22 vieraśnia ŭ Litvie i Łatvii adznačajuć Dzień adzinstva bałtaŭ. Niekalki apošnich hadoŭ u hety dzień zapalvajuć vohniščy na kurhanach i haradziščach i dzie-nidzie ŭ Biełarusi.
Na siońnia ŭ Jeŭropie zastajucca ŭsiaho dźvie krainy, dzie havorać na bałckich movach. Heta Litva i Łatvija. Miž tym tysiaču hadoŭ tamu bałty zajmali našmat bolšyja terytoryi, uklučna z terytoryjaj ciapierašniaj Biełarusi.
U Biełarusi jość ludzi, jakija trymajucca za bałckija karani. Mienavita jany dałučylisia i da tradycyi śviatkavańnia Dnia adzinstva bałtaŭ. Što ž heta za dzień?
Pajšło heta ź Litvy. Upieršyniu takoje arhanizavaŭ u 1987 hodzie Adomas Butrymas, ciapierašni rektar vilenskaj Akademii mastactva. Jon u 1980-ja hady vioŭ archieałahičnyja raskopki ŭ Žamojci.
Akurat tam znachodzicca lehiendarnaja hara Šatryja, na jakuju, pavodle biełaruskich i litoŭskich padańniaŭ, źlatalisia ŭ Kupalskuju noč usie viedźmy.
Krajavid ź lehiendarnaj hary Šatryi.
Na terytoryi parku archieołahi znajšli bolš za sorak staražytnych pasieliščaŭ časoŭ miezalitu i niealitu (im pa 4—7 tysiačy hadoŭ).
Tam była znojdzienaja i mahiła žraca na Chlebnaj hary (Donkalnis), jakaja ŭ časy miezalitu była vyspaj pasiarod voziera. Žrec byŭ pachavany pobač z krušniaj kamianioŭ, jakaja była pasypanaja čyrvonaj vochraj, što simvalizavała niazhasny ahoń. Cieła i hałava žraca (jamu, darečy, było nie bolš za 25 hadoŭ) byli ŭpryhožanyja karalami z praśvidravanych ikłaŭ łasia, dzika i tura.
Adomasu Butrymasu pryjšła ŭ hałavu ideja zapalić ahni na navakolnych harach. Jon zaprasiŭ žycharoŭ navakolnych viosak, i ich vohniščy byli vidać za 30 kiłamietraŭ. Heta była novaja interpretacyja staroj kupalskaj tradycyi.
U pamiać pra bitvu pry Šaŭlach
18 maja 2000 hoda, u adzin dzień, parłamienty Litvy i Łatvii pryniali rašeńnie pryznać dzień 22 vieraśnia Dniom adzinstva bałtaŭ.
Histaryčnaja padstava — 22 vieraśnia 1236 hoda ŭ Bitvie pry Šaŭlach supolnyja siły žamojtaŭ i ziamhałaŭ raźbili vojska kryžakoŭ-miečanoscaŭ i ich sajuźnikaŭ-pskavičoŭ.
Inicyjatyva adznačeńnia hetaj daty sychodziła ad deputata Rymantasa Śmiatony — plamieńnika pieršaha prezidenta davajennaj Litvy Antanasa Śmiatony.
Z taho času štohod 22 vieraśnia staršyni parłamientaŭ Litvy i Łatvii biaruć udzieł va ŭračystaściach z nahody Dnia adzinstva bałtaŭ. Mierapryjemstvy adbyvajucca ŭ roznych haradach Litvy i Łatvii.
Pierahuk ahnioŭ
U 2005 hodzie aktyvisty z Šaŭlaŭ złučyli zaćvierdžanuju parłamientam prapanovu Śmiatony z kolišniaj inicyjatyvaj Butrymasa. Na troch haradziščach Žamojckaha ŭzvyšša (u tym liku na mifałahičnaj Šatryi) jany zapalili vialikija vohniščy.
U 2013 hodzie vohniščy pałali ŭžo na 100 haradziščach i pahorkach. A letaś, u 2015-m, kolkaść miescaŭ nabliziłasia navat da 200. Praduhledžana, što vohniščy harać u kankretny čas, pamiž 8-j i 9-j viečara.
Ad vohnišča zapalvajuć pachodni.
Ahni zapalvajuć taksama ŭ Polščy (paŭnočny ŭschod, dzie žyli prusy), u nas u Biełarusi i navat na zachadzie ciapierašniaj Rasii.
Ahniavaja misteryja
Pačynajučy z 1999-ha ŭ Vilni na bierahach Vialli na vosieńskaje raŭnadzienstva štohod u viečarovych pryciemkach spalvajuć vializnyja sałamianyja instalacyi. Z 2003-ha instalacyi z tryśniahu, ustalavanyja na vadzie, u toj ža dzień spalvajuć u zatocy i kala Jodkrancie na Kuršskaj kasie.
Spalvajuć sałamianuju skulpturu.
Čamu biełarusy biaruć udzieł u śviatkavańni Dnia adzinstva bałtaŭ?
«Heta sapraŭdnaja ahniavaja misteryja. Ahoń, u jaki my ŭzirajemsia, dazvalaje adčuć suviaź jak viertykalnuju, pamiž pakaleńniami, tak i haryzantalnuju — pamiž ludźmi ŭ adzin momant na takim vialikim abšary, ad Ćviary da Suvałkaŭ», — kaža adzin z udzielnikaŭ akcyi.
Sioleta pa Biełarusi Dzień adzinstva bałtaŭ buduć adznačać vohniščami ŭ dvuch dziasiatkach miaścin. Najbolej takich miescaŭ — na Viciebščynie i Minščynie. Upieršyniu da hetaj akcyi dałučylisia paŭdniovyja Pinsk i Kobryn.
Cikava, što ŭ druhi raz užo zapalać svajo vohnišča va ŭkrainskim Žytomiry.
Archieołahi, historyki i linhvisty spračajucca što da stupieni ŭdziełu bałtaŭ u farmiravańni ciapierašnich biełarusaŭ. Ale dla ŭdzielnikaŭ Dnia adzinstva bałtaŭ važna toje, što bałty — našy najstaražytnyja prodki, pamiać pra jakich pavinna zachoŭvacca.
