5 červienia 2016 hoda ŭ Šviejcaryi adbyŭsia refierendum pa pytańni ŭviadzieńnia harantavanaha biezumoŭnaha dachodu. Sutnaść inicyjatyvy była ŭ tym, kab kožny šviejcarac atrymlivaŭ štomiesiačnuju dapamohu pamieram 2500 tysiač frankaŭ na darosłaha i 625 frankaŭ na dzicia. Ale šviejcarcy admovilisia ad padobnaha «padarunka» – amal 77% vybarcaŭ prahałasavali suprać.
«Naša Niva» vyrašyła praanalizavać i znajści adkazy na asnoŭnyja pytańni, jakija tyčacca biezumoŭnaha bazavaha dachodu. U jakich krainach śvietu praktykujucca vypłaty biezumoŭnaha dachodu? Dzie znajści dla hetaha hrošy? I samaje hałoŭnaje: bazavy dachod źjaŭlajecca zvyčajnym levym papulizmam i tolki parodzić utrymanstva, albo ŭ stahodździe kampjutaryzacyi i rabatyzacyi heta niepaźbiežnaja budučynia?
Adkul pajšła ideja «biezumoŭnaha dachodu»?
Hetaja kancepcyja była prapanavana jašče ŭ kancy 18 stahodździa niekalkimi jeŭrapiejskimi fiłosafami. Padčas kryzisu i biespracoŭja 1930-ch ideja tak zvanaha «sacyjalnaha kredytu» stała vielmi papularnaj. Najbolš blizkimi da ažyćciaŭleńnia byli idei brytanskich i kanadskich libierałaŭ, jakija prapanoŭvali ŭvieści biezumoŭny bazavy dachod u 1943 i 1985 hadach. Brytanskija ekanamisty Stendzinh i Parkier navat raspracavali roznyja madeli realizacyi «biezumoŭnaha dachodu». Ale ich prajekty tak i zastalisia na papiery.
Dzie ŭziać dla hetaha hrošy?
Ideołahi bazavaha dachodu prapanoŭvajuć niekalki krynic finansavańnia.
U pieršuju čarhu heta roznyja vidy padatkaŭ (admoŭny padatak, padatak na raskošu, na zabrudžvańnie, na ziamlu i pryrodnyja resursy i h.d.).
Apošnim časam pastupova źjaŭlajecca i novaja krynica, dzie možna znajści hrošy. Imklivaja aŭtamatyzacyja i rabatyzacyja vytvorčaści značna skaračajuć patrebu ŭ čałaviečych resursach. Usio toje, što raniej rabili sotni čałaviek, siońnia moža zrabić adzin robat. Užo zaraz isnujuć zavody, dzie čałaviek amal nie patrebny.
Tak pracuje zavod «Tesła».
A tak — łahistyčny centr «Amazon».
Pradukcyjnaść pracy budzie nastolki vysokaja, što kampanii biez prablem buduć płacić padatki, hrošy ź jakich dziaržava budzie nakiroŭvać hramadzianam u vyhladzie vypłaty «biezumoŭnaha dachodu».
Jakija prablemy heta vyrašyć?
Apisanaja vyšej aŭtamatyzacyja i rabatyzacyja vytvorčaści, niahledziačy na biezumoŭnyja pieravahi, vyklikaje i surjoznuju prablemu – rost biespracoŭja. Bolšaść ludziej stanuć niepatrebnymi na zavodach, i daloka nie kožny zmoža znajści siabie ŭ śfiery pasłuh. Praz rost pradukcyjnaści pracy dziaržava zmoža atrymlivać bolš hrošaj u vyhladzie padatkaŭ. Hetyja «lišnija» hrošy dziaržava moža nakiroŭvać na vypłatu bazavaha biezumoŭnaha dachodu, tym samym vyrašycca prablema «technałahičnaha biespracoŭja».
Akramia hetaha, ludzi nie buduć vymušanyja čaplacca za lubuju pracu tolki dziela taho, kab vyžyć. Zamiest hetaha jany zmohuć atrymać novuju adukacyju ci pieraprafiliravacca i zajmacca tym, što im sapraŭdy cikava.
Biezumoŭny bazavy dachod heta prapanova levych palityčnych sił?
Tut usio nie tak prosta. Siarod prychilnikaŭ «bazavaha dachodu» jość jak «levyja», tak i «pravyja». «Pravyja» tradycyjna vystupajuć za minimizacyju albo navat skasavańnie sacyjalnaha zabieśpiačeńnia. Ale sama kancepcyja «biezumoŭnaha bazavaha dachodu» praduhledžvaje skasavańnie inšych šmatlikich sacyjalnych vypłat (dapamohi pa biespracoŭi, ilhotaŭ i h.d.). Zamiest roznych subsidyj hramadzianie atrymlivajuć fiksavanuju kolkaść hrošaj. Heta značna skaračaje biurakratyju i vydatki na administravańnie sacyjalnych vypłat. Dziaržavie bolš nie patrabujecca takaja vialikaja kolkaść čynoŭnikaŭ dla raźmierkavańnia hrošaj. Takim čynam, kancepcyju «biezumoŭnaha bazavaha dachodu» padtrymlivajuć i niekatoryja pravyja palityki, jakija bačać u hetym spraščeńnie sistemy sacyjalnaha zabieśpiačeńnia.
Praktyčnyja vyniki:
U niekatorych krainach byli praviedzienyja piłotnyja ekśpierymienty pa ŭviadzieńni biezumoŭnaha bazavaha dachodu. Aściarohi, što biednyja ludzi buduć tracić hrošy na ałkahol i narkotyki, nie spraŭdzilisia. U bolšaści vypadkaŭ vyniki byli dobryja.
U 2008 i 2009 hadach žychary dvuch namibijskich pasiołkaŭ atrymoŭvali pa 100 namibijskich dalaraŭ na miesiac. U vyniku navukoŭcy nazirali źmianšeńnie biednaści i ŭzroŭniu złačynstvaŭ, pavyšeńnie ekanamičnaj aktyŭnaści i ŭzroŭniu naviedvalnaści ŭ škołach.
Padobnyja ekśpierymienty pravodzilisia ŭ Brazilii i Indyi. I vyniki byli pieravažna stanoŭčyja.
U 2016 i 2017 hadach ekśpierymienty praciahnucca ŭ niekatorych haradach Niderłandaŭ, Finlandyi i Kanady.
U čym niebiaśpieka?
Niahledziačy na sałodkija arhumienty inicyjataraŭ biezumoŭnaha dachodu, u dadzienych umovach padobnuju kancepcyju realizavać vielmi ciažka.
Sistema patrabuje vialikich raschodaŭ. Tak, šviejcarski ŭrad padličyŭ, što realizacyja biezumoŭnaha bazavaha dachodu patrabavała b 208 miljardaŭ frankaŭ u hod, hety pry tym, što hadavy VUP Šviejcaryi składaje krychu bolš za 700 miljardaŭ frankaŭ.
Harantavany dachod značna źnižaje stymuł pracavać (zaachvočvaje ŭtrymanstva), što vyklikaje padzieńnie pradukcyjnaści pracy.
Akramia hetaha, bazavy biezumoŭny dachod moža tolki ŭzmacnić mihracyjny kryzis, bo vypłaty harantavanaha dachodu stanuć novym stymułam dla mihracyi.
Što dalej?
Niahledziačy na toje, što ŭ dadzieny momant ažyćciavić ideju amal niemahčyma, u najbližejšyja dziesiacihodździ jana moža być realizavana ŭ niekatorych raźvitych krainach. Toje, što hučyć zaraz jak papulizm, u chutkim časie budzie ŭsprymacca jak realnaść. Uzrovień «technałahičnaha biespracoŭja» budzie pavialičvacca imklivymi tempami, i vyrašeńnie hetaj prablemy z dapamohaj vypłaty harantavanaha dachodu zmoža abjadnać levyja i pravyja palityčnyja siły.
