. Va ŭschodniaj tradycyi na vielikodnaj jutrani čytajecca kazańnie Jana Załatavusnaha, jaki havoryć: prychodźcie ŭsio, pieršyja i apošnija, chto paściŭ i chto nie paściŭ, pracavityja i lanivyja — miesca ŭsim chopić! Vielikodnuju ideju abjadnańnia ŭsich u adnoj vialikaj radaści, u adnym pamknieńni, možna nakłaści na biełaruskuju sytuacyju. Abjadnańnie biełarusaŭ na duchoŭnaj dy sacyjalnaj hlebie… Biełarusi. Lubić Biełaruś u sabie i ŭ inšych. Lubić usich, kamu darahaja Biełaruś, takimi, jakimi jany jość, niezaležna ad pohladaŭ, pierakanańniaŭ, histaryčnych viedaŭ ci abranaha pravapisu.
Z prostaje idei palubić biełarusaŭ tak, jak my lubim Biełaruś, aŭtamatyčna vyniknie ŭzajemapavaha, a ź jaje — supolnaja kancepcyja krainy j dziaržavy. Z hetaje płyni nichto nie vypłyvie sam, i my ŭsie — u adnym čoŭnie. I vielmi dobra było b razam viesłavać va ŭnison.
