«Ja dzika nie lublu pisać listy, asabliva ŭ turmu, i chadzić u bolnicu», — kaža fatohraf i błohier Anton Matolka, jaki naŭprost źviartajecca da ministra ŭnutranych spraŭ Ihara Šunieviča i patrabuje ad Administracyi prezydenta zabaranić vajskovyja parady ŭ Miensku. Jon zmahajecca ź niapravilna pryparkavanymi aŭtamabilami, dabivajecca sustrečy z meram Miensku Andrejem Šorcam i hanarycca tym, što damohsia ŭ svaim rajonie nizkich bardziuraŭ. Anton fatahrafavaŭ maŭklivyja akcyi, terakt u metro i chrost abodvuch synoŭ Andreja Dźmitryjeva. Ci nia kožny jahony post u sacyjalnych sietkach robicca infanahodaj dla publikacyjaŭ u ŚMI.
My sustrelisia z Antonam Matolkam praź niekalki dzion paślabiesprecedentnaha rašeńnia Viarchoŭnaha sudu. Matolka patrabavaŭ ad Biełteleradyjokampanii 1 kapiejku za vykarystańnie ŭ vypusku navinaŭ jahonaha fatazdymku biez dazvołu. Sudździa Viktar Koŭšun nia tolki nie zadavoliŭ jahony pazoŭ, ale i abaviazaŭ fatohrafa apłacić pasłuhi eksperta Andreja Čuprynskaha, jaki nie pabačyŭ u zdymku Antona «tvorčaj dziejnaści». Praces abahaciŭ biełaruski internet memam «sacyjalnaja źjava», jak nazvaŭ zafiksavanaje Matolkam paŭnočnaje źziańnie pradstaŭnik BT Andrej Žylinski.
— U vas dniami byŭ taki rospačny fatazdymak u fejsbuku pra «emacyjnaje vyharańnie»…
— I?
— I ja padumała, što vy stamilisia.
— Tak, heta stamlaje. Sam sud nie stamlaŭ, navat padtrymlivaŭ niejki adrenalin, ale składana nie było. Postfaktum trochi vymotvaje.
— Jak vy na ŭsio heta ciapier hledzicie? Što dała vam hetaja baraćba, ci varta było ŭvohule ŭviazvacca?
— Kaniečnie, varta. Paśla rašeńnia sudu samaja častaja fraza, jakuju mnie kazali, — «vinšuju ź pieramohaj». Sud nie zadavoliŭ moj pazoŭ, ale pa fakcie sprava vyjhranaja. Šyrokaj hramadzkaści pakazana, što takoje sudovaja systema, pryčym systema vyšejšaha paradku — Viarchoŭny sud. Pakazanaja niedaskanałaść zakonu RB u abaronie aŭtarskaha prava, kampetentnaść ekspertaŭ, jurystaŭ Biełteleradyjokampanii.
Hetaja sprava trochi ŭskryła ŭsiu systemu. Pryčym ja i maje kalehi zvykli, što nas abvinavačvajuć, ale tut ja byŭ pazoŭnikam, ja abvinavačvaŭ.
— Ja vas słuchaju, i chacia padzialaju vašy dziejańni i vašy dumki, ale takija słovy — «sud pakazaŭ niedaskanałaść systemy», «šyrokaja hramadzkaść pabačyła»… — ja ich čuju dvaccać hadoŭ. I kožny čałaviek, jaki idzie ŭ sud, udzielničaje ŭ vybarach, jon pryblizna toje samaje i kaža. U toj ža čas sudździa vynosić takoje rašeńnie, pryčym «z asablivym cynizmam». I što? U vas niama adčuvańnia, što nasamreč ułada nia nadta i kłapocicca, jakija vysnovy vy asabista robicie z hetaha sudu. Ničoha nie kaštavała BT pryznać, što vy majecie racyju, ale jany zrabili tak, jak zrabili. Prosta tamu, što mahli.
— Tak, ja zhodny. Kali heta zdaryłasia, ja adrazu napisaŭ, što BT nia maje racyi. Praz svaje krynicy viedaju, što ŭžo praź niekalki hadzin kiraŭnictva navinavych prahramaŭ viedała pra hetuju sytuacyju. I dalej užo pytańnie cyvilizavanaha rašeńnia prablemy, niecyvilizavanaha i biełaruskaha. Možna było pazvanić, vybačycca, vypłacić hanarar, skazać — «My nia mieli racyi, vybačajemsia», — heta cyvilizavany. Ja b skazaŭ: «Oj, tak pryjemna, vy takija małajcy!».
Druhi varyjant — možna było b skazać: «Pamyłka, byvaje». Taksama — ok, ładna.
Jany abrali treci varyjant — poŭnaje ihnaravańnie prablemy. A ŭ siamihadzinnym vypusku navinaŭ jany skrali jašče bolš fota i pastavili spasyłku na mianie — nibyta vybačylisia. Časta heta byvaje pravilna, bo kali ty prablemu ihnaruješ, pra jaje ŭsie zabyvajuć. Ale ja vyrašyŭ nie zabyć, jak zabyli b astatnija. U tym ža siužecie byli fota jašče dvuch maich znajomych, ale jany nikudy nie pajšli.
Na nastupny dzień my nakiravali im pazoŭny list, pa-eŭrapiejsku i pa-čałaviečy prapanavali dasudova ŭsio vyrašyć. Vystavili adekvatnyja sumy, nie prasili miljardy dalaraŭ. I Davydźka (Hienadź Davydźka — staršynia Biełteleradyjokampanii. — RS) adkazaŭ: «Nie». Ja liču, što jon asabista pisaŭ mnie, bo ja bačyŭ jahony podpis. A fraza «nibyta najaŭny fakt kradziažu fatazdymkaŭ» začapiła jašče bolš, čym sam fakt kradziažu. I dalej užo była sprečka z samim saboj, kab davieści spravu da kanca — da rašeńnia sudu.
— Žurnalist Aleś Pilecki napisaŭ, što na vašym pracesie jamu brakavała salidarnaści kalehaŭ-fatohrafaŭ z vami. Vam taksama?
— Jon vielmi pryhoža napisaŭ. Ja lepš by nia vykłaŭ hetuju dumku. Kali źjaviłasia zaklučeńnie (eksperta Čuprynskaha. — RS), prychodzili žurnalisty, ale pa pracy. Była žonka Eduarda Palčysa, jakoj vialiki dziakuj. Ty bačyš uśmieški ludziej, jakija siadziać nasuprać, i heta nie ekspert Čuprynski, nie juryst BT — usio heta sapraŭdy padtrymlivaje. Kali ty siadziš adzin i pobač nikoha, ty inšym razam sumniajeśsia: «Moža, ty sam usich nastroiŭ suprać siabie, i ŭsio heta tolki dziela ciabie, a nasamreč usio heta nia tak?». Ale ty bačyš reakcyju inšych i razumieješ, što nia ŭsio tak kiepska.
— A salidarnaści vam chapiła?
— Ščyra, ja čakaŭ zapoŭnienaj zali. Chacia b na vyniasieńni prysudu. Ja razumieju, jak ciažka ŭsio kinuć na ŭvieś pracoŭny dzień. Ale rašeńnie vynosili a piataj hadzinie dnia ŭ paniadziełak, i jano zaniało 25 chvilin. Kali ja nie pamylajusia, to z tych fatohrafaŭ, kamu nia treba było tam być, byŭ tolki Siarhiej Michajlenka. Voś i ŭsio.
— Heta charakterna dla nas?
— Nie, što vy! My nia raz bačyli, jak ludzi adzin adnaho padtrymlivali, i kalehi, i nie kalehi. U sacsietkach i pa-za sacsietkami. Sacsietki rassłablajuć, nasamreč. Pry hetym dajuć mocnuju padtrymku. Kali b nie było harmidaru ŭ nastupnyja dni paśla rašeńnia — z fatažabami, tekstami i inšym, to historyja zastałasia b «unutranaj spravaj». Ale bačyć kalehaŭ užyvuju — voś hetaha mnie niestavała.
— Kali vy ŭžo zhadali pra Viktoryju Palčys, žonku Eduarda Palčysa, jakoha my viedajem jak Džona Sylvera, to raskažycie, adkul u vas z Eduardam takoje kali nie siabroŭstva, to prynamsi cikavaść adzin da adnaho?
— Eduard stvaryŭ vielmi hipertrafavany sajt 1863x.com, z tekstami jakoha ja byŭ nia zhodny ŭ 90 pracentach vypadkaŭ. My ź im spačatku pasiabravali praz tviter, pierapisvalisia, jon mianie troliŭ, ja jaho nia troliŭ. Jon usio sprabavaŭ daviedacca, na jakim paviersie KDB ja siadžu — na čaćviortym ci na piatym.
Paźniej jon zrabiŭ niekalki rečaŭ, jakija dali mnie zrazumieć, što heta zvyčajny biełarus, jaki lubić svaju krainu. I ničoha kiepskaha dla Biełarusi zrabić nia choča, a sprabuje jaje niejak abaranić. Usie hetyja hipertrafavanyja teksty — heta reakcyja na takija ž teksty z boku Rasiei. I heta pracavała. Rasiejskija boty, olhincy, masava na jahony sajt prychodzili, bačyli ŭ hetym pahrozu.
Asabista my ź im havaryli tolki adzin raz pra mesendžer, kali jon užo byŭ u Kijevie.
Z Palčysam idyjockaja sytuacyja da niemahčymaści. Palčys — idyjot, kali pajechaŭ u Rasieju. I ja jamu pra heta jašče skažu asabista. Vielmi dziŭnyja dziejańni śledčaha, jaki sprabavaŭ nakapać na jaho ŭsiu hetuju infarmacyju. Vielmi sprečny momant z ekspertyzaj nad jaho materyjałami. Nakolki mnie viadoma, nia ŭsio tam było zroblena pa normach zakonu. Vielmi śmiešnaje abvinavačańnie ŭ raspaŭsiudzie parnahrafii. Mnie viadoma, što zaŭždy tak robiać. «Raspaŭsiud porna» — universalny artykuł, kali bolš ničoha niama i sami nia ŭpeŭnienyja ŭ svaich ža abvinavačańniach. U SK sami heta cudoŭna viedajuć. I ja na dniach usio ž vykładu hety artykuł, z-za jakoha jaho abvinavačvajuć.
— A vy nie baiciesia, što vas pačnuć za heta pieraśledavać?
— Mnie, na žal, daviadziecca zamazać niejkija kavałki, kab mnie nie pryšyli artykuł. A ŭ cełym — dy kali łaska, pieraśledujcie. Kali b ja bajaŭsia pieraśledaŭ, to tak by siabie nie pavodziŭ z MUS, Administracyjaj. Ja spadziajusia, što sud projdzie sumlenna i, pažadana, adkryta. Pakul usio vyhladaje, što sud budzie zakryty, Eduarda pryznajuć vinavatym, ale adpuściać u zali sudu. Bo jon ža siadzić sa studzienia.
— Pišacie jamu?
— Nie. Nie lublu pisać, chacia zaraz daviadziecca, bo jon mnie ŭžo abryd siadzieć. Moh by ŭžo i vyjści da hetaha momantu. Ja jamu na samym pačatku napisaŭ, jon mnie adkazaŭ. Ukłaŭ jamu z zapasam kapertaŭ, kab jon inšym adkazvaŭ. Ja dzika nie lublu pisać listy, asabliva ŭ turmu, i chadzić u bolnicu. Pažadana nie traplać u hetyja ŭstanovy. Ale daviadziecca napisać, bo jon užo zasiedzieŭsia ŭ Žodzinie.
— Vy zhadali svaje zvaroty ŭ MUS, Administracyju. U nas ludziej, jakija źviartajucca asabista da prezydenta, pišuć listy ministram, ličać varjatami. Kali nie pamylajusia, navat jość zakon, jaki dazvalaje karać tych, chto zašmat skardzicca. Jak vam, paśpiachovamu, pryhožamu, papularnamu čałavieku ŭ takoj kampanii?
— Mianuška «haradzki varjat» da mianie daŭno pryčapiłasia, i ja spakojna na jaje reahuju. U peŭnym sensie — mnie niama čaho hublać. Pa-druhoje — mnie niama čaho chavać. Ja cudoŭna viedaju svaje parušeńni, i z Administracyjnaha kodeksu ŭ Kryminalny jany nie pierachodziać.
Kali da ŭłady źviartajucca z pretenzijaj, jana zvykła pahražać. Mnie pahražać nie atrymlivajecca. Ja razumieju, što kali čałaviek pahražaje, značyć, jon napałochany i nia viedaje, što rabić.
List Šunieviču pra nacsymboliku ŭ fanataŭ, jaki, mahčyma, paŭpłyvaŭ (ci nie paŭpłyvaŭ) na staŭleńnie da dziaržaŭnaj symboliki na ŭzroŭni MUS, byŭ napisany za 15 chvilin. Tamu, kali ludzi pišuć, što mnie niama čaho rabić i ja tolki pišu skarhi, to praca ŭžo stajała b daŭnym-daŭno i paŭsiul. Skarhu nakiravać na 115.bieł — heta ad 30 sekund da 5—10 chvilin. Vialikija kampanii — pra nacsymboliku, pandusy dla invalidaŭ, azielanieńnie — moža, trochi bolš. Ale heta nie z 7 ranku da 9 viečara. Sacsietki dazvalajuć tabie padtrymlivać intares da temy, ale ty nie zajmajeśsia hetym kruhłyja sutki.
Čamu ja pišu? Heta pytańnie. U mianie vydatny rajon, u mianie vydatny dvor, u mianie cudoŭny nadzieł pad Zasłaŭjem kala lesu. Mianie zbolšaha ŭsio zadavalniaje. Chočacca stać niejkim prykładam — kštałtu «ty sam možaš niešta źmianić». Nie za ciabie niechta źmienić — z apazycyi ci z haradzkich uładaŭ, — a ty sam.
— Adčuvajecie padvyšanuju ŭvahu da siabie?
— Ja ŭ poŭnym ihnory, što ŭ tvitery, što ŭ žyvym žyćci. Nia sočać za mnoj, bo voka na supracoŭnikaŭ u cyvilnym u mianie spraktykavanaje. Ale źmieny jość. Futboł «Biełaruś — Francyja» — ja byŭ u šoku. Nichto nia viedaje, što stała pryčynaj. Ale try hady tamu sustreć ludziej u majcy z Pahoniaj možna było tolki na akcyi pratestu. Ciapier heta nikoha nia ździvić. Ja vychodžu ŭ horad i sustrakaju dvuch-troch čałaviek, jakija prosta hulajuć u centry horadu. Pra majki z arnamentam ja ŭvohule maŭču.
Bo 25 hod niezaležnaści Biełarusi, ale lubovi da čyrvona-zialonaha niama. Jana nie pryžyvajecca — jak hierb, jak himn. Na stadyjonie na matčy «Biełaruś-Francyja» hučniej za ŭsich biełaruski himn śpiavaŭ kitajec. A jašče hučniej śpiavaŭ svoj himn francuz, jaki adzin stajaŭ siarod biełaruskich zaŭziataraŭ, i ź jaho ŭsie paśmiejvalisia, ale z pavahaj.
— U mianie skłałasia ŭjaŭleńnie, što ŭ vas pabłažlivaje staŭleńnie da biełaruskaj apazycyi, prynamsi da topavych jaje fihuraŭ. Heta tak?
— Chutčej, heta rasčaravańnie. Pavinny być lidery — u partyi, u svajoj spravie. Voźmiem majho «lubimaha» Labiedźku — što hety čałaviek zrabiŭ za apošnija 10 hadoŭ?
Mocnaja hreblivaść u mianie da adzinak. Zbolšaha ŭ mianie prosta niama pavahi. Ja mahu pamylacca. Ale ja sprabuju nie sychodzić ani ŭ radykalnuju apazycyju, ani ŭ prosta apazycyju. Ja starajusia znachodzicca zboku, kab pohlad nia byŭ zamyleny.
U našaj apazycyi niama žadańnia analizavać. Mnie časam zdajecca, što ja z bolšaj pavahaj staŭlusia da Dźmitryjeva, jaki prymie lubuju reakcyju, adkaža arhumentavana i pieraviadzie ŭsio heta ŭ dyskusiju, čym da Labiedźki ci Statkieviča.
Voś usie čakali vychadu Statkieviča z turmy, rabili vializnyja staŭki — «vyjdzie Statkievič, i ŭsio źmienicca». Ja pryjaždžaŭ sustrakać jaho na Ŭschodni aŭtavakzał. Była fejeryja, i jana mahła raźvicca ŭ niešta bolšaje. Ale čałaviek za dva tydni sam siabie pachavaŭ svaimi interviju, vykazvańniami i pohladam na viadzieńnie palityki. Nastupnymi akcyjami jon jašče i pachavaŭ niejkija inšyja pačynańni.
— Vy vykazalisia na parlamenckich vybarach u padtrymku Andreja Kozika. Čamu vy hatovyja davieryć pradstaŭlać svaje intaresy hetamu čałavieku?
— Pa akruzie ŭ mianie byŭ «markoŭny sok»-Ciareščanka, Padhoł, jaki źniaŭsia, ale byŭ pryŭkrasny ŭ vyhladzie šoŭ. Byŭ 26-hadovy kamunist, Darafiejeva i Kozik.
Maje siabry-zmahary hnobiać mianie za toje, što ja za ŭdzieł u vybarach i liču, što bajkot nia maje sensu. Ale ja ŭpeŭnieny, što Kozik moh być tałkovym pradstaŭnikom našaha koła: juryst-mižnarodnik, maje dośvied, jość anhielskaja mova i prysutnaść u sacsietkach.
Z tych, chto byŭ u śpisie, Kozik byŭ maksymalna cikavy. Ci byŭ by jon karysny ŭ absalutna niezaležnym parlamencie, nia viedaju, bo, dumaju, byli b inšyja mocnyja kandydaty. A ciapier jon byŭ adnym z samych mocnych pa majoj akruzie, ale jamu namalavali mienš za ŭsio pracentaŭ. Moj lubimy Stefanovič, jaki za lehalizacyju kanapiel, nabraŭ pracentaŭ bolš, čym juryst-mižnarodnik. Heta ŭsio ž cudoŭna, što Biełaruś bližej da lehalizacyi kanapiel.
— Darafiejevaj da čaho rychtavacca z vašaha boku?
— Jak minimum da sustrečy. Ja rady, što jana vyjhrała. Mahčyma, my aprabujem praceduru adklikańnia deputataŭ, ale dla hetaha treba pakazać, što jana niekampetentnaja i nie vyrašaje prablemaŭ.
Samaja vialikaja pamyłka, jakuju z hodu ŭ hod robiać kandydaty, i da Kozika ŭ mianie takaja ž pretenzija, — dzie vy byli 4 hady tamu? Čamu ja pra vas čuju za paŭhoda da vybaraŭ?
Nastupnyja prezydenckija vybary ŭ 2020-m. Chto ciapier kaža, što budzie ŭdzielničać? Čamu nie zajavić pra siabie? Pakažycie, što vy možacie zrabić za 5 hadoŭ, jak vy možacie źmianić staŭleńnie, kali ŭ vas niama dziaržaŭnaj ułady. Pakažycie, jak vy možacie źmianić sytuacyju, majučy dziaržaŭnuju ŭładu.
Mnie prapanoŭvali — «Idzi, Anton, sam, pakažy, jak treba». Ale mnie palityka nie cikavaja.
— Ale toje, što vy robicie, heta ŭžo palityka. Ja baču ŭ fejsbuku zajavu Alesia Łahvinca pra toje, što jon hatovy ŭznačalić ruch «Za Svabodu», i pieršy kamentar vaš: «Źviartajsia, kali treba dapamoha»…
— Ja mieŭ na ŭvazie siabie jak fatohrafa. Zdymaŭ jaho viasielle, my ź im daŭno znajomyja. Jon vielmi intelihientny čałaviek. Ja bačyŭ, jak jon rychtavaŭsia da hetych vybaraŭ, amal całkam padtrymlivaŭ jahony styl pieradvybarnaj ahitacyi, heta było sapraŭdy zdorava. Kali b ja byŭ siabram ruchu «Za svabodu», to na vybarach staršyni prahałasavaŭ by za jaho.
— A na novaabranych deputatak Alenu Anisim i Hannu Kanapackuju ŭskładajecie niejkija spadzievy?
— Niejkija spadzievy na ich ja ŭskładaju, ale nia viedaju, čaho ad ich čakać. Mnie niepryjemnyja palityčnyja razborki na fejsbuku — «heta ahienty KDB, fejk». Dy jakaja roźnica! Choć ahienty FSB! Kali Anisim, byŭšy ahientam FSB, budzie adekvatna prasoŭvać raspaŭsiud biełaruskaj movy, ja budu za.
U dadzienaj sytuacyi mnie patrebny vynik. I mnie zdajecca, što kali apazycyja budzie razhladać svaju taktyku jak biznes-praces, jaki pavinien stać paśpiachovym, tady budzie vynik. Bo na dadzieny momant jany štohod robiać adny i tyja ž pamyłki. I vyniku niama.
— Dyk kali vy pryjdziecie ŭ palityku?
— Usie kažuć — «ja pijarusia». Źmiryciesia — ja pijarusia. Ale iści ŭ palityku ja nie chaču.
